आम्ही जपानी बोलू कवतिके..! ---(१)

त्यादिवशी युट्युबवर लेकासाठी योग्य अशी बडबडगीते शोधत असताना हे एक जपानी बडबडगीत सापडलं. "ओ-च्या ओ-च्या ओ-च्या च्या-च्या-च्या" अश्या गंमतीदार सुरुवातीने सुरु होणारं ते गीत एका लोभस जपानी चिमुरडीने मस्तपैकी डान्स वगैरे करुन छान सादर केलंय. (’जपानमध्ये सर्वात प्रेक्षणीय काय असेल तर ती मुले’ असं पुलंनी आधीच लिहून ठेवलं आहे त्याला स्मरुन त्या बाहुलीचं अधिक वर्णन करत नाही.) बडबडगीताचा अर्थ वगैरे समजून घेण्यापर्यंत चिरंजीव अद्याप पोचले नाहीयेत. पण ती चाल आणि ठेका आवडेल अशा हेतूने मी ते गाणं त्याला ऐकवलं आणि त्याला ते आवडलंही. तेव्हढ्यात ऑफिसमधून नवरोजी आले आणि चिरंजीव इतके कशात रंगलेत हे पाहत असताना त्याने मला विचारलं.

"कशावर आहे हे गाणं?"
आमच्याकडे मराठी/हिंदी/इंग्रजी सोडल्यास इतर काही अगम्य कानावर पडलंच तर ते बर्‍याचदा जपानी असतं हे आता त्याला कळलंय त्यामुळे गाणं जपानीच असणार अशी त्याची खात्री झालेलीच होती.
"म्हणजे?" मी.
"अगं म्हणजे काय विषय आहे गाण्याचा"
"ओह. अरे विषय आहे ’ओच्या’ म्हणजे आपला ’चहा’ रे!
"काय? जपानीत चहा ला ’ओच्या’ म्हणतात?"
"हो. आपला ’चहा’ तर त्यांचा ’च्या’. म्हटलं नव्हतं मी तुला मराठी आणि जपानी सारखी आहे म्हणून?" मी. (बाकी मला ’च्या’ म्हटलं की मराठी चित्रपटातली ’च्या घ्येनार का’ विचारणारी ठसकेबाज रंजनाच आठवते!)

यावर ’हा एक शब्द जरा मिळताजुळता असला तर काय लगेच भाषा अश्या सारख्या होतात काय’ असं त्याच्या चेहेर्‍यावरचं उमटलंय की कायसं मला वाटलं. तेव्हढ्यात चहा आणायला तो आत गेला. चहाचा कप घेऊन निवांत बसल्यावर मला म्हणाला, "पण मग ही ’ओ’ ची काय भानगड आहे?"
’ओ’ची भानगड? म्हंजे?" मला कळेना.
"अगं तूच मघाशी नाही का म्हणालीस ’ओ-च्या’. पण नंतर नुसतंच ’च्या’ म्हणालीस. म्हणून म्हटलं ही ’ओ’-’च्या’ ची भानगड काय?" हा म्हणाला.
"अरे ते होय! जपानीत ’ओ-’ हा एक आदरार्थी प्रत्यय आहे. जिथे आदर व्यक्त करायचाय अशा बर्‍याच ठिकाणी त्या त्या शब्दाआधी ’ओ-’ प्रत्यय लावतात जपानीत." माझा खुलासा.
"अच्छा". माझा खुलासा ऐकून अधिक खोलात जायच्या भानगडीत तो अर्थातच पडला नाही.

यावरुन मला मी जपानी भाषा नुकतीच शिकायला सुरुवात केली होती ते दिवस आठवले. साधारण ९-१० वर्षांपूर्वीचा काळ. काहीवेळा क्लासमध्ये हास्याची कारंजी उडायची.
"’ओ-च्या’ चं शब्दश: भाषांतर केलं तर काय होईल?" आमची एक सहध्यायिनी.
"(तुमचा) आदरणीय चहा!". कुणीतरी उत्तरलं आणि तेव्हाचा हशा आठवून मला आत्ताही हसू फुटलं. आता आदरणीय व्यक्ती असावी पण चहासुद्धा आदरणीय असतो का?
चहावरुन अजून एक उदाहरण आठवलं. ’ओ-सारा’.
’सारा’ म्हणजे ’बशी’. मग ’ओ-’ लावल्याने तीसुद्धा आदरणीय झाली म्हणायची! अजून उदाहरणं म्हणजे ’ओ-नामाए’ (नाव), ओ-शिगोतो (जॉब), ’ओ-तान्ज्योबी’ (वाढदिवस) आणि अशीच अजून चिक्कार आहेत. अशा प्रकारे बहुतेक निर्जीव गोष्टींना हा आदरार्थी प्रत्यय लावून खिदळायला आम्हाला एक चांगलं निमित्त सापडलं होतं. हे ’आदरणीय’ प्रकरण आम्ही पुढे बराच काळ आपापसात बोलताना मुद्दाम वापरत होतो. बाकी पुढे नोकरी लागल्यावर भारतीय बॉसला आणि इतर सर्वसामान्य जनतेलाही कळू नये ’असं काही’ बोलायचं असलं की आम्ही जपानीत बोलत असू. नव्हे, अजूनही बोलतो! आदरणीय (!) बॉसबद्दल बोलताना तर खाशी मज्जा यायची!;)

’च्या’च्या निमित्ताने मराठी आणि जपानी भाषांतील साम्यस्थळांची (स्थळं म्हणजे शब्द, वाक्प्रचार वगैरे) परत एकदा उजळणी करुन झाली आणि त्यातली गंमत तुमच्याबरोबरही शेअर करावीशी वाटली म्हणूनच हा लेखनप्रपंच! काय आहे की इंग्रजी आणि जपानी अगदी पूर्णपणे भिन्न भाषा आहेत. अगदी लिपीपासून ते उच्चार, व्याकरण इ. सर्व बाबींमध्ये या दोहोंत काडीचंही साम्य नाही. त्यामानाने मराठी जपानीला खूपच जवळची आहे. खासकरुन व्याकरणदृष्ट्या. (अर्थात लिपी पूर्णपणे वेगळी आहे) मराठीप्रमाणेच जपानीतही वाक्यातील पदांचा क्रम सारखाच आहे-कर्ता-कर्म-क्रियापद. जपानीतील अव्यये (particles) मराठीतील ’ऊन’, ’हून’ किंवा ’चा’, ’ची’, ’चे’ अश्या प्रत्ययांशी साम्य दाखवतात. या दोन्ही भाषांतल्या साम्यस्थळांमधला अजून एक समान धागा म्हणजे एखादा शब्द किंवा वाक्प्रचार अर्थाने किंवा उच्चाराने किंवा दोन्ही गोष्टींनी मराठीत आणि जपानीत एकच किंवा जवळपास सारखा असणे. हे साम्य जाणून घेणं नक्कीच मनोरंजक आणि गंमतीशीर आहे. कसं ते बघूया.

का???? का!!!!!

आता ’च्या’ पिऊन आपण सुरुवात केलीच आहे तर माझ्या सर्वात आवडत्या साम्यस्थळाकडे जाऊया. पुलंनीही याविषयी ’पूर्वरंग’ मध्ये नमूद केलंय. ते म्हणतात ’जपानी ’का’ आणि मराठी ’का’ चा अर्थ एकच असावा.’ आणि ते अक्षरश: खरं आहे!

मराठीतला ’का’ आणि जपानीतला ’का’ अर्थाने आणि उच्चाराने अगदी सारखा आहे. गंमत म्हणजे मराठीप्रमाणेच जपानीतही तो प्रश्नार्थकच आहे आणि मराठीसारखाच तो वाक्याच्या शेवटी येतो! उदा. ’पारी ए इकिमाश्ता का’ म्हणजे ’पॅरीसला गेला होतास/होतीस का?’ मधला ’का’ एकच काम करतो. प्रश्न विचारणे! (फक्त एकच फरक आहे, प्रश्नार्थक ’का’ नंतर आपण प्रश्नचिन्ह देतो तर जपानी पोकळ टिंब देतात.[。]असं. पण आताशा प्रश्नचिन्हही जपानीत वापरतात). इतकंच काय, मराठीतल्या या प्रश्नार्थक ’का’ मागे कधीकधी काही भावना किंवा हेतूही असतात उदाहरणार्थ, ’तुझं पुस्तक मी वाचलं तर चालेल का?’ (परवानगी/संमती मागणे), ’पण तू तिला असं म्हणालासच का? (संताप व्यक्त करणारा प्रश्न). या सर्व भावना जपानी ’का’ तूनही व्यक्त होतात, अगदी हुबेहूब!

याशिवाय अजून एक उदाहरण. कधी कधी आपण एखादी गोष्ट ऐकल्यावर ’हो का!’, ’असं का!’ म्हणून उद्गारतो. आता या ठिकाणी ’का’ प्रश्नार्थक नसून उद्गारवाचक आहे. अगदी हाच प्रकार जपानीतही आहे. ते म्हणतात ’सोs देस का!’ किंवा नुसतंच ’सोs का!’. तर या जपानी 'का!'चं कामसुध्दा अगदी तेच बरं का! उद्गारणे!! उदाहरणार्थ,
’गो-नेन गुराई निहोननी इमाश्ता’.
’सोs देस का!’
म्हणजेच,
’जवळपास ५ वर्षे मी जपानमध्ये होते/होतो’
’असं का!’
अजून गंमत म्हणजे आपण कधी कधी मुद्दाम ’हो का!’ च्याऐवजी ’होक्का!’ म्हणतो ना तर जपानी ’सोक्का!’ म्हणतात. :)

बरं ’का’चा महिमा इथवरच संपत नाही. आपण मराठीत कित्येकदा म्हणतो ना,"अमुक अमुक असं करुया का? का तसं करुया?" (किंवा आपण या ’का’ ऐवजी ’की’सुद्धा वापरतो). तर या ’का’ किंवा ’की’ने दोन प्रश्नार्थक पर्याय जोडण्याचं जे काम पार पाडलंय तेच काम जपानीतही तस्संच पार पाडलं जातं. उदाहरणार्थ, ’कोरे का सोरे’ (म्हणजे ’हे ’का’ ते?’)

जपानी शिकायला लागल्यावर लगेचच या साम्यस्थळाशी गाठ पडली होती....मला वाटतं आमच्या पहिल्या धड्यात ’आनाता वा निहोन्जीन देस का’ (तू जपानी आहेस का?) असं काहीसं वाक्य होतं आणि तेव्हाच आमच्या सेन्सेईंच्या* ’जपानी बोली बरीचशी आपल्या मायबोलीशी मिळतीजुळती आहे’ या सांगण्यावर आम्ही शिक्कामोर्तब करुन टाकलं होतं!

क्रमशः

*सेन्सेई= शिक्षक