दीपशिखा-४. फ्लाइट लेफ्टनंट गुंजन सक्सेना

ह्याआधी- दीपशिखा
दीपशिखा-१. अग्निपुत्री डॉ. टेसी थॉमस
दीपशिखा-२. गिरीकन्या अरुणिमा सिन्हा
दीपशिखा-३. फ्राऊ अँगेला मेर्केल- दि कान्सलेरिन

सक्सेना कुटुंबाच्या नसानसात सैन्याचे रक्त वाहत होते. वडिल सैन्यात ऑफिसर असल्यामुळे मिलिटरी वातावरणातच भावंडं मोठी झाली. भावाने सैन्यात जाण्याचा निर्णय सहज स्वीकारला गेला. नव्हे, नव्हे आपला मुलगा सैन्यातच जाणार हे तर घरच्यांना माहितच होते. दिल्लीच्या हंसराज कॉलेजमध्ये शिकत असतानाच तिचाही सैन्यात जाण्याचा निर्धार पक्का झाला. तिचा नैसर्गिक ओढा तेथे होताच. पण आता त्याला निश्चित दिशा मिळाली. तिच्या स्वप्नांना पंख मिळाले. आय ए एफ ने मुलींना पायलट ट्रेनिंग देण्याचा निर्णय घेतला होता. १९९४ मध्ये ट्रेनी पायलट मुलींची २५ जणींची ही पहिली बॅच! त्यावेळी मुलींना शॉर्टटर्म सर्व्हिस कमिशन मिळत असे. फ्लाईट लेफ्टनंट गुंजनलाही ७ वर्षांचे कमिशन मिळाले. १९९९ ला जेव्हा युध्दाला तोंड फुटले तेव्हा अवघी २४-२५ वर्षांची होती.

सन १९९९, कारगिल युध्दाला तोंड फुटले. रोज वेगवेगळ्या बातम्या येऊ लागल्या. भारतीय सैन्य निकराने लढत होते. कारगिलसारख्या दुर्गम भागात हेलिकॉप्टर्सने मदत पोहोचवणे, जखमी सैनिकांना बेसवर आणणे अशा कामांसाठी फायटर पायलट्सच्या बरोबरीने हेलिकॉप्टर पायलटसही लागतात. फोर्सेसमधल्या एकूणएक पायलटसना ड्यूटीवर हजर राहण्याचे आदेश आले. गुंजनने बोलावण्याची वाट पाहिली नाही. ती युध्दभूमीवर जाण्यासाठी शिध्द झाली. श्रीविद्या राजन ही तिची ट्रेनिंगपासूनची सखी, सहकारी फ्लाइट लेफट्नंटही त्यात होती. भारतीय सैन्याला बायकांनी युध्दभूमीवर असायची सवय नव्हती. ह्या मुली कारगिल सारख्या बर्फाळ प्रदेशात, विपरित नैसर्गिक स्थितीत आणि ते ही वॉरझोनमध्ये, मानसिक आणि शारिरिक खंबीरपणा दाखवू शकतील का? हे ऑफिसर्सच्या चेहर्‍यांवरचे प्रश्नचिह्न वाचत गुंजन आणि श्रीविद्या त्यांच्या 'चीता हेलिकॉप्टर' मध्ये चढल्या. काश्मीर खोर्‍यातल्या, लडाखमधल्या ठिकाणी युध्दाला तोंड फुटले होते. सामान्य माणसाला जिथे जगणे अवघड अशा जागी लढायचे होते. तो तणाव, कामाचे ते स्वरुप ह्या मुली झेपवू शकतील का? ह्या प्रश्नाचे उत्तर न बोलता आपल्या अपूर्व कामगिरीनेच ह्यांनी करून दाखवले.

चित्त्यासारख्याच चपळ अशा चीता हेलिकॉप्टर्सनी कारगिलच्या दर्‍याखोर्‍यात, टेकड्यांमध्ये लपलेल्या आपल्या सैनिकांमधल्या जखमी आणि शहीद सैनिकांना बेसवर सुरक्षित आणण्यासाठी त्या दोघी सिध्द झाल्या. त्यांच्यावर जबाबदारी होती ती जखमी सैनिकांना मेडिकल मदत पोहोचवणे, त्यांना बेसवर सुरक्षित आणणे, इतरही रसद पुरवणे आणि पाकिस्तानी सैन्याच्या लपलेल्या जागा हेरणे. त्यांच्या चॉपर्समध्ये शस्त्रास्त्रं तर नव्हतीच पण शत्रूचा हल्ला झाला तर संरक्षणासाठी आधारही नव्हता. डोंगरदर्‍यातून चॉपर द्वारे मदत पोहोचवणे आणि जखमींना औषधे देणे किवा बेसवर घेऊन येणे हे करतानाच पाकिस्तानी सैन्याच्या लपलेल्या जागा हेरणे अशा धोक्याच्या जागांवरून १०-१० फेर्‍याही कराव्या लागत. कुठूनही, कधीही हल्ला होण्याची शक्यता होतीच. क्रॅश लँडिग करावे लागले आणि ते ही शत्रूच्या छावणीजवळ करावे लागले तर संरक्षणासाठी म्हणून एक फुल लोडेड INSAS रायफल आणि रिवॉल्व्हर जवळ बाळगून जीवावर उदार होऊन शेवटच्या श्वासापर्यंत मायभू साठी लाढायला सिध्द होऊन जेव्हा फ्लाईंग ऑफिसर गुंजनच्या चॉपरने पहिली भरारी घेतली तेव्हा भारताच्या सैन्याच्या इतिहासात आणखी एक मानाचा तुरा खोवला गेला. भारतातली वॉरझोनमध्ये विमान नेणारी गुंजन ही पहिली स्त्रीपायलट ठरली. ह्याआधी कधीही फायटर जेट तिने उडवले नव्हते पण.. आता पण आणि परंतु साठी वेळच नव्हता. मायभू साठी प्राणपणाने लढणे ह्याखेरीज दुसरा विचार नव्हता. खरे आव्हान होते ते वॉरझोनमध्ये प्रत्यक्ष जाणे, तेथे हवी ती मदत, रसद, दारुगोळा, अन्न पुरवणे आणि हे करत असताना स्वतःचे रक्षण करणे. जखमी सैनिकांना प्रसंगी उचलूनही चॉपरमध्ये ठेवताना आजूबाजूकडून हल्ला होत नाही ह्याचे भान ठेवत सतर्क आणि सजग राहत स्त्री म्हणून कोणतीही आणि कसलीही सवलत न घेता "वो झासीवाली मर्दानी जैसी ये दिल्लीवाली मर्दानी खूब लढी"!

ह्या दरम्यान एकदा ती सहकारी ऑफिसर बरोबर काश्मीरातल्या एका अगदी आतल्या भागातल्या लहानशा खेड्यात हेलिकॉप्टर घेऊन काही कामानिमित्त गेली होती. तर तिथे थोड्याच वेळात मोठ्या संख्येने लोकं जमले, त्यांच्या चेहर्‍यावरचे बाई पायलट कशी दिसते? कशी असते? हे कुतुहल लपत नव्हते. गुंजनला त्याची खूप मजाही वाटली आणि विषादही.. देश एकीकडे किती प्रगती करतो आहे आणि ही त्याच देशातली मंडळी कुठल्या युगात आहेत.. युध्द संपल्यानंतर गुंजनचे रायफल घेऊन हेलिकॉप्टर मध्ये चढतानाचे फोटो पेपरमध्ये, आउटलूक सारख्या मासिकांमध्ये प्रसिध्द झाले आणि गुंजन लोकांना माहिती झाली. ती बाजारात किवा अन्यत्र कुठे गेली की लोक तिला ओळखून अभिवादन करू लागले, कौतुकाने बोलू लागले. बर्‍याचदा ती साध्या पोषाखात असली तर तुम्ही युनिफॉर्म का नाही घातला? आणि तुमची ए के ४७ कुठेय? असेही प्रश्न लोकं विचारत तेव्हा ती ते हसण्यावारी नेत असे. पण इतक्या साध्या गोष्टी, शिकल्यासवरल्या लोकांना माहित नसाव्यात याचा खेद तिला वाटत असे.

शत्रूच्या हल्ल्यापासून आपले विमान वाचवत, जोखीम पत्करुन द्रास आणि बटालिक सारख्या ठिकाणी आठवड्यातून डझनावारी फेर्‍या करून योग्य रसद पोहोचवताना, शत्रूची ठिकाणी हेरताना, त्याची माहिती वरच्या ऑफिसरला पुरवताना दिवस पुरत नसे. सोबतीला मृत्यूसखा सतत होताच. एकदा गुंजनचा 'चित्ता' कारगिल एअरस्ट्रिपवर झेप घेण्याच्या तयारीत होता. एवढ्यात शत्रूकडून एक मिसाइल थेट त्या दिशेने आले. पाकिस्तानने शिकार हेरली होती. पण थोडक्यात नेम चुकला आणि मिसाइल मागच्या टेकड्यांमध्ये पडले. घाबरून न जाता, जराही विचलीत न होता गुंजनने आपले काम मोठ्या धैर्याने चालू ठेवले. पाकिस्तानी सैन्य असलेल्या भागाजवळ जायची वेळ आलीच तर लढण्याच्या पूर्ण तयारीने भरलेली रायफल आणि पिस्तूल घेऊन तिचा चित्ता झेप घेत असे. आपल्या सैनिक बांधवाना हवी ती रसद पोहोचवणे आणि जखमी व शहीदांना सुरक्षित ठिकाणी आणणे ह्यात असणारे समाधान शब्दात सांगता येणार नाही. सेवामुक्तीनंतरही ती भारतीय सेनेशी जोडलेली आहेच. मि-१७ च्या हेलीकॉप्टर पायलटशी तिची लग्नगाठ बांधली गेली. म्हणतात ना, वन्स अ सोल्जर, ऑलवेज अ सोल्जर!

भारतीय सैन्याने स्त्रियांना आता केवळ शॉर्ट टर्म सर्व्हिस कमिशन न देता कायमस्वरुपी कमिशन देण्याचा निर्णय घेतला आहे त्याचा तिला आनंद होतो आणि हे पाऊल उचलण्यात नक्कीच तिच्या चित्त्याच्या कारगिलमधल्या झेपेचा सिंहाचा वाटा आहे. आता अधिकाधिक स्त्रिया जास्तीत जास्त आकाश कवेत घेऊ शकतील ह्याची तिला आशा आहे. तिची लहानगी प्रज्ञाही भारतीय सेनेच्या सेवेतच जाईल असा तिला विश्वास वाटतो. ऑपरेशन विजय' च्या विजयातली एक महत्त्वाची शिल्पकार असलेल्या गुंजनचा तिच्या अतुलनीय कामगिरीबद्दल 'शौर्य वीर पदक' देऊन सन्मान केला गेला. शौर्य वीर पदकाची ती पहिली महिला मानकरी आहे. गुंजनच्या पुढच्या प्रकल्पांसाठी खूप सार्‍या शुभेच्छा!