दोन उपास कथा

;) =))

:P

देव देव करणे आजकाल वाढलेय

हम्म!

दर सुट्टीच्या दिवशी ती दुपारचा चहा घेत असताना पारले-जी बिस्कीटे त्यात बुडवून खायचा त्याचा नित्यक्रम.
शनिवारी ती चहा घेताना तो म्हणाला, "मम्मा, चहामध्ये बिस्कीट बुड करायचं." ती म्हणाली "आज नाही रे.. आज माझा उपास आहे."

(सत्यकथा)

जुनीपुराणी सत्यकथा:

एकदा ती रस्त्यावरून काही कामानिमित्त जात असता समोरून एक गजरेवाला येत होता. सुरेख, टपोरे गजरे. गजरे पाहताना आपले केस लांबसडक असते तर त्यांचा आंबाडा बांधून त्यावर एक तरी गजरा माळला असता, असे स्वप्नरंजनही करून झाले तितक्यात.

अचानक एका संवादाकडे तिचे लक्ष वेधले गेले. जवळच कोणी बोलत होती. आवाज आला म्हणून पाहिले तर, उल्हसित स्वर आणि आनंदाने फुललेला एक चेहरा. फुलांसारखाच.

"अय्या, किती सुरेख आहेत गजरे! कसे दिले रे?"
"दोन रुपयाला एक, ताई...."
"दोन ला का? थांब हं..."

"अहो, बघितलं का? घेऊ का एक गजरा? सुरेख आहेत हो..." चेहऱ्यावर अपेक्षा, उत्सुकता, आनंद....

आणि मग अहो वसकन ओरडले! क्षणात माहौल पालटला. गजरेवाला निघून गेला.. आनंदी चेहरा पूर्ण कोमेजला आणि अहोंच्या मागे त्यांनी फर्मावलं तसं खालमानेनं गजऱ्याशिवाय चालू पडला...

एक दोन मिनिटांत हे सगळं घडलं, ते पाहून कानकोंड वाटून घेत ती पुढे आपल्या कामाला निघून गेली पण आजतागायत चेहऱ्यासकट हा प्रसंग विसरलेली नाही.

मुळात उपासाला असलं काहीतरी खावंच का? धन्य ते उपास ज्याना तळलेले वेफर्स, साबुदाणे वगैरे चालतात ते! माझ्या सारख्या अ‍ॅसिडिटी उसळणार्‍या लोकांनी उपासापासून लांब रहावे आणि रोजचे जेवण दोन वेळा नीट जेवावे हेच बरे.

दुसर्‍या कथेतले आजोबा आणि यशोधराच्या कथेतला "अहो" यांच्याबद्दल काय बोलणार! काही उपाय नाही.

नवरात्रीच्या नऊ दिवसात सकाळ दुपार संध्याकाळ उपासाचे काय काय खावे याची यादी व्हाट्सप वर फिरत आहे, विसंगतीचा कळस आहे

काय झेपले नाही सर, इस्कटुन सांगावेत ही विनंती!

चालायचचं ! म्हातारपण आलं की काही माणसं लहान मुलांसाठी निरागस होतात. आजोबांनी न ओरडता त्यांना प्रेमाने समजावून सांगायला हवे होते.

पहिल्या प्रसंगात काय विसंगती आहे हे मात्र कळाले नाही.

लोकहो,

हे एक संभाषण कानी पडलं.

गिऱ्हाईक : शुद्ध तुपात घोळलेला विवेकवाद आहे का?

दुकानदार : हो आहे ना. अनिसछाप आहे.

गि. : तो नको.

दु. : अहो घ्या की. फर्मास आहे. ऑगस्ट २०१३ पासूनचा मुरवलेला आहे.

गि. : तुम्हाला माहित नाही काय?

दु. : काय झालं म्हणता?

गि. : अहो, ते तूप शुद्ध नव्हतं. उत्पादकांना फुकटची चरबी चढलेली होती. एके दिवशी उतरली. त्या उतरलेल्या चरबीत ते विवेकवाद तळायचे. आणि तुपात घोळलेला म्हणून खपवायचे. शिवाय गेले कित्येक वर्षे उत्पादकांचे आर्थिक व्यवहार संशयास्पद होते. अन्नौषधी विभागाने व्यवहारात गंभीर घोटाळे असल्याचं अहवालात नोंदवलं आहे.

दु. : साहेब एक सांगू? त्याचं काये की हा अनिस ब्रांड इतका फेमस आहे की कित्येक लोकं त्याच्यावर जाम जळतात. म्हणून त्यांच्या नावाने उगीच अफवा फैलावल्या जातात. अंधश्रद्धाच त्या! तस्मात आपण तिथे दुर्लक्ष केलेलं बरं, नाहीका. शेवटी विवेक म्हणजे तरी काय हो? खातांना मस्तपैकी मजा आली पाहिजे. बरोबर की नाय?

गि. : हेही खरंच की. साली हल्ली तोंडाची चवच गेलीये. अनिस ब्रांडचाच द्या किलोभर बांधून.

असो. घरोघरी मातीच्याच चुली.

आ.न.,
-गा.पै.

पहिल्या कथेशी सहमत.
बालाजीचे वेफर्स नाहीतर उपवासाचा फराळी चेवडो(पॅकवर तसेच छापतात) खूप छान लागतो. वरुन लिंबू पिळल्यास अत्युत्तम चव.

एखादी कोंबडी असेल, तर ती उपासाला चाललीच पाहिजे असं माझं मत आहे.

उपवासाला यज्ञात आहुती म्हणून देता येणारे अन्न, उदा. पशुपक्षी इ. चे मांस वगैरे हे पदार्थ चालतात. खाणार काय उपासवाले? "आमचे येथे उपासाची चिकन बिर्याणी मिळेल."

प्रत्येकाकडं उपासाला चालणारे आणि न चालणारे पदार्थ वेगळाले आहेत. आपण मारे साबूदाण्याच्या खिचडीवर कोथिंबीर घालतो पण काही लोकांकडे तसे चालत नाही. आपण कढीपत्ता त्यावेळी फोडणीत वापरत नाही पण काही लोक्स वापरतात. जे सोसेल ते खावं.

नसताना माणुस चालतो आणि उपास असल्यावर त्याचे तोंड चालते .

बोधकथा आवडली.

एकादशी दुप्पट खाक्शी प्रेक्षक नाखु

या धाग्यानिमित्तानी ही
उप-वास स्पेशलः-साबुदाणा खिचडी पण खाऊन बघा! ;)

बेळगाव कर्नाटककडे पोहे उपीट पण चालत उपासाला. मला उपास असला की मुद्दाम जास्त भूक लागते. मग मी देवाला सगळं चालत असं म्हणून जे असेल ते खाते. दुसऱ्या कथेतल्या आज्जीनी दोन काय चार गुलाबजाम मागवून आजोबांच्या नाकावर टिच्चून खायला हवे होते.

तमिळ लोक उपवासाला पोळी चालते पण भात नाही कारण भात त्यांच्या दृष्टीने अन्नम. उपासाच्या दिवशी तो टाळतात.
आपल्या मानाने उत्तरेत उपास बर्‍यापैकी कडक असतो. फक्त फळे, दूध, चहा असे प्रकार.

सतिश गावडे,

तुमच्या इथल्या प्रतिसादाबद्दल आभार. थोडी चर्चा करेन म्हणतो.

१.

उपवासाला काय खावे याचे काही ठोस असे प्रमाणीकरण असेल आणि तज्ञांना त्याची माहिती असेल असा माझा समज आहे.

माझीही नेमकी हीच अपेक्षा आहे. माझ्या मते उपवास म्हणजे देवाच्या अनुसंधानात राहणे. त्याकरिता अनुकूल असलेले अन्न खावे अशी कल्पना असावी. निदान प्रतिकूल तरी खाऊ नये. त्यामुळे उपवासास काय खावे यापेक्षा काय खाऊ नये याची अधिक काळजी घेतली जात असावी.

पूर्वी जशी याच्यात्याच्या हातचं न खायची पद्धत होती, नेमकी तशीच वर्ज्यावर्ज्य रीत आता खाद्यपदार्थांवर घसरली आहे. हिचं प्रमाणीकरण व्हायलाच हवं याबद्दल दुमत नाही.

२.

मी तर अंनिसचे कुठे नावही काढले नव्हते. तुम्ही बळेच तुमच्या मनातील मळमळ काढलीत.

सौ टका सच. संधी मिळताच मी माझ्या मनातली मळमळ ओकून टाकतो.

आता एखाद्या तोंडदेखल्या भक्ताची उपसाबद्दल आवडनिवड असते. हे नको ते चालंत नाही असे नखरे असतात. त्यातून विसंगती उत्पन्न होते. तिच्याकडे भक्ताचं लक्षही नसतं. नेमके असेच नखरे स्वत:ला दाभोलकरांचे अनुयायी म्हणवून घेणारे विवेकवादीही करतात. एव्हढाच मथितार्थ.

आ.न.,
-गा.पै.

Upasache kahi prakar:
1. We decide what we are leaving and eat without those items. Those banned items should be from every day list. (eg. This time, I am doing without milk, sugar, wheat, rice and fried stuff)
2. Manache upas:
a. tharavun kahi goshti karayachya nahit.
b. Parameshwar smaran (he sarv prakarachya upasat antarbhoot asave khare tar)
3. acharache upas:
Tharavun ekhadi kriya karane (eg. Konala naave na thevane etc)

( नोंद घ्यावी - मी कोठ्याल्याही प्रकारचा उपवास करीत नाही . )

अनेक वर्ष्यापूर्वी विलेपार्ले इथे ( मुंबईत ले छोटे पुणे) मी एक वैचारिक चर्चा एका मराठी उपहारगृहात केली होती - कि जर उपवासाला जर बटाटे आणे जव चालते तर काही प्रकारची वोडका जी बात्तात्यापासून केली जाते ती आणि काही बिअर ज्या जावा पासून केल्या जातात त्या का चालू नहेत ? म्हणजे घन ( solid ) असताना बटाटा चालतो आणि तेच द्रव रुपी वोडका झाले के चालत नाही आसे का?

असे केल्यास उपवास अधिकाधिक लोकप्रिय होणार नाहीत काई ? त्यामुळे आपला धर्म हि अधिक समावेशक होऊन वाढायला मदत होईल . ( जसे कि बाबा उद्या जोहन आणि अब्दुल पण उपवासाला यायचे म्हणतात । तसेच ते "प्रसाद" पण स्वताच "घेवून" येत आहेत ..

जाणकारांनी आपली मते द्यावीत.

धमाल चर्चा. संपूर्ण नास्तिक असल्यामुळे घरात उपवासाचे पदार्थ आवडीने खातो. :)

तुम्हाला खरोखरीच उत्तर जाणून घ्यायचे आहे असे समजून मला जेवढे माहिती आहे ते लिहिण्याचा प्रयत्न करतो.

उपवास म्हणजे भगवंताच्या समीप राहणे हे बर्‍याच ठिकाणी लिहिलेले आहे त्यामुळे ही माहिती काही नवीन नाही.

उपवास हा निर्जल करावा असा उल्लेख जुन्या पोथ्या पुराणांमधून येतो. मात्र बरेच जणांना प्रकृती स्वास्थ्यामुळे असे करणे शक्य नसते. उदाहरणार्थ वृद्ध, लहान बालके आणि आजारी व्यक्ती. त्यांना निर्जल उपवास न करता पाणी पिऊन उपवास करावा असे सांगीतले आहे. ज्यांना ते ही शक्य नाहिये त्यांनी फलाहार करावा इतपत मान्यता धर्मग्रंथ देतात.

मात्र उपवास म्हणजे खाण्याशी निगडीत आहे एवढाच विचार आपण सर्वजण करतो. उपवासाच्या दिवशी केवळ जिभेला किंवा पोटालाच आराम द्यावा असे नाही तर बाकी इंद्रियांना देखील ताब्यात ठेवावे असा उल्लेख आहे. यात प्रामुख्याने शब्द, स्पर्श, गंध, रस, दर्शन आणि मन यांना नेहमीच्या कामातुन निवृत्त करावे असा विचार देखील आहे. उपवासाच्या दिवशी दिवसा झोपू नये असादेखील नियम आढळतो.

तस्मात उपवास करणे हा आपला इंद्रिय निग्रह आणि मनाचा मजबुतपणा तपासून बघण्याचा एक उत्तम मार्ग आहे. आणि हे एक खरोखरीच चॅलेंजिंग काम आहे. आपण उपवास तापास करणार्‍यांना सहज हसतो किंवा त्यांची खिल्ली उडवितो. (कदाचित त्यामागील कारणे वेगवेगळी असु शकतात). मात्र वर सांगीतल्याप्रमाणे उपवास करणे खरोखरीच अवघड काम आहे.

धर्म काय सांगतो, उपवासाने काय पुण्य मिळते किंवा त्याचे अमुक तमुक वैज्ञानिक फायदे काय आहेत किंवा उपवास केल्याने काय तोटा होतो हे विचार तुर्त बाजुला ठेऊन केवळ एक दिवस निर्जळ उपवासाचे अथवा केवळ पाणी पिऊन उपवास करण्याचे चॅलेंज घेऊन बघावयास काय हरकत आहे ? तुमचा तुमच्या मनावर किती ताबा आहे हे आजमावुन बघण्याचा कोणी प्रयत्न करुन पाहिला तर त्याचासाठी तो नक्कीच एक वेगळा आणि संस्मरणीय अनुभव असेल असे मला वाटते.

----------------------------------------------------
ता. क. : रेवडी उडवायला एवढे उपवास आख्यान पुरे का रे बाबांनो ??

तो खाल्ल्याने कधीही उपवास मोडत नाही बर्का...आपल्या कोणत्याही खाबू बाबूंना विचारा....!

असेच दोन परस्पर विरोधी प्रसंग आठवले .

१. एका हॉस्पिटलच्या कॅन्टीनमधील एक टेबल -

"असं रडु नको..दोन घास खाउन घे. सगळं ठिक होईल ."

२. त्याच हॉस्पिटलच्या कॅन्टीनमधील काउन्टर -

" काय हो .. कसली हि तुमची बिर्याणी ..एकदमच सो सो .काय मजा नाहि आली ."