साखरगोळ्या..

मी डॉक्टर नाही -

माझा अनुभव (चाळीशी उलटलेलं वय)
इंग्रजी औषधे जर ऑपरेशन ची पाळी आली तर (सिंम्टम दुर करतो)
आयुर्वेद जिवन प्रणाली - रोग होउ नयेत म्हणुन घेतलेली काळजी (जिवन पद्धतीत फरबदल करुन रोग होउच नयेत किंवा झाले तरी अतीरेक होऊ नये म्हणुन)
होमीयोपथी, बाराक्षार - काही रोग जसे माईग्रेन, अॅसीडीटी काही अगावर येणा-या मासाच्या गाठी वगैरे (मुळाशी जावुन सिंम्टम कशा मुळे येतो ते दुर करतो)

घाटपांडे काकांनी माझ्या डॉक्टर लेखात ही लिन्क दिली होती.

http://www.eanubhav.com/Dr%20Shantanu%20Abhyankar.htm

वाचा. :)

मी होमिओपथी कधी वापरलेले नाही. होमिओपथी व अ‍ॅलोपथी या विषयावरच्या चर्चा आधी वाचल्या आहेत. "ही औषधं (होमिओपथी) श्रद्धेमुळे रोग्याला बरं करतात" असे एक विधान त्यात नेहमी आढळते. खरे तर
१) होमिओपथी - तो पदार्थ जरी शिल्लक राहिला नाही तरी त्याचा स्पिरिच्युअल इफेक्ट पाण्यात उतरतो
२) अ‍ॅलोपथी - ही औषध श्रद्धेमुळे रोग्याला बरं करतात
ही दोन्ही विधाने मला टोकाची वाटतात.
दुसर्‍या विधानाबद्दल, एक उदाहरण बघु. एखाद्या माणसाने केस गळण्यावर होमिओपथी उपचार केले व केस गळणे थांबले तर श्रध्देमुळे केस गळायचे कसे काय थांबु शकतील बुआ?

- सूर्य.

मला एक्झिमा होता. नेमका बोटांना. परदेशात येउन भांडी धुवावी लागली अन भरली बोट.

अ‍ॅलोपथी न मला स्टीरॉइड्स अन अँटीबायोटीक दिली. आई ग!! मग खुप दिवसांनी एक भंपक होमीओपथी भेटला . त्यान लुटल ! मग एक खरच चांगला होमिओपॅथ मिळाला अन जवळ जवळ दिड वर्षान माझी बोट परत पुर्ववत झाली.

सांगायचा उद्देश एकच माणुस पारखुन घ्या.

कदाचित आपल्याही पाहण्यात हे आले असेल.
१) लहान मुलांना होणारी सर्दी, विशेषतः वारंवार होणारी सर्दी व त्यावर डॉक्टरांच्या औषधाचा म्हणावा असा 'दिर्घरुप' परिणाम न आलेले पालक मुलांना होमिओपथीवाल्या डॉक्टर कडे घेऊन जातात. होमिओपथीचे प्रेमी ठामपणाने सांगतात की सर्दीला फक्त होमिओपथी हाच मार्गे आहे, तिथे अ‍ॅलोपथीचा गुण येणे शक्य नाही. साधारणतः अर्धा पाऊणतास अपघाताच्या रुग्णाला इस्पितळात दाखल करायला गेलेल्या भल्या माणसास पोलिस देखिल विचारत नसतील असे प्रश्न व रुग्णाच्या पालकांकडुन त्याला उत्तरे असे पार पडल्यावर साखरेच्या गोळयांची बाटली दिली जाते. वर भरमसाठ पथ्थ्ये असतातच (व यातले एखादे जरी पथ्थ्य पाळले गेले नाही तरी गुण येणार बाही असे 'दायित्वमुक्तीदायक' असतेच)
असे अनेक महिने गेल्यावर पालकांना साक्षात्कार होतो की अरेच्चा! आपल्या शेंबड्या बाब्याला आता सर्दी होत नाही! सगळा गुण होमिओपथीचा असे गुणगान व प्रसार सुरु होतो व कधी एकदा सर्दट पोर दिसते व कधी एकदा मी त्याच्या पालकांना माझ्या होडॉ चा पत्ता देतो असे होते. यामध्ये दोन अत्यंत महत्वाच्या बाबी नजरेआड होत असतात. पहिले म्हणजे जेव्हा होमिओपथी इलाज सुरू असतो तेव्हा देखिल जर मुलाला सर्दी बरोबर सणकुन ताप आला तर त्यावर होमिओपथीकडे तात्काळ उतारा देणारा इलाज नसतो व तिथे अ‍ॅलोपथीचेच उपचार केले जातात. दुसरे असे की जसजसे मूल वयाने वाढते तसतशी त्याची रोगप्रतिकारक शक्तिही वाढते व साहजिकच सर्दीचा त्रास होत नाही. माझा मुलगा लहान असताना मीही एकदा एका नातेवाइकाच्या आग्रहास्तव होमिओपथी वाल्याकडे गेलो होतो मात्र लवकरच वरील गोष्टी लक्षात आल्याने मी गोड साबुदाण्यांना रामराम ठोकला. जेव्हा सर्दी होइल तेव्हा मुलाला अ‍ॅलोपथीचे उपचार केले. मुलगा मोठा झाला तसा हट्टीपणा घटला, आहार सुधारला व रोगपप्रतिकारक शक्ति वाढल्याने सर्दीही गायब झाली.

२) माझ्या पाहण्यात होमिओपथीचे गुण गाणारे पण तरीही वेळ आल्यावर अ‍ॅलोपथीचे इलाज घेणारे अनेक जण आहेत. एक होमिओपॅथी सोडता काहीही झाले तरी मी होमिओपॅथी खेरीज कसलेही औषधोपचार घेणार नाही असे ठोकुन सांगणारा व अर्थातच ते निष्ठेने आचरणारा माझ्या पाहण्यात नाही. 'माझ्या स्पाँडीलायटीसला होमिओपथीनेच आराम दिला' असे सांगणारे एकिकडे अस्थिरोगतज्ञाकडे उपचार घेत असल्याचे मी पाहिले आहे.
अर्थात हे केवळ माझे निरिक्षण व अनुभव.

मी कधी वापरली नाही त्यामुळे विश्वास असण्याचा प्रश्न नाही पण अनेकांचे अनुभव वाचून होमिओपॅथीमध्ये तथ्य नसावे असेच वाटते.

मध्यंतरी डॉ. निकम (यांचे पुण्यात होमिओपॅथी हॉस्पिटल आहे) यांच्यावर एक मराठी चित्रपट निर्माण होत होता असे वाटते.

बाकी, उपक्रमावर या निमित्ताने बर्‍याच चर्चा झडल्या आहेत. त्यांचे दुवे

http://mr.upakram.org/node/2389
http://mr.upakram.org/node/2408
http://mr.upakram.org/node/2413

लोकसत्ता मध्ये आलेला http://loksatta.in/index.php?option=com_content&view=article&id=132302:2... हा लेख वाचला का? मुंबई आयआयटी ने व नोबेल पारितोषिक मिळवणार्‍या डॉ. ल्यूक माँटेनर नावाच्या फ्रेंच शास्त्रज्ञाने काही प्रमाणात याला सिद्धता आनली असे म्हणतात.
आक्षेप म्हणाल तर युनानी पद्धतीवरही काही आक्षेप आहेत आणि तसेच आधुनिक वैद्यकावरही आहेत. प्रत्तेक माणूस वेगळा असतो ज्याला जे पसंद असते तेच उपचार घेतले पाहिजेत. मनाला आवडले नाही तर ते उपचारही कामाचे नसतात. सगळ्याच वैद्यकांकडे सगळे उपाय नाहीत हेच खरे आहे. शेवटी उपाय एकच असतो तो म्हणजे खुदाला शरण जाणे.

- सर्वप्रथम, वरील लेखांत (आणि काही प्रतिसादांतसुद्धा) प्रचलित उपचारपद्धतीचा उल्लेख 'अ‍ॅलोपथी' असा करण्यात आल्याचे आढळले. हे त्या उपचारपद्धतीचे अधिकृत नाव नसून, 'ती दुसरी उपचारपद्धती' अशा कुत्सितार्थाने होमियोपथीच्या प्रवर्तकांनी असा उल्लेख करण्याची प्रथा सुरू केल्याचे कळते.

सर्वसाधारण होमिओपथीवर होणारा आणखी एक आरोप म्हणजे ते लसीकरण आणि antibiotic उपचारांपासून रोग्यांना दूर ठेवतात आणि वेळेत उपचार मिळायला उशीर करतात. रोगजंतूंमुळे रोग होतो ही सर्वमान्य थिअरी होमिओपथीच्या वेळी नसल्यामुळे त्यांची तत्वं वेगळीच आहेत.

- वस्तुतः, लसीकरणातसुद्धा ज्या रोगापासून प्रतिकारकशक्ती मिळवायची, त्याच रोगाचे सौम्य (म्हणजे दुर्बल केलेले किंवा मृत) रोगजंतू किंवा तद्जन्य पदार्थ शरीरात घुसडून, शरीराच्या रोगप्रतिबंधक संस्थेला (इम्यून सिस्टिमला) त्या प्रकारच्या रोगजंतूंचा मुकाबला करायला "तयार" केले जाते. हा प्रकार काहीसा "काट्याने काटा काढण्या"सारखाच असल्याने (फरक एवढाच, की लसीकरणात रोगाचा मारा होण्यापूर्वीच प्रतिबंधक म्हणून लस टोचली जाते.), होमियोपथीवाल्यांचा लसीकरणास विरोध असण्याचे कारण कळत नाही.

कदाचित, आपण म्हणता तसे, मुळात रोग हा रोगजंतूंमुळे होतो हेच मान्य नसल्यामुळे विरोध असू शकेलही.

होमिओपथीत असं मानलं जातं की जितके जास्त C, म्हणजे जितकी जास्त विरळता तितकी जास्त पोटेन्सी (प्रभावीपणा). हे तत्व आपल्याला माहीत असलेल्या "जास्त डोस-जास्त परिणाम" या तत्वाच्या विरोधात अहे.

(मुळात होमियोपथीचे "औषध" म्हणून वापरली जाणारी द्रव्ये खरोखर उपयुक्त असतात, असा दावा करू इच्छीत नाही, पण) "जितकी विरलता तितका प्रभाव" हे तत्त्व (तत्त्व म्हणून) वरकरणी वाटते तितकेही अतार्किक असावे असे वाटत नाही.

समांतर उदाहरण म्हणून लसीकरणाचे उदाहरण घेऊ. जर मुळात ज्या रोगापासून प्रतिकारकशक्ती मिळवायची आहे, त्या रोगाचे जंतूच जर शरीरात घुसडायचे असतील, तर ते विरल / सौम्य / कमी डोसमध्ये असण्याने काय परिणाम होईल, विरुद्ध संहत / सशक्त / अधिक डोसमध्ये असण्याने काय परिणाम होतील, याचा विचार करून पहावा. मला वाटते (चूभूद्याघ्या) की ते एका मर्यादेत विरल असलेलेच बरे, अन्यथा (संहती वाढल्यास) विरुद्धप्रभावी ठरेल.

त्यामुळे, यदाकदाचित जर एखादे द्रव्य हे एखाद्या रोगास उपाय म्हणून काम करत असल्याचे निदर्शनास आलेले असेल (तसे आहेच असा दावा नाही), तर त्या द्रव्याच्या कमी संहतीने अधिक प्रभाव (जर निरीक्षिला गेला असेल तर - पुन्हा: तसा तो निरीक्षिला गेला आहे असा दावा नाही.) हा केवळ तर्कदृष्ट्या अशक्य असण्याचे कारण दिसत नाही.

अर्थात, समजा असे (काही मर्यादांत राहून) होतही असले, तरी या 'विरलता तितका प्रभाव' तत्त्वाचा अतिरेक केल्यास 'औषध घेतलेच नाही तर सर्वाधिक प्रभाव येईल' असाही तर्क बांधता येईल, जो अर्थातच विसंगत आहे.

(पुन्हा एकदा) यातून (१) होमियोपथी खरोखरच गुणकारी असते, किंवा (२) होमियोपथीत एखाद्या रोगावस्थेला "औषध" म्हणून जे द्रव्य वापरले जाते ते खरोखरच गुणकारी असते, किंवा (३) 'जितकी विरलता तितका प्रभाव' हे तत्त्व प्रयोगाने सिद्ध झालेले आहे (आणि म्हणून योग्य आहे), यांपैकी कोणताही दावा केलेला नाही, करायचाही नाही. केवळ, 'जितकी विरलता तितका प्रभाव' हे तत्त्व (काही मर्यादांत राहून) तर्कविसंगत असायलाच हवे असे नाही, एवढेच मांडायचे आहे. (प्रत्यक्षात असे द्रव्य उपयुक्त आहे की नाही, 'जितकी विरलता तितका प्रभाव' या तत्त्वाप्रमाणे त्या द्रव्याचा इष्ट प्रभाव होतो की नाही, होत असल्यास कोणत्या मर्यादांमध्ये होतो, या आणि अशा गोष्टी प्रयोगांनी आणि निरीक्षणांनी पडताळूनच ठरवाव्या लागतील. असे प्रयोग किंवा अशी निरीक्षणे झाली आहेत की नाही याबद्दल मला व्यक्तिशः काहीही कल्पना नाही.)

(अर्थात, आपण उद्धृत केलेले 'जास्त डोस - जास्त परिणाम' हे तत्त्वही प्रत्यक्षात तितकेसे बरोबर आहे - आणि अगदी प्रचलित वैद्यकशास्त्रातसुद्धा लागू आहे - असे वाटत नाही. 'जास्त डोस = जास्त परिणाम' असे कोणतेही समीकरण नसावे; अन्यथा 'ओवरडोसने मरणे' हा प्रकारच उद्भवता ना. त्यापेक्षा 'योग्य डोस = योग्य परिणाम' अशी सुधारणा सुचवू इच्छितो.)

आता हे अतिरिक्त डायल्यूशनच होमिओपथी विरुद्धचा मुख्य मुद्दा बनलं आहे.

कोणतेही तत्त्व (किंवा कोणतेही निरीक्षण) जर मर्यादेबाहेर ताणले (किंवा मर्यादेबाहेर एक्स्ट्रापोलेट केले) आणि तरीही लागू आहे की नाही हे न पडताळता तसेच वापरले तर निष्प्रभ ठरणारच (किंवा त्यातून काहीबाही निष्कर्ष येणारच).

वर म्हटल्याप्रमाणे, असा अतिरेक केल्यास 'औषध न घेणे हेच सर्वात प्रभावी औषध' असाही निष्कर्ष काढता येईल. मग मुळात होमियोपॅथकडे पैसे खर्च करायला तरी कशासाठी जा? त्याचा चरितार्थ चालावा म्हणून?

अर्थात (पुन्हा एकदा): कोणत्याही मर्यादांमध्ये होमियोपथीचे कोणतेही औषध प्रभावी असते किंवा नाही याबद्दल मला वैयक्तिक माहिती नाही, आणि तशा प्रकारचा कोणता दावाही केलेला नाही.

बाकी,

अलोपॅथी निदान प्रामाणिक असते, बॉक्सवर साईड इफेक्ट छापते आणि भन्नाट दावे करत नाही.

प्रचलित औषधपद्धती ही कायद्याने अधिक सुनियंत्रित आहे, एवढेच याबाबत म्हणता येईल. इतर उपचारपद्धतींवर सुयोग्य नियंत्रणे आल्यास भन्नाट दावे आपोआप बंद व्हावेत.

अर्थात, एका मर्यादेपलीकडे सर्वच गोष्टींवर नियंत्रणे आणणे हे बहुधा शक्यतेच्या आवाक्याबाहेरचे काम असावे.

(अवांतर: अमेरिकेतही प्रचलित उपचारपद्धती वगळता हे जे 'पर्यायी उपचारपद्धती' अधिक Health Supplements वगैरे जे प्रकार आहेत, ते बहुतांशी अन्न आणि औषध प्राधिकरणाच्या (Food and Drug Administration - FDA) कक्षेबाहेरचे (किंवा मर्यादित कक्षेत) आहेत. त्यांत भन्नाट दावे करायला भरपूर जागा आहे, नव्हे अनेकदा केले जाततही. असे सगळेच दावे तपासत बसणे FDAला अर्थातच शक्य नाही. तेव्हा अशा दाव्यांबरोबरच केवळ 'हे दावे FDAने तपासलेले नाहीत' अशा 'इशार्‍या'च्या वाक्यांसहित अशी उत्पादने अनेकदा कायदेशीरपणे विकली जातातही. घेणारे घेतात. शेवटी आपण काय विकत घेत आहोत हे पाहणे ही विकत घेणार्‍याची जबाबदारी.)

थोडक्यात कधी असल्या गोळ्या घ्यायची वेळ आलीच तर १२ C किंवा त्यापेक्षा कमी C वाल्या गोळ्या घ्याव्यात एवढे समजले.

हा लेख बर्‍याच वेळा वाचलाय. बर्‍याच काथ्याकूटात याचा संदर्भही तुम्ही दिलाय. "डायल्यूशन"संदर्भातील विचार तार्कीकदृष्ट्या पटणारेच आहेत. हा मुद्दा घेउन कुठल्याही काथ्याकूटात होमिओपथीवर तुटून पडाव इतका ताकदवान मुद्दा आहे हा.. पण एक शंका रहाते.
मूळ होमिओपथी औषधांत ( डायल्यूशनशिवाय) जर खरच औषधी गुणधर्म असतील आणि हाय पोटेन्सी डायल्युशन तर practically impossible आहे, तर त्यामुळेच बाजारात मिळणारी होमिओपथी औषधे गुणकारी असतील का? औषधनिर्माते 2C, 3C, 10C, 100C हे तत्व गुंडाळून ठेवुन (कारण ते अशक्यच आहे) मूळ औषध वापरून साबुदाण्यासारख्या साखरगोळ्या करत असतील तर औषधांचा गुण येइलच ना??

हे खरय का ?

कमी प्रमाण जास्त परिणाम यावर एक ज्योक वाचला होता.

"पेशंट ओव्हरडोसने मेला कारण तो औषध घ्यायला विसरला"

असो मुळात "समान लक्षणे निर्माण करणारा पदार्थ खाल्ला की रोग नाहीसा होतो" या गृहीतकाला तरी काय आधार आहे?

औषधं जान्हवी तोयं नुसार फक्त श्रद्धेने वैद्याने दिलेले पाणी घेतले तरी ते औषध म्हणुन काम करते. होमिओपथीच्या काय गोष्टी करता भाउ? लाभार्थींच्या म्हणण्यानुसार गुण येतो आहे ना मग झाले तर! ते प्लासिबो फिसिबो असो नाहीतर काहीही असो. शेवटे बरे वाटल्याशी मतलब! जर कुणाला गुणच आला नसता तर होमिओपॅथी आपोआप कालबाह्य / निरोपयोगी झाली असती.