गालबोट

मला हा शोभायात्रा नामक प्रकारच पटत नाही. नंतर तुम्ही म्हणता तशी शहराची असलेली शोभा जाते आणि वेगळीच शोभा होते.

असंच असतं सगळीकडे. बादवे महाराष्ट्रात या शोभायात्रा नेमक्या कधी आणि का सुरू झाल्या याबद्दल कोणी काही सांगेल का? गोव्यात तरी शिगमो आणि कार्निव्हाल या दोन असतात त्या अगदी जुन्या काळापासून. त्याशिवाय अनेक नित्य आणि नैमित्तिक मिरवणुका तर सगळीकडे असतातच.

डोंबिवलीच्या यात्रेत शेवटचा चित्ररथ एका संस्थेचा होता जिचे स्वयंसेवक फक्त झालेला कचरा उचलण्याचं काम करत होते. त्यामुळे मार्गावर घाण झाली तरी शेवटच्या ट्रकसरशी ती साफ व्हायची. सर्वात भारी काम होतं ते.

बाकी कचरा होण्याला कारण लोकं आहेत, भिकारी मानसिकता आहे. तुम्ही लाख नियम करा, लाख स्वयंसेवक नेमा इत्यादी सगळं. पण शिकल्या सवरलेल्या माणसांना इतकी अक्कल नको? बहुतेकवेळा उद्दामपणा असतो. स्वयंसेवक नेमायची गरजच नाही. दहातले पाच जे सूज्ञ आहेत त्यांनी बाकी पाचांना अडवायला सुरुवात केली, प्रेमाने, रागाने जसं जमेल तसं सांगितलं तरी साखळी प्रक्रियेप्रमाणे आपोआप स्वयंसेवक तयार होतील.

शोभायात्रा वाईट नव्हेत, किंवा घाण होते म्हणून केवळ त्यांना वाईट म्हणणं मल पटत नाही.

यात्रेतला नाही पण मला नित्याचा येणारा अनुभव सांगतो. मी अनेकदा येता जाता, रस्त्यावर, ट्रेनमधे लोकांनी कचरा केला तर त्यांना अडवतो, किंवा मी उचलून टाकतो (त्यांच्यादेखत), चार शब्द सांगतो; जे काय सुचेल त्या वेळी ते करतो. कित्येक जण सॉरी सॉरी म्हणतात चारचौघात ओशाळल्यासारखं झालं की; पण लेकांनो मी म्हणतो, सॉरी म्हणण्याचं कळतं, म्हणजे चुकताय हेही कळतं ना? मग टाकता कशाला कचरा रस्त्यावर, बसमधे, ट्रेनमधे? ..... असं विचारलं की तोंडाला कुलुप लागतं. 'तू कोण आलास?' विचारणारेही असतात. असायचेच. त्यांना त्यांच्या भाषेत उत्तर. गेली दोन एक वर्ष हे अंगवळणीच पडलंय आता. नुसती खळखळ न करता प्रयत्न केल्याचं समाधान मिळतं.

पुढील वर्षी तुम्ही शोभायात्रेत सहभागी व्हा. एक गट पुढे, एक गट मागे. पुढच्यांनी फलक घ्या सुसंस्कृत वागण्याबद्दल भाष्य करणारे, त्यात फोटो टाका रस्त्यावरच्या कचर्‍याचे. आणि मागच्या गटाने होणारा कचरा उचलण्याचं काम करा. खरं सांगतो, वाहवा मिळेल, आणि समाधान ते वेगळंच.

हे वर्णन ठाण्याचे दिसतेय.

भिकारी मानसिकता आहे. तुम्ही लाख नियम करा, लाख स्वयंसेवक नेमा इत्यादी सगळं. पण शिकल्या सवरलेल्या माणसांना इतकी अक्कल नको? बहुतेकवेळा उद्दामपणा असतो. स्वयंसेवक नेमायची गरजच नाही. दहातले पाच जे सूज्ञ आहेत त्यांनी बाकी पाचांना अडवायला सुरुवात केली, प्रेमाने, रागाने जसं जमेल तसं सांगितलं तरी साखळी प्रक्रियेप्रमाणे आपोआप स्वयंसेवक तयार होतील.>>>> मराठा मुक्ती मोर्च्याच्या वेळी सर्व कचरा स्वयंसेवकांनी स्वच्छ केला. तसे इथे पण केले असते..
पण बहुतेक शोभायात्रेवेळी ज्याला त्याला फुडें पुढे करायचे असते तो छान ड्रेस घालून कचरा साफ करणार हे शक्य नाही. मला वाटते इथे प्रॉब्लेम आहे.
आणि ज्यावेळी याची परवानगी घेतली असते त्याच वेळी साफ सफाईची पण फी घेतली तर बरे होईल जेणेकरून असे झाले तर त्याच पैश्यातून हे पण करता येईल, जर कचरा केला नाही तर refund करता येईल.

अगदी योग्य मुद्दा पकडलाय !
स्वच्छतेच्या दृष्टीकोनातून असले इव्हेंट्स त्रासदायक होत चालले आहेत !
शोभायात्रा म्हटलं की वाहतुक खोळांबे, लोकांची गैरसोय, ध्वनीप्रदुषण, नंतरची घाण !
शोभायात्रा म्हटलं की अंगावर काटा यायला सुरूवात होते.
आधीच (स्वच्छतेचा) उल्हास अन त्यात हा (इव्हेंट्सचा) फाल्गुन मास !

या कोलाहलातूनही जे लोक, चमू सोहळोत्तर साफ सफाई करतात त्यांना मानायला पाहिजे ! सलाम त्यांना !
एकंदरित मी कुणीतरी केलेली घाण साफ केली पाहिजे अथवा कुणीतरी मी केलेली घाण साफ केली पाहिजे.
आपल्याला तर बुवा यातले काहीच करायचे नाही, मग कश्याला पाहिजे शोभायात्रा अन कश्याला पाहिजे इव्हेंट ?

भल्या मोठ्या रांगोळ्यासुद्धा चौकात किवा रस्त्यावर घालू नयेत असे वाटते. हजार दोन हजार किलोची रंग रांगोळी म्हणजे सफेद दगडाचा जड असा पंधरावीस क्विंटल चुरा. एकदा आमच्या इथे साईबाबांची भली थोरली रांगोळी काढली होती. दुसर्‍या दिवशी एक पाय पुसला गेला, मग एक हात, असे करीत एके दिवशी शिरच गेले. तरीही ती तुटकी फुटकी रांगोळी आठवडा दीड आठवडा वार्‍याबरोबर आणि वर्दळीबरोबर स्टॉर्म वॉटर ड्रेनमध्ये जाऊन पडत होती. धार्मिक कृत्यासाठी काढलेल्या रांगोळ्या लगेचच पुसून टाकायला सफाईकामगारही तयार नसतात. पर्जन्यवाहिन्यांमध्ये ढकलली गेली तर त्यांचेही एव्हढा अवजड कचरा उचलण्याचे श्रम वाचले.
दादर पश्चिमेला स्टेशनला काटकोनात जाणार्‍या एका गल्लीत नवरात्रात गल्लीच्या तोंडापासून थेट न.चि. केळकर रस्त्याला गल्ली मिळते तिथपर्यंत महाकाय रांगोळी काढलेली असते. कमीत कमी पन्नाससाठ क्विंटल दगडाचा चुरा रस्त्यावर पसरला जात असेल. हा वजनाला खूप जड असतो त्यामुळे आकारमान कमी दिसते.

ला रामनवमीच्या​ दिवशी भली मोठी भली लांब शोभा यात्रा निघते दुसऱ्या दिवशी सकाळी फिरायला जायचं टाळतो ...