वृत्तबद्ध

जर्द पिवळी विजार, तीतून
द्वार ठोठावत आलेले
आतड्यांतुनी साठलेले
पोटी आवळून धरलेले

संधी मिळाली नाही तेंव्हा
आडोशाला बसण्याची
जे त्याज्य ते त्याग करूनी
मोकलाया दाही दिश्यांची

आधी असं झालं नाही
कधी पिवळं झालं नाही
त्या कातर वेळी मात्र
रोखून धरणं झालं नाही

मग जनाची ना मनाची
कसली लाज कुणाची
निसर्ग-हाकेला ओ देऊन
क्लांत शांत होण्याची

- (साधी सुती विजार घालणारा) द्येस्मुक् राव्

नसे भोवती छत्रछाया वडील
गुरू आतला सावली ती वसे
नसे सोबती पितृमाया वडील
गुरू लाभला प्रेम पाठी तसे

उरी पोकळी पोरकी राहिलेली
भरूनी जिवाला मनी पाविले
नदी कोरडी आटली वाहिलेली
भिजूनी किनारा तृषा भागिले

नसे पाहिले धैर्यशाली वडील
गुरू राखला हात माथी असे
नसे जाहले आप्तवाली वडील
गुरू जागला साथ जन्मा जसे

मने कोवळी कोंडली घुस्मटून
करी मोकळा बंध जे राहिले
फुले पाकळी सांडली कुस्करून
सुवासास वेचू गुरू वाहिले

नसे सोय बोलून सत्यात काही
जगाला हवे ते असत्यात राही
उगा मौन राखून विश्वा पहावे
वहात्या जगा वाहुनी तू रहावे

घळे आसवांतून पाषाण लेणी
मुकी साचताना उरी दैव देणी
अबोलाच बोलून गाईल गाणी
स्थितप्रज्ञ राहूनही काळ वाणी

झरे ज्ञान मर्मातले होत ओळी
जरी सांडले वेचले घेत झोळी
शिदोरीच वाटेत ही चालवावी
उपाशी जिवा तेवढी चाखवावी

भरण्या घडा रिक्त जो सांडलेला
खेळण्या उगा डाव हा मांडलेला
रडण्या कुठे काळ तो थांबलेला
भिडण्या उभा ठाकला पांगलेला

जगाने जरी हारला मानलेला
समर्पूण सारे जगा जाणलेला
प्रसंगात ओढून तो ताणलेला
सुटे बाण लक्ष्याकडे ठाणलेला

दिवा तेवता जागला लाविलेला
उभी रात्र सांभाळतो वाहिलेला
स्वतः साक्ष अंधार तो राहिलेला
असा सूर्य नारायणा पाहिलेला

भिती वाटता जीव काहूर राही
न जाणे कसे काय होणार काही
विचारात गुंतून डोके सदाही
उरी दाटता भाव आभास पाही

खरे काय ते की मनाचाच कावा
कुणी ओळखावे कसे सांग देवा
जिवाचा मुठीतून आकांत धावा
धगत्या मनाला कसे शांत ठेवा

भिताना मनाची मनालाच याही
हताश क्षणाची असे होत लाही
रडूनी नसे साध्य इच्छाच काही
मनी आसवांना जगी अंत नाही

दिसे स्वर्ग बाहेर पाताळ आत
अडोसाच नाही उभा वादळात
निमूट स्वतः पाहिले मी मनात
दिसूनी मला मी नसूनी तयात

मराठीत बोलून पावे मराठी

मनातून वाहून विश्वात ती

उभी राहता हीच जीवंत पाठी

नसे भ्रांत जन्मास या कोणती

महा होय राष्ट्र कसूनी मराठी

फुलावीत शब्दे जगी जागती

पुढे चालता हीच आधार काठी

भटक्या मनाला दिशा दावती

जगण्यास लाभेल मत्ता मराठी

कमाई घडे साथ येऊन ती

कुटूंबास पोसून राहून गाठी

समाजास संपन्न देऊन ती

असण्यास मिळून सत्ता मराठी

स्वराज्यात मानात थाटून ती

घुमूनी तिचा नाद दिशांत आठी

कळीचा नियम: ज्या अक्षराला उच्चार करण्यासाठी कमी वेळ लागतो ते लघु, आणि जास्त वेळ लागणारं अक्षर गुरु.
.

पण अनेक वेळेला नियम खूप संक्षिप्त असेल तर तो पुरत नाही. पुढे आलेले उपनियम या एकाच नियमाहून ओघाने आलेले आहेत. त्यातले सूक्ष्मभेद आणि बारकावे थोड्या विस्तारानं पुढे देतोय.
.

१) आपण शुद्धलेखनात जे ऱ्हस्व किंवा दीर्घ लिहितो ते ढोबळमानानं लघु किंवा गुरु असतात.
मुले आणि भिणे या शब्दांची पहिली अक्षरे ऱ्हस्व आली आहेत म्हणून ती लघु.
मूल आणि भीत-भीत या शब्दांची पहिली अक्षरे दीर्घ आहेत म्हणून ती गुरु.
.