मुंबई, तसं ह्या विषयावर नेहमीच लिहिलं जातं, विविधांगी आणि विविध पद्धतीने मुंबई बद्दलची माहिती रोजच कुठून येतच असते त्यात मी त्या विषयावर चार ओळी लिहिणं म्हणजे समुद्रात खडेमिठाचे तुकडे फेकून मीच तो खारट केला म्हणण्यासारखं आहे. अनेकांसाठी चाऊन चोथा असला तरी माझ्यासाठी हा नाविन्याचा विषय,सगळ्यांच्या मनात असेल तसं स्वप्नांचं शहर मुंबई माझ्यासाठी सुद्धा.
बागडावे वाटले की बागडावे तू...
मी फुलांना पाहिले की आठवावे तू!
मी पिसे पिंजून माझी बांधले घरटे
पाखरा,अलवार या घरट्यात यावे तू!
मी गुलाबी पाकळ्यांची हौस पुरवावी
अन् फुलांचे देह ओले पेटवावे तू!
मी तुझा उल्लेख टाळावा म्हणालो की
शेवटी मक्त्यात नामी आढळावे तू!
एवढा असतो रुमानी कोणता शेवट?
पत्र माझे चुंबनांनी चुर्गळावे तू!
—सत्यजित
१ .गडदघटनांचे लिखित, छापील अवशेष
रेखा झपझप पावलं उचलत चालत होती. कामावर जायला फार उशीर झाला होता. आठ तेराची लोकल आज पुन्हा सुटणार होती. आजकाल कामावर जायला उशीर होणं रोजचंच झालं होतं. अलार्म वाजूनसुद्धा तिची बिछान्यातून बाहेर पडायची इच्छाच होत नसे. रात्र रात्र डोळ्याला डोळा लागत नसे. ती सतत प्रदीपचाच विचार करी. तासंतास त्याचेच विचारचक डोक्यात फिरत राही. प्रदीपबरोबर आपण जसं वागलो त्याचे ती मनातल्या मनात सारखं समर्थन करण्याचा प्रयत्न करीत राही. आपलं वागणं चूक की बरोबर होतं याचा ती निर्णय करू शकत नव्हती.
पावसाचं आणि आपल्या केशरी देठाच्या नाजूक पांढऱ्या शुभ्र फुलांचं सारं वैभव धरणीमातेला अर्पण करणाऱ्या पारिजातकाचं माझ्या मनात अगदी घट्ट नातं आहे . काळ्या भोर डांबरी रस्त्यावर पावसाची फुलं उमलू लागली की पारिजातकाच्या सगळ्या आठवणी माझ्या मनात दाटी करतात ... न चुकता .. दरवर्षी .
(आवृत्ती २: या आवृत्तीमध्ये प्राचीन भारतीय ग्रंथामधले संदर्भ कोणत्याही अभिनिवेशाशिवाय, योग्य तिथेच व तेवढेच देण्यात आले आहेत.)
फार दिवसांनी राजा विक्रम पुन्हा त्या झाडापाशी आला. वेताळ नाही असे त्याला वाटते न वाटते तोच त्याच्या पाठीवर वेताळ धपकन येऊन बसलाही. “हा, हा, हा...तुला मी गेलोय असं वाटलं काय? इतक्या लवकर नाही जाणार मी..बर आज इतका वेळ का लागला तुला? पटकन सांग नाहीतर तुझ्या तलवारीने तुझे मुंडकेच उडवितो बघ.”
राजा विक्रम वेताळाला घेउन चालू लागला व बोलू लागला” अहो वेताळ महाराज, आज माझ्या राज्यात मी एक स्पर्धा ठेवली होती. झाडाचा ओंडका कोण सर्वात लांब ढकलत नेऊ शकतो याची.”
उगवत्या सूर्याला पाहून तो छद्मीपणानं म्हणाला
तुझं उगवतं रूप फार फसवं आहे मित्रा
सकाळच्या किरणांना कोवळं म्हणण्यापेक्षा दुबळं म्हटलं पाहिजे
कारण मी तुझं हे शतकानुशतकाचं राहाट गाडगं पाहून कंटाळलोय
संध्याकाळी मावळताना हसलेलं आणि उगवताना वैतागलेलं पाहिलंय
तरीही तुझा उदयच लोकांना का आवडतो अस्त का नाही?
उगवत्याला दंडवत मावळत्याला का नाही?
सूर्य म्हणाला
ज्याच्याकडं काम असतं त्यालाच जग हात जोडते
काम संपत आलं की लगेच त्यालाच रद्दीत काढते
मग रक्त आटवलं तरी जग दखल घेत नाही
तुम्ही नष्ट झालात तरी जगाचं आडत नाही
आकाशाकडे डोळे लावून बसलेल्या
त्याच्या सुकल्या डोळ्यांनाही भिजवेल एवढं पाणी
त्याला द्यायला सरकार तयार नव्हतं
त्याला दिलेल्या अश्रूंचाही कोटा त्यानं खर्च केला होता
कधी मरणारं जित्राब पाहून
कधी सावकाराला जमीन विकून तर
कधी हातातोंडाशी आलेलं पिक अवकाळी पावसानं झोडपलेलं पाहून
अपयशाच्या पहिल्या पायरीवरच जगत
त्याच्या अनेक पिढ्या काळ्या मातीत मिसळल्या
पण त्या समिधांनीही भूदेवता प्रसन्न झाली नाही
की लक्ष्मी देवतेने भरभरूनवआशीर्वाद दिला नाही
सावकार रूपी लक्ष्मीपुत्रांच्या दावणीला मात्र त्याचं नशीब बांधलं गेलं ते कायमचंच
तो शुद्धीवर नव्हता तेव्हा
कोणीतरी त्याला नकळत जमिनीवर उतरवलं
आणि अनोळखी टापूमध्ये त्याची पावलं त्याच्या इच्छेविरूद्ध पडू लागली
आजुबाजूच्या अनोळखी लोकांनी त्याच्या रडण्याचा आनंद घेतला
तो ओळखीचा संकेत समजून
त्याने तो प्रदेश आपलाच असण्याचा समज करून घेतला
पहाटवेळच्या आश्वासक आवाजांतून आणि स्पर्शांतून
दररोजच्या सूर्योदयांच्या विभ्रमांतून
याच्याही डोळ्यांमधीळ काळ्या बाहुल्यांच्या पडद्याआडच्या मनात
काही इंद्रधनुष्यं दबा धरून बसली
सूर्य जसा जसा वर येऊ लागला
तसे पहाट स्वनांच्या इंद्रधनुष्यांमागे याची अबोध पावलं
