मिपा संपादकीय - आपल्याला काय त्याचे?

छान लेख.
’ही मुले मोठी होतील तेव्हा त्यांना टिळकांबद्दल नक्की काय आठवेल हे विचार करण्यासारखे आहे.’
खरे आहे, लहानपणी भाषणे केली पण मलाही आज फक्त ४-५ गोष्टीच आठवतात ही माझ्याकरीता खेदाची बाब आहे. त्या म्हणजे ’स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे’ ही गर्जना, ’मी शेंगा खाल्ल्या नाही, मी टरफले उचलणार नाही’ हे वाक्य, त्यांनी सुरू केलेला गणेशोत्सव, केसरी हे वर्तमान पत्र व ’सरकारचे डोके ठिकाणावर आहे का?’ हे अग्रलेखाचे वाक्य, मंडाले तुरूंग व तेथे लिहिलेले गीतारहस्य एवढेच आठवते. पण त्याचीही पूर्ण माहितीही आठवत नाहीय. :(

असे असले तरी अंधारात चाचपडत असलेल्या अनेक जणांना प्रकाश दिसावा असेही काही आजूबाजूला घडते आहेच ही सुखद जाणीव आहे. बरेचदा असे लक्षात येते की कुठचीही मोठी दिसणारी कामे एकेकट्या व्यक्तीनेच सुरू केलेली असतात.
सहमत. असाच प्रकार आताही व्हायला पाहिजे. पण ’अपुन को क्या?’ ह्या मनस्थितीत सर्वांकडे दुर्लक्ष दिले जाते.

’असे न कंटाळता, व्यक्तीगत आवडीनिवडीप्रमाणे आपल्या कुटुंबाच्या परिघापलिकडील काहीतरी काम दिवसाकाठी, महिन्याकाठी किंवा अगदी वर्षाकाठी एकदा तरी करावे हा निश्चय जरी प्रत्येकाने येत्या गणेशोत्सवाच्या निमित्ताने केला तरी खूप काही साध्य होऊ शकेल.’
नक्की प्रयत्न करेन :)

एकदम बरोबर बोललात जनता दुर्गुणी आहे म्हणून नेते कारण जनताच नेते निवडून देत असते.
पुण्याचे पेशवे

चित्राताई,आपण एका चांगल्या विषयाला हात घातलात.नांवही आवडले.पण 'मला काय त्याचे'असा विचार न करता जो हिरीरेने आपले विचार समाजात मांडू पहातो त्याच्यावर लोकांकडून मार खाण्याची वेळ येते असा अनुभव मला आला आहे.त्याचे काय?

अतिशय भावला अग्रलेख.

जसे लोक तसे त्यांचे प्रतिनिधी .
खरे आहे आपण आपली जबाबदारी टाळून चालणार नाही.
शुद्धीकरणाची प्रक्रीया अशाच अग्रलेखातून सुरु होते. निर्विकार सुशिक्षीतांनी पुढाकार घेतला तर सामाजीक चळवळ परत सुरु होईल.काल बाजीरावांची टोलेबाजी वाचल्यानंतर हाच विचार डोक्यात घोळत होता.त्याला अग्रलेखानी पुढे चालना मिळाली.
भडकमकर मास्तरांच्या अग्रलेखातून एक सामाजीक विचार मांडला गेल्यानंतर बर्‍याचजणांनी डोले किलकीले करून स्वताकडे पाह्यला सुरुवात केली असेल तर हा अग्रलेख एक बूस्टर डोज ठरावा.
भाषा, मांडणी चांगली आहेच. थोडा छोटा लेख वाटला एव्हढेच.
तूर्तास सर्व आकस दूर ठेवून अग्रलेखाकडे पाहू या.
चित्राताईंचे अभिनंदन.

अग्रलेख कसा असावा याचे उत्तम उदाहरण! भाषा, विचार दोन्ही अत्यंत संयमित व प्रत्येकाला विचार करायला लावणारे.

लोक आपल्या हक्कांविषयी जसे जागरूक असतात तसेच लहानपणापासून त्यांना स्वतःच्या सामाजिक जबाबदार्‍यांची जाणीव करून दिली पाहीजे.

जेव्हा लोक तसेच समाजातील सर्व संस्था, प्रणाली योग्य प्रकारे काम करत असतील तेव्हा,आपण बरे की आपले काम बरे हा विचार तितका वाईट नाही. पण भारताच्या दृष्टीने प्रत्येकाने विचार केला पाहीजे कि मी काही तरी नेहमीपेक्षा थोडे का होईना जास्त योगदान देऊ शकतो का?

नेमके विचार, संयत, अभिनिवेश रहित भाषा आणि आटोपशीर मांडणी ह्यामुळे लेखन खुलून दिसले! (अजून दोनेक परिच्छेद जास्त नक्कीच भावले असते असे वाटते हे ही खरे).

लोकप्रतिनिधींना नावे ठेवून काही साध्य होणार नाही. ते आपल्यातूनच आलेले असतात. आपण व्यक्तिगत आयुष्यात कसेही वागायचे, भ्रष्टाचार करायचा आणि त्यांच्या नावाने खडे फोडायचे असे करुन कसे चालेल. तसे असल्याने मग 'तळे राखील तो पाणी चाखील' आणि त्यापुढे जाऊन 'जिसकी लाठी उसकी भैंस' अशी शिरजोरी अनुभवाला आली तर ऊर बडवण्यात अर्थ नाही!

आपल्या दिनदर्शिकेत न दिसणारे कितीतरी सामाजिक प्रश्न हे आज ना उद्या आपल्या उंबरठ्यापाशी आणि परवा घरात येणार आहेत ह्याचे भान ठेवणे गरजेचे आहे. आपण आपल्या दैनंदिन कामातून वेळात वेळ काढून थोडे का होईना समाजोपयोगी काम काय करु शकतो ह्याचा विचार होणे अत्यावश्यक आहे. 'मी एकट्याने करुन काय होणार'? ह्या पळवाटेचे दोर कापायलाच हवेत!

चतुरंग

उत्तम अग्रलेख.
आपण आपल्या दैनंदिन कामातून वेळात वेळ काढून थोडे का होईना समाजोपयोगी काम काय करु शकतो ह्याचा विचार होणे अत्यावश्यक आहे. 'मी एकट्याने करुन काय होणार'? ह्या पळवाटेचे दोर कापायलाच हवेत!
चतुरंगशी सहमत.
अवांतरः- पाहुणा संपादकांच्या खरडवहीचा दुवा अग्रलेखाबरोबर देता आल्यास संपादकांशी संपर्क साधने सोपे होइल

अतिशय संयत भाषेमुळे खुप छान झाला आहे लेख...
पुन्हा,
सतीश गावडे
आम्ही इथेही उजेड पाडतो -> मी शोधतो किनारा...

ख-या अर्थाने वाचकांच्या विचाराला बांधणी करायला लावणारा वैचारिक लेख, त्या बद्दल प्रथम अभिनंदन !!!

महाराष्ट्रातील आणि देशातीलही सध्याच्या परिस्थितीचे खापर गल्लीतील दादांपासून दिल्लीतील ताईंपर्यंत सर्वांवर फोडून आपण स्वतः नामानिराळे होऊन बसेल.

खरंय, आपल्याला काय त्याचं आणि आपल्याकडून काहीच होऊ शकत नाही. अशा पडलेल्या मानसिकतेतून असे विचार येतात. त्याबरोबर आपण आपल्यावर कोणतीच जवाबदारी घ्यायची नाही अशी वृत्ती येते ती स्वत: सुरक्षीत आणि मजेत जगणारा एका वर्गाकडून आणि दुसरा वर्ग जो ज्याला कशाचाच विचार करायचा नाही.

प्रगत देशांतील लोक आपल्या हक्कांविषयी जसे जागरूक असतात तसेच लहानपणापासून त्यांना स्वतःच्या सामाजिक जबाबदार्‍यांची जाणीव करून दिली जाते.

हम्म, सामाजिक जवाबदारीचे धडे आणि महत्त्व शाळेपासून ते महाविद्यालयीन जीवनापर्यंत कधीच कळलेले नसते, ते जेव्हा कळते तेव्हा त्या वयात काही करता येत नाही, एखादा अपवाद सोडून द्या ! पण सामाजिक जवाबदारीचे भान आम्हाला नाहीच. कधीतरी चळवळीच्या माध्यमातून असे प्रयत्न केले जातात मात्र त्याकडेही आम्ही तटस्थेनेच पाहणे पसंत करतो, हा तटस्थेचा स्वभाव सोडला पाहिजे तरच सामाजिक जवाबदारीची जाणीव होईल.

आपल्या कुटुंबाच्या परिघापलिकडील काहीतरी काम दिवसाकाठी, महिन्याकाठी किंवा अगदी वर्षाकाठी एकदा तरी करावे हा निश्चय जरी प्रत्येकाने येत्या गणेशोत्सवाच्या निमित्ताने केला तरी खूप काही साध्य होऊ शकेल. लोकमान्यांचे स्वराज्य थोडे तरी जवळ येईल.

गणेशोत्सव हा तर स्वतंत्र चर्चा विषय होऊ शकेल, मात्र कामाची सुरुवात झाली पाहिजे, कुटूंबाचा विचार सोडून कधीतरी सामाजिक कार्यासाठी आपल्या आयुष्यातला काही वेळ दिला पाहिजे याबद्दल पूर्णपणे सहमत. कदाचित सुशिक्षीतांकडून अजून समाजाच्या खूप अपेक्षा असतील, आणि मलाही वाटतं काही करण्याची संधी,वेळ, आणि थोडा पैसाही ज्यांना सामाजिक जवाबदारीचे भान आहे, असे नक्कीच करु शकतील आणि आपली सामाजिक जवाबदारी पेलू शकतात, तरच खरी सुराज्याची कल्पना अस्तित्वात येईल.

सामाजिक विचाराला गती देणा-या लेखाबद्दल पुन्हा एकदा संपादकाचे अभिनंदन !!!

प्रा.डॉ.दिलीप बिरुटे

लेखाच्या दर्जाबद्दल , त्यात मांडलेल्या विचाराबद्दल १००% सहमती .....

मला नेहमी प्रश्न पडतो : हा जो एक बथ्थडपणा म्हणा, बधिरपणा म्हणा (अग्रलेखिका याचेच एक वर्णन "डोळे पिऊन दूध पिणार्‍या मांजराप्रमाणे" असे करते. ) , जो समाजपुरुषामधे आपल्याला दिसतो -त्याच्या बुलंद किल्ल्याला भोके पडायची कशी ? इतके प्रश्न आहेत , इतक्या क्षेत्रांत कामे होत असतात. यापैकी कशाकशाचाही स्पर्श होऊ न देता कोट्यावधींची आयुष्ये व्यतीत होत असतात. सुन्न वाटावे असे हे नैष्कर्म्य !

मागे एकदा असेच एका मित्राशी या विषयावर वाद झाला . त्याने जे उत्तर दिले ते एकदम निरुत्तर करणारे होते ! " का ? मी वेगळे काही का करावे ? टॅक्स भरतो ना मी ! एक पैसाही भारत सरकारचा चुकवत नाही मी !" मित्र सच्चेपणे बोलत होता ; आणि त्याच्या बोलण्याला हजार उत्तरे सुचत असली , तरी त्याच्या स्वतःपलिकडे कसलीही जबाबदारी नसण्याच्या प्रवृत्तीचा जो बथ्थडपणा होता त्याने मला चपराक मारल्यासारखे निरुत्तर केले खरे...

चित्राताई,

सर्वप्रथम, अग्रलेखाबद्दल मनापासून धन्यवाद. अग्रलेख मुद्देसूद व अतिशय उत्तम पद्धतीने मांडला आहे हे निर्विवाद. त्यातली कळकळही प्रकर्षाने जाणवली.

परंतु,

"आपण बरे की आपले काम बरे, आपल्याला काय त्याचे, कशाला वेळ घालवा नस्त्या गोष्टींत?" हा जणू आपल्याकडच्या पिढ्यापिढ्यांचा मंत्र झाला आहे. आणि घरातले लहानथोर अशा विचारांची प्रजा आणि पिढ्या तयार करण्यात हात लावण्यात मग्न आहेत. हे असे दृष्य प्रगत देशांत कमी दिसते. प्रगत देशांतील लोक आपल्या हक्कांविषयी जसे जागरूक असतात तसेच लहानपणापासून त्यांना स्वतःच्या सामाजिक जबाबदार्‍यांची जाणीव करून दिली जाते. आपण मात्र त्या डोळे मिटून दूध पिणार्‍या मांजरीप्रमाणे झालो आहोत.

हे तिकडे आरामात परदेशात बसून लिहिणं कितपत योग्य आहे? प्रगत देशाचं कौतुक करून आम्हा निवासी भारतीयांच्या मानसिकतेला नावं ठेवणं कितपत योग्य आहे हे सांगा बरं!

आणि एवढीच जर कळकळ असेल तर नुसतं परदेशात डॉलर कमवत, अत्यंत चैनीचं, निवासी भारतीयांच्या तुलनेत अत्यंत आरामदयी, सुखासीन आयुष्य न उपभोगता, आपल्या ज्ञानाचा उपयोग आपण थोड्या खस्ता खाऊन, गैरसोय पत्करून, चार पैसे कमी मिळवून आपण भारतातच का करत नाही? इथे उन्नत्ती व्हावी, लोकशिक्षण व्हावं असं मनापासून वाटतं ना? मग आपणही इथे येऊन प्रकाश आमट्यांसारखं ग्राऊंड लेव्हलला उतरून का काम करत नाही? तिथे आरामात बसून मारे प्रगत देशाचं कौतुक करत राहणं कितपत योग्य आहे?

कृपया वैयक्तिक घेऊ नका....

तात्या.

चित्रा,
अग्रलेख आवडला,विचार करायला प्रवृत्त करणारा लेख!
स्वाती

टिळक मला अजूनही आठवतात ते 'सामाजिक असंतोषाचे जनक' म्हणून, आणि "मला काय त्याचे"? ही अगदीच विरुध्द वृत्ती...आणि ती वृत्ती सोयीस्कर असल्यामुळेच कदाचित सगळीकडे दिसून येते...तशा आपल्याला बर्‍याच गोष्टी बदलाव्या अशा वाटतात, पण आपण त्या बदलासाठी काही करू का हा प्रश्न स्वतःलाच विचारावा...फार कशाला, जर दुसरा कोणी असे काही करत आसेल, तर फुकट हिरोगीरी करतोय किंवा अशाच शब्दात त्याची संभावना होते.

'मला काय त्याचे' ही वृत्ती सोडून जर एखादा अशा लष्कराच्या भाकर्‍या भाजत असेल तर किती लोक त्याला साथ देतात. माझेच उदाहरण सांगतो -- नो-एन्ट्री मधून येतांना एका टेंपोवाल्याला खडसावले, तर तो माझ्यावरच उलटा डाफरायला लागला -- "तू पोलीस आहेस का? जा मुकाट्याने, शाणपणा करू नको?" -- आणि बाकीचे मख्ख!!! चार लोकांनी आवाज केला असता तर तो टेंपोवाला बरोबर मागे गेला असता, पण....आता पोलीस ह्या सतत वाढणार्‍या ट्रॅफिकला कुठे, कुठे पुरे पडणार? आणि जर एखाद्याने आवाज उठवला तर त्याला बाकिचे मुर्खात काढतात... मी स्वतःच कित्येक वेळा 'व्हिसल ब्लोअर' होऊन वैतगलोय! त्यामुळेच कधी-कधी 'मला काय त्याचे?' चा राग आला तरी त्यामागची हतबल अगतिकता समजते, पटते.

फार कशाला, ते रेल्वेच्या सीटचे उदाहरण आठवतेय? इथेच 'फक्त योग्य ऍथोरिटी कडून ऐकून घेईन/शिक्षा भोगीन' असे म्हटलेच होते की? म्हणजे फक्त शिक्षेचा धाक असला की आम्ही नीट वागणार का? स्वयंशिस्त नाहीच का? वर कायदा मोडून दुसर्‍यावर अरेरावी - का तर म्हणे त्याला कायद्याची अंमबजावणीचा अधिकार नाही म्हणून! वा रे वा!

टिळकांचे यश आणि मोठेपण ह्यात -- की हा असंतोष वैयक्तिक न रहाता त्यांनी त्याचे रुपांतर सामाजिक असंतोषात केले, आणि त्यालाच चळवळीचे रूप प्राप्त झाले आणि क्रांती होऊ शकली.

जाता, जाता काही प्रेरणादायक उदाहरणेही आहेत. जशी जेसिका लाल मर्डर केस; ही मिडिया आणि पब्लिक प्रेशर मुळेच तडीस गेली. एक माझ्या पहाण्यात्ले छोटे पण प्रभावी उदाहरण -- पुण्यात टिळक रोड ला (नावात टिळक असल्यामुळे असेल कदाचित! ;)) एका लहान मुलीचा एका जड वाहनाने मृत्यू झाला -- त्या रस्त्यावर जड वाहनांना बंदी आहे; त्यानंतर थोडी खळबळ होऊन सगळी शांतता....पण तिथल्या लोकांचे वैशिष्ट्य असे की त्यानंतर कित्येक वर्ष (आताचे माहित नाही) ते लोक कुठ्लेही जड वाहन आल्यास १५-२० जण स्वतः रस्त्यावर येऊन त्यला बस्/ट्रकला अडवून परत जायला लावत. १५-२० जणांच्या जमावासमोर ड्रायव्हरला मुकाट्याने माघार घ्यायला लागायची. हे कित्येक वेळा मी स्वतः पाहिले आहे. अर्थात ह्या कृतीची, 'पुणेरी, सदाशिव पेठी लोकांना काम नसतात, फुकटचे उद्योग करतात...' अशी निंदा होतच होती. (अशा एकाला मी - 'तुझ्या मुलीचे डोके अशाच एखाद्या बसखाली चिरडायला हवे, मग कदाचित तुला त्यांच्या फुकटच्या उद्योगांचे महत्त्व कळेल' असे ऐकवले होते.) त्यापुठेही जाऊन, एका वाहतूक संघटनेने 'ही लोक कायदा हातात घेतात' अशी तक्रार नोंदवली होती म्हणे (म्हणजे ते कायदा तोडतात त्याचे काहिच नाही, पण त्यांना अडवायचे नाही! कदाचित त्यांचाही 'योग्य ऍथोरिटीकडून....' वगैरे विचारसरणी असावी) असो!

चित्रा, एका संयत आणि सुरेख लेखाबद्द्ल धन्यवाद आणि अभिनंदन! मला वाटते, निदान स्वतःहून 'मला काय त्याचे' ही वृत्ती सोडून काही वेगळे करता येत नसेल तर निदान जो करतो त्याला जशी जमेल तशी साथ तरी द्यावी. अरे, ३-४ जण जर एकदम भांडायला आले तर रिक्षावालासुध्दा ऐकतो, बाकिच्यांचे काय घेऊन बसलात? ;)

विसोबा खेचरराव,
आपले वरील म्हणणे तंतोतंत पटले.मलाही तेच म्हणावयाचे आहे.भारतात राहून काम करणे,खरोखरच अवघड आहे.सर्किटराव म्हणतात तसे सर्वांनाच नेता बनणेही शक्य नसते.जे थोडे काही करण्याची तयारी असते त्यावरही अनेक दडपणे येऊ शकतात.अमेरिकेत बसून टीका करणे सोपे आहे.तुमच्या मताशी मी सहमत!

इतक्या सौम्य शब्दात इतके मूलगामी विचार मांडल्याबद्दल संपादिकेचे अभिनंदन करावे की ठार बहिर्‍या झालेल्या मनावर अशा लेखांचा काहीच परिणाम होणार नाही ही जाणीव असल्याने याहून जळजळीत शब्दांची अपेक्षा करावी?

हा विषय गेले काही दिवस मनात ठाण मांडून बसला होता. त्याला वाचा फोडण्याचे कार्य झाले हेही नसे थोडके.
पण परतण्याच्या बिंदूच्याही पुढे भारत पोचला आहे अशी दुष्ट शंका भेडसावते.

भारतातील लोकसंख्येच्या अतिरेकामुळे म्हणा किंवा मूलभूत / अंगभूत कातडीबचाऊपणामुळे म्हणा आपल्याला कशाचेही काहीच सोयरसुतक वाटेनासे झाले आहे. गेंड्याची कातडी / संवेदनाहीनता वगैरे.
"आपण काय करणार?","ज्याचे जळते त्यालाच कळते", " आले देवाजीच्या मना...", "जीवनाचा काय भरवसा?" असे उद्गार ऐकू येतात त्यावेळी "हे टाळता आले असते" ही जाणीवच आता लोकांना होत नाही की काय असे वाटते.
भारतीय शामळू जनमानसाचा सुप्रसिद्ध उद्गार,"चालायचंच!"आता घराघराचा घास घेत आहे. याचे वैषम्य वाटण्याऐवजी "आमचे स्पिरीट किती ग्रेट!" असे म्हणून स्वतःची पाठ थोपटण्याचा निर्लज्जपणा आपण करत आहोत. हा निर्ढावलेपणा भारतातल्या जनतेच्या जीवनाकडे पाहण्याच्या दृष्टीकोनातच उथळपणा आला आहे हेच सिद्ध करतो.

चित्राताई,
संयत,मुद्देसुद,अग्रलेख आवडला,
विचार करायला प्रवृत्त करणारा लेख! अभिनंदन..
शिवाजी जन्माला यावा पण शेजार्‍याच्या घरी.. मला कसला ही त्रास होता कामा नये.. ही सामाजिक मानसिकता बदलणे खूप गरजे चे आहे..
(व्यथित)केशवसुमार

अग्रलेख अतिशय आवडला.. विचार प्रवर्तक लेख.. खुप मस्त चित्राताई. विचारांशी पूर्ण सहमत.

आपण फक्त भारतापासून केवळ अंतराने दूर आहात... इथल्या प्रश्नांची जाण असण्यात कुठेही कमतरता नाहि याची पुरेपुर जाणीव झाली.

-('मिसळ'लेला) ऋषिकेश

एका चांगल्या लेखाची चर्चा 'निवासी विरूद्ध अनिवासी भारतीय मानसिकता' इकडेच गेली तर. असो.

तात्यांनी इथे लिहीण्याची संधी दिल्याबद्दल त्यांचे आणि कौतुकाच्या शब्दांबद्दल, आणि प्रतिक्रियांबद्दल मिपाकरांचे अनेक आभार!

चित्रा ताई,

अतिशय सुंदर लेख..खुप आवडला!

"आपण बरे की आपले काम बरे, आपल्याला काय त्याचे, कशाला वेळ घालवा नस्त्या गोष्टींत?" हा जणू आपल्याकडच्या पिढ्यापिढ्यांचा मंत्र झाला आहे. आणि घरातले लहानथोर अशा विचारांची प्रजा आणि पिढ्या तयार करण्यात हात लावण्यात मग्न आहेत.

हे एकदम मान्य. यामुळेच आपल्याला अनेक अडचणींना सामोरे जावे लागते असे वाटते.

स्वप्निल

मला हे विचार आवडले.

केवळ दूरदेशात बसून मायभूमीबद्दल गाळलेली आसवे नव्हेत. हाच विचार आपापल्या ठिकाणीसुद्धा करावाच ना. अमेरिकेत, दुसर्‍या कुठल्या देशातही, कितीतरी वैषम्ये आहेत, आणि तिथेही "आपल्याला त्याचे काय" म्हणणारे लोक आहे. हा लेख त्यांनाही तितकाच लागू आहे.

आहो मुंबईला गेला, मुंबईकर झाला, तरी चाकरमानी कोकणातल्या गावाबद्दल आतडे तोडून बोलेलच ना! मग तो मुंबईत ऐश-आराम करत असो नसो - तिथेही झटेल, आणि गावाबद्दलही बोलेल.

मिसळपावावर ३/४ लोक भारतातली आहेत, आपुलकीने इथे भारताबद्दल कथा केल्या जातील. मिपा पूर्व-अमेरिका-किनारा कट्ट्यावर तसे भाष्य अमेरिकेबद्दल केले जाईल. हे योग्यच नव्हे का? मागे सर्किट यांनी अमेरिकेतील वंशद्वेष आणि त्याचे निराकरण याबाबत चर्चा सुरू केली होती. त्यावेळी अनेकांना तो विषय मिसळपावावर अप्रस्तुत वाटला होता.

या संपादकीयाचा दृष्टिकोन व्यापक आहे, जगात कुठेही लागू आहे. बहुतेक मिसळप्रेमींच्या रोज-आयुष्याशी गुंतत-गुंतत मराठी दाखले दिलेले आहेत. मराठी-टिळकांचे, आणि मराठी-आमटे दांपत्याचे दाखले दिले आहेत, ते पटण्यासारखेच आहेत. इंग्रजीत आपल्या गल्लीतील प्रियजनांसाठी लेख लिहायचा असेल, तर लेखिकेने अमेरिकेतील इतिहासपुरुषांचे आणि स्त्रियांचे दाखले दिले असते, असे मला वाटते. गल्लीत चाललेल्या अपप्रकारांकडे लक्ष वेधले असते, असे मला वाटते. (पण मिसळपावावर तसे केल्यास असंदर्भ वाटले असते.)

स्तंभलेखिका असा दुरून सल्ला केवळ भारतातील मित्रमैत्रिणींना देत नाही आहेत. अमेरिकेतील (अन्य देशांतील) मित्र-मैत्रिणींनीही, अमेरिकेतही (किंवा जिथे कुठे असू तिथे), आचरणात आणण्यासारखा विचार आहे हा.

अग्रलेख आवडला. धनंजयने म्हंटल्या प्रमाणे लेखातील विचार वैश्विक आहेत. अनिवासी भारतीय वि. निवासी भारतीय हा (चोथा झालेला) वाद इथे अप्रस्तुत वाटला.