जिजामाता उद्यान कट्टा - वृत्तांत

खरं तर जिजामाता उद्यानात जाण्याची आणि मिपा कट्ट्याला येण्याची ही माझी पहिलीच वेळ. त्यामुळे अनायासे एकाच तिकीटात दोन पक्षी मारायला मिळण्याची आयती संधी चालून आल्यावर ती मी सोडेन कशी?? ठरल्याप्रमाणे मिपा कट्टा सुरळीत पार पडला. त्याच्या वृत्तांताचा एक भाग मी, आणि दुसरा (माहितीपूर्ण) भाग सुंधाशूनूलकर यांनी फोटोंसकट मिपावर टाकायचा, असं ठरलंय!! कट्ट्यातले मी पाहिलेले आणि माझ्या लक्षात असलेले प्रसंग इथे सांगण्याचा प्रयत्न मी करतोय. चू.भू.द्या.घ्या.

राणीच्या बागेत घरची माणसं फार फार वर्षांपूर्वी गेली होती. त्यांनी मला 'कॅमेरा घेऊन जा' असा सल्ला दिला. पण फोटो काढायचा पहिल्यापासूनच कंटाळा असल्याने 'लिव्हिंग द मुमेंट इज बेटर दॅन क्लिकींग द मुमेंट' हा नेहमीचा ड्वायलॉग मारून मी असाच कट्ट्याला यायला निघालो.

सकाळी ९.३० वाजता मी भायखळा स्टेशनवर उतरलो. मुविंकाकानी उद्यानाच्या तिकीटखिडकीजवळ भेटायची वेळ तीच ठरवली होती. साधारणतः माझा अनुभव असा आहे, की अमुक अमुक वाजता भेटायचं ठरलं, की भेटणारी मंडळी १० मिंटं, १५ मिंटं मागे-पुढे करतातच. त्यामुळे जेव्हा भायखळा स्टेशनवरून मी मुविकाकांना फोन लावला, तेव्हा कट्ट्याला येणारा मुविकाकांनंतर मी पहिलाच असेन, असा माझा अंदाज होता. मुविकाकांनी स्टेशनसमोरच्या उडिपी हॉटेलात बोलावलं आणि हॉटेलच्या बाहेर येऊन उभे राहिले. त्यांना एकटं बघून 'मीच पहिला' याबद्दल माझी खात्री झाली. ते मला आत घेऊन गेले, आणि मी सगळ्यात शेवटी हजेरी लावल्याचं माझ्या लक्षात आलं. एका टेबलावर मुविकाकांचे कुटुंब, आणि दुस-यावर कट्ट्याला आलेले मिपाकर न्याहारी करत बसले होते. ओळख परेड झाली. डॉ. सुबोध खरे, विलासराव, विनोद १८, भटक्या खेडवाला, सुधीर, निलापी, मुविकाका आणि मी असे सगळेजण होतो. मग निलापींनी थोडं आत सरकून मला बसायला थर्ड सीट दिली. विलासरावांनी त्यांच्याबद्दल थोडं सांगितलं, डॉ. खरेंनी काही गमतीशीर गोष्टी सांगितल्या. न्याहारी आटोपली. सगळ्यांनी चहा घेतला, आणि मग सगळेजण उद्यानाकडे निघालो.

उद्यानात पोचलो तेव्हा तिकीटखिडकीजवळ विश्वनाथ मेहेंदळे आणि सुंधाशुनूलकर आमची वाट पाहात तिथे उभे होते. तिथे मग पुन्हा सगळ्यांची ओळख परेड झाली. मुविकाकांच्या पत्नी आणि दोन मुलगे, विनोद१८ यांचा मुलगा आणि आम्ही सगळे असे मिळून एकूण १३-१४ जण आत शिरलो. पाण्याची बॉटल सुद्धा आत नेऊ देत नव्हते. पंचाईत होणार असं वाटलं. कारण सुंधांशूकाकांनी 'दोन-अडीच तास होतील' असा अंदाज सांगितला होता. आत गेल्यावर सुधांशू काकांनी आणि भटक्या खेडवाला यांनी विविध झाडांबद्दल मार्गदर्शन करायला सुरुवात केली. अधून मधून विनोद१८ आणि डॉ. खरे सुद्धा माहिती देत होते. विनोद१८ यांनी एक फूल(की फळ?) दाखवलं. त्याच्या पाकळ्या जाड होत्या. त्यात पाणी भरून दिवसभर ठेवून दिलं की गोंद तयार होतो असं ते म्हणाले. ते फूल/फळ थोडं पुढे गेल्यानंतरसुद्धा आम्हाला मिळालं. त्याच्या आकारावरून भटक्या खेडवाला यांनी मला आणि विमेंना बाजूला घेऊन एक विनोद सांगितला(जो मी इथे सांगू सांगत नाही. ;) )

सुधांशूकाकांनी काही पुस्तकं आणली होती. एक पक्ष्यांवर होतं, एक झाडांवर होतं. एखाद्या पझ्याविषयी संभ्रमात पडलो, की काका पुस्तकात त्याच्या चित्राखालचं नाव वाचून त्याविषयीची माहिती देत होते. सुरुवातीला त्यांना मी कोणत्यातरी पक्ष्याबद्दल काहितरी विचारल, कदाचित हळद्याबद्दल... तेव्हा त्यांनी पक्ष्यांवरचं पुस्तक काढून माझ्या हातात दिलं, आणि 'याच्यात शोध; अमूक अमूक मध्ये सापडेल' असं म्हणाले. त्या पक्ष्याला त्या पुस्तकात शोधण्यापेक्षा झाडावर शोधणं जास्त सोप्पं वाटलं मला. मी नुसतीच अनुक्रमणिका उघडून उभा राहिलो. तेव्हा त्यांनीच त्या पुस्तकातून एका फटक्यात त्यांना हव्या असलेल्या पक्ष्यांची चित्र शोधून काढली आणि सगळ्यांना माहिती देऊ लागले. मग त्यांनी अशोकाच्या झाडाबद्दलचा सर्वांचा गैरसमज दूर झाला. त्यामुळे सीता अशोकाच्या झाडाखाली विसाव्यासाठी कशी काय बसली असेल, याविषयीच्या शंकाकुशंका दूर झाल्या. उद्यानात कधी दिसला नसेल एवढा मोठ्ठा गुलमोहर दिसला. एरवी ठिकठिकाणी दिसणारी झाडंसुद्धा दिसली पण त्यांची नावं नव्याने कळली (आणि आता विस्मृतीतसुद्धा गेली). लोक ज्या फळाला रुद्राक्ष म्हणतात ते रुद्राक्ष नसून भद्राक्ष आहे हे नव्याने कळलं. रुद्राक्षाचं फळ थोडं चपटं असतं. भटक्या खेडवाला यांनी सुद्धा ब-याच झाडांविषयी माहिती पुरवली. निलापी मला वेगवेगळ्या झाडांविषयी सांगत होते. डॉ. खरे, मुविकाकांचा मुलगा, विनोद१८, निलापी, हे दणकून फोटो काढत होते. विमे अधून मधून प्रश्न विचारत होते. विनोद १८ आणि मुविकाकांची मुलं सुद्धा अधून मधून माहिती देत होते. मी उगाचच मला कुठे आगाऊपणा करायला मिळतो का, याची वाट बघत होतो, संधी शोधत होतो. पण जास्त जमलंच नाही :(

उद्यानात (नॅशनल पार्कच्या अनुभवामुळे) मला खूपच कमी प्राणी-पक्षी अपेक्षित होते. 'आता पूर्वीइतके प्राणी-पक्षी उरले नाहीत उद्यानात' असं ब-याच जणांकडून ऐकलं होतं. पण प्रत्यक्षात (मलातरी) भरपूर पाहायला मिळाले. विशेषतः पक्षी. प्राण्यांमध्ये हिप्पो, नीलगाय, हरणं, माकडं(यांच्या पिंज-याजवळ आम्ही फिरकलो सुद्धा नाही. सगळी पिसाळलेली दिसत होती), हत्ती, सुसर, कासवं असे प्राणी दिसले. वेटोळं घालून बसलेला अजगरही दिसला. पक्ष्यांमध्ये पोपट बहुसंख्य होते. त्यातले काही मोकळे होते, काही पिंज-यात होते. आणि विविध रंगाचे, आकाराचे होते. पोपटांच्या पाठोपाठ(किंवा बरोबरीने?) बगळे बहुसंख्य होते. एका मोठ्ठ्या पिंज-यात एकाहून एक सुंदर बगळे वेगवेगळ्या 'पोजेस' देऊन बसले होते, उडत होते. त्यांच्या पिंज-यात काही कावळे आणि एक कबूतर सुद्धा अडकलेलं होतं. पण या सुंदर पक्ष्यांच्या सहवासात 'केल्याने पंडीतमैत्री' मिळणा-या सुखात असावेत ते सुद्धा.
थोडं पुढे गेल्यावर एका पिंज-यात दहा-बारा लव्हबर्ड्स दिसले. त्यांच्या शेजारी अजून काही पोपट होते. त्यांच्या शेजारी पांढरा कावळा, आणि त्याच्या शेजारी तीन-चार पहाडी मैनांचं बि-हाड होतं. या मैना खूपच सुंदर होत्या. दुस-या एका पिंज-यात मोराच्या जाती-प्रजाती दिसल्या(नेहमीचा मोर मात्र दिसला नाही). त्यातला पांढरा मोर तर मला स्वतःला भयंकर आवडला. पण हे सगळेच पक्षी अगदी कंटाळलेले आणि उदास वाटले. आता त्यांच्या त्या भावनाशून्य नजरेत त्यांचा उदास मूड मला कसा दिसला हा वेगळा मुद्दा झाला. पण तरी... केवळ आपल्या जातीचं जतन होणं गरजेचं आहे, आपली शिकार होता कामा नये, आपल्या सौंदर्याचा आस्वाद आपल्याला पाहायला येणा-या सगळ्यांना घेता यावा, एवढ्याशा कारणांसाठी कोणाला बंदिस्त व्हायला आवडेल? पिंज-यातून बाहेर पडल्यावर दिवसभरात मेलो तरी हरकत नाही, पण तोवर तरी काही क्षण मोकळ्या मनाने, स्वच्छंदपणे, संपूर्ण स्वातंत्र्याचा अनुभव घेत मला जगता येऊ दे... अशीच काहीशी भावना असावी त्यांची. असो. विषयांतर नको उगाच.

इथे काही झाडांचा उल्लेख हात शिवशिवत असूनही मुद्दामून टाळतोय, याचं कारण म्हणजे त्यांच्याविषयी आम्हाला ज्यांच्याकडून कळलं, त्या भटक्या खेडवाला आणि सुधांशुनूलकर यांनीच इथेही त्या झाडांबद्दल सविस्तरपणे सांगणं उचित ठरेल.

आमची फेरी जवळजवळ संपत आली तेव्हा कस्तुरीताई(कस्तुरीच ना? चुकीचा आयडी सांगत असेन तर क्षमस्व) आल्या. त्यांची वाट पाहायला म्हणून एका ठिकाणी थांबलो तसे आम्ही सगळेच रस्त्याच्या दुतर्फा असलेल्या बाकांवर बसकण मारली. पण सुधांशुकाका आणि भ.खे.काका बसायला तयार नव्हते. 'काय तरूण मंडळी दमली एवढ्यात? अजून थोडं फिरायचं बाकी आहे' असं म्हणत ते उभेच राहिले. कस्तुरीताई आल्या. पुन्हा एकदा ओळखपरेड झाली. मग पुन्हा आम्ही आमची राहिलेली फेरी पूर्ण करायला निघालो.

उद्यान फिरून पोटभर माहिती गोळा केल्यानंतर सगळ्यांना भुका लागल्या होत्या. उद्यानातून बाहेर पडलो तेव्हा विमेंनी, कस्तुरीताई, विलासराव, सुधीर यांनी निरोप घेतला. आम्ही ठरल्याप्रमाणे माटुंग्याला उडिपी श्रीकृष्ण बोर्डींग ह्या हॉटेल मध्ये फीस्ट वर ताव मारायला गेलो. पण तिथे ताव मारण्यासाठी आधीपासूनच लोकांनी भलीमोठी रांग लावली होती. दूपारचे १ वाजले होते. सडकून भूक लागली होती. रांगेत थांबायची कोणाचीही तयारी नव्हती. आम्ही तिथून तडक बाहेर पडलो. डॉ. खरेंनी मग आमचा निरोप घेतला. समोरच असलेल्या आर्यभवनात गेलो, तर तिथेही वेटिंग होतं. मग आम्ही थोडं पुढे जाऊन गुल्शन मध्ये जेवलो. तिथे पाच मांसाहारी आणि पाच शाकाहारी असे गट पडले. आम्ही बटर चिकन, चिकन मसाला, आणि चिकन कोल्हापुरीवर ताव मारला. शाकाहारी मंडळींनी पनीर आणि मला वाटतं वेज कोल्हापुरी मागवली. मग दोन्ही गटांनी भात मागवला. पोट तुडुंब भरलं. तृप्त झालो. जेवणाचा दर माणशी खर्च अपेक्षेहून कमी झाला. त्यामुळे अधिकच सुखावलो. उशीर होत असल्याने निलापींनी जेवण आटोपल्यावर आमचा निरोप घेतला. मग शेवटचं एकदा वृत्तांत कोणी कसा लिहायचा, सगळ्यांनी काढलेले फोटो कोणाला पाठवायचे, त्यातले निवडक मिपावर चढवायचे, पुढचा कट्टा कधी-कुठे वगैरे वगैरेवर चर्चा झाली, आणि मग सगळ्यांनी कट्ट्याच्या गंमतीजमती मनात साठवत आपआपल्या घराच्या दिशेनं प्रयाण केलं.