दगडफोड्याचं गाणं (मेहनतीची लावणी: घावावर घाव घाला)

दफोशेठ,प्रयत्न खरंच चांगला आहे.

प्रयत्न खरच चांगला आहे. पण प्रश्न असा पडतो कि अशी लावणी सादर कुठे करायची? माझा समज होता कि लावणी हा शब्दच 'लावण्य' या शब्दावरून आला आहे. त्यामुळेच बहुतेक सर्व शृंगारिक प्रकृतीच्या असतात. अध्यात्मिक लावणी मी समजू शकतो (दे रे कान्हा - पिंजरा) पण ती सुद्धा शृंगार रसाचा आधार घेते. अर्थात आमचा लावणीशी संबंध फक्त सिनेमातील लावणी यातूनच आहे त्यामुळे कदाचित त्याबद्दलचे ज्ञान तोकडे असेल

पुन्हा पुन्हा वाचून बघितल्यानंतर मला तुम्ही या गाण्यात लावणी प्रकाराच्या मर्यादा ताणल्या, विस्तारल्या असं वाटतं - पण नक्की खात्री नाही. याला कारण माझं लावणी विषयीचं ज्ञान हे सिनेमातल्या लावणीतनंच आहे. मी प्रत्यक्ष लावणी कधी पाह्यलेली नाही. पण जे माहीत आहे त्यावरून मुख्यत्वे
- स्त्री पुरुषासाठी ती म्हणते.
- त्यात पौरुषाचा महिमा (पुरुषाचा इगो सुखावणं) हा भाग असतो.
- तीत शृंगारिक भाग असतो, द्वयर्थी काव्यातून, किंवा उघडपणे तो येतो.
- स्त्रीची स्वत:ला अर्पण करण्याची, पुरुषासाठी नटण्याची, तयार होण्याची भावना त्यात असते (पदरावरती जरतारीचा, मोर नाचरा हवा)
- काही वेळा ती भावना इतकी तरल असते की तो शृंगार की परमेश्वराची आराधना याबाबत संभ्रम निर्माण होतो. (दे रे कान्हा)

तुमच्या लावणीत यातली काही अंगं आहेत. पण द्वयर्थ किंवा शृंगारिकता दिसत नाही. (ठरवलं असतं तर घावावर घाव घालणे, खणणे, वगैरेतून खूप ठसठशीत द्वयर्थी प्रतीकं वापरता आली असती..) पण आत्तापर्यंत मी कधी या अंगाची लावणी ऐकली , वाचली नाही. त्यामुळे हे लावणीच्या मर्यादा विस्तारणारं काव्य आहे असं वाटतं.

'आणि राजाराणी सुखाने संसार करू लागले' असं म्हणून सर्वसाधारण लावणीतल्या हिरो-हिरविनीची गोष्ट संपल्यानंतर जी गोष्ट सुरू होतो तीविषयक आहे असं वाटलं.

राजेश

शाहीर ही लावणी काय जमली नाय पाहा ! आता लावणीवर चर्चा सुरुच केली आहे तर आमचेबी दोन शब्द...!

लावणी लौकिक, पौराणिक, आध्यात्मिक असते यात शंकाच नाही. लावणीचे अभ्यासक म.वा.धोंडांनी असे म्हटले होते की, ग्राम्यता, शृंगार व गेयता ही लावणीची खास वैशिष्टे.

आता आपल्या रचनेत शृंगार काय दिसत नाही. दुसरा काही द्वयर्थी शोध घ्यायचा प्रयत्न केला तर थोडेफार हाती लागेल असे वाटते. पण आपल्या रचनेचा तो उद्देशही दिसत नाही. कष्टक-याचे गीत वाटावे त्याप्रमाणे आपली वरील रचना वाटते. लावणीचा 'टच' अजिबात सापडत नाही.'कारभारी दमानं' च्या अंगाने जर आपली रचना समजून घेतली तर मग 'धनी तुमी आता घावावर घाव घाला' याचा काही अर्थ लागू शकतो. पण तो प्रयत्न बळजबरीचा ठरेल. लावणी ही पुरुषवर्गासाठीच लिहायची आहे, असे समजून लिहा. मग झकास मजा येईल.

लावणी वाचल्याबरोबर त्याचा एक अर्थ आपल्या मनात सहज उलगडत जातो.
'लटपट लटपट तुझ चालणे मोठे नखर्‍याचे
बोलणे मंजुळ मैनेचे'' असं वाचल्याबरोबर आपल्या डोळ्यासमोर नखरेल स्त्रीचं चित्र डोळ्यासमोर येते. अशी काही सहज रचना असावी असे वाटते.

बैठकीच्या लावणी ही थोडी सभ्यतेच्या अंगाने जाते.
लावणी कोणतीही सभ्यता असभ्यता पाळत नाही असे माझे वयक्तीक मत आहे. मग ती लावणी बैठकीची असो, फडाची असो, सवाल-जवाब असो किंवा अन्य कोणत्याही प्रकाराची असो.

पाहा सुरेखा पुणेकरांची बैठकीच्या लावणीची ही झलक...! :)

शाहीर बाकी काय इचार करु नका. झकास लावणी लिव्हा...!

-दिलीप बिरुटे