भारताबाहेरील हिंदू मंदिरे - भाग २ - हिंगलाज माता शक्तीपीठ, बलूचिस्तान (पाकिस्तान)

लेख आवडला, पहिल्या भागाची लिंक मिळेल का प्लीज?

चांगली माहिती . धन्यवाद

लेख आवडला.दरवेळी नवी माहिती मिळते आहे.
पुभाप्र

उत्तम व माहितीपूर्ण लेखमाला. बलुच लोकांचं विशेष कौतुक. अडवाणींनी बहुधा एका पाकिस्तानभेटीत हिंगलज मंदिराला भेट दिली होती. मुशर्रफ यांची हुकूमशाही असताना पाकिस्तानातली मंदिरे त्यामानाने सुरक्षित राहिली. त्या राजवटीनंतर मात्र हिंदू प्रार्थनास्थळांवर होणारे हल्ले वाढले.

नेट वर का व्हॉट्सऍप वर एकदा एक माहीती आली होती की, दर वर्षी यात्रेच्या दरम्यान का पुर्ण वर्षभर (नीट आठवत नाही) भारताचा तिरंगा हिंगलाज माता मंदिरासमोर एका ध्वजस्तंभावर फड़कत असतो म्हणे?? ह्याबद्दल काही सांगता येईल का?? मुळात ही बातमी खरी आहे का होक्स आहे इथून सुरुवात आहे माझी तरी, आपण काही सांगू शकाल अशी अपेक्षा.

हिंगलजा देवीची दखल घेतली गेली हे छान. महाराष्ट्रात हिंगलाज देवीशी जुळणारी गडहिंगलज, हिंगोली, उस्मानाबाद जिल्ह्यात हिंग्लजवाडी नावाचे गाव, शिवाय हिंगण/णा/णी अशी स्थलनामे ही महाराष्ट्रात दिसतात. आता जाहीरात : मराठी विकिपीडियावर हिंगलजा देवी बद्दल एक छोटासा लेख आहे.

आता कॉपीराईटः

धागा लेखातील एका छायाचित्रावर अगदीच सुस्पष्ट कॉपीराईट सूचना आहे किमान तेवढ्या छायाचित्रकाराच्या इच्छेचा आदर ठेवण्यास काय हरकत आहे ?

चांगली माहिती

या विषयावर माझ्यासारख्या सर्वसाधारण माणसाला सहसा फारसे काही माहित नसते. या लेखमालेमुळे अशी अप्राप्य माहिती मिळतेच आहे, पुढिल भागांची वाट पाहत आहे. शुभेच्छा.

भानुशाली समाजाची कुळदेवता हिंगलाज देवी आहे. किंबहुना पाच सहाशे वर्षांपूर्वी गुजरात किंवा राजस्थानात स्थायीक झालेल्या बर्‍याच समाजाची ही कुलदेवता आहे. अलीबाग चौल रेवदंदा या भागात भानुशालींच्या बर्‍याच जमीनी -वाड्या आहेत.चौलला हिंगलाज देवीची स्थापना या समाजाने केली आहे. आता हे भानुशाली (भन्साळी ?) किनारपट्टीला कसे पोहचले हा आणखी एक वेगळा इतिहास आहे.

उत्तम लेखमाला.

या लेखाच्या अनुषंगाने आपल्या इथल्या कोळी समाजाबद्दलही माहिती यायला हवी होती. इथला कोळी समाज हिंगलाज देवीचा भक्त आहे.

वेसावकर मंडळींचं एक प्रसिद्ध कोळी गीत आहे.

हिंगलाय देवी गो हिंगलाय देवी
तू उभी हस वेसावे गावानु !
तुझे पुंजेला जमलाय गो
लोक सारा देवलानू !!

यातील एका कडव्यानुसार, वेसावे गावाच्या तळ्यात मूर्ती सापडली आहे. मागे लोकप्रभा/चित्रलेखा? मध्ये या देवीच्या भक्तांचे भारतात झालेले स्थलांतराबद्दल चांगली माहिती आली होती.

माहितीसाठी आणखी खोदकाम केले असता राणीवाडा (जलोर राजस्थान), बलोत्रा (बारमेर राजस्थान), मुसाफिरखाना अमेठी उत्तरप्रदेश), हिंगलजगढ (मंडसौर मध्यप्रदेश) या इतर ठिकाणि देवीची हिंगलजा मातेची मंदीरे असल्याचे दिसते. (अर्थात मुळ देवी बलोचीस्तानचीच राहते)

विकिमिडीया कॉमन्सवर उपलब्ध झालेली काही छायाचित्रे

हिंगलजगढ मध्यप्रदेश

कडसोर छोटीआ गुजराथ

भावसार समाजा विषयी थोडी माहिती त्या समाजाच्या website वरून.

History of Bhavsars

History or the Past is said to be a Mirror of Present. Our present directly or indirectly depends on our past. History has nothing to do with our present existence, but through someway or other it has played an important role in building our existence. Bhavsar Kshatriya Samaj, as name suggests is a community of Kshatriyas (the warriors). According to the epics and legendary Parshuram who was said to be an Avatar of Lord Vishnu, had vowed a vengeance against a community of warriors, where in the war he had wiped most of the warriors, off the earth.This had worried two young princes Bhavsingh and Sarsingh from Saurashtra who had foreseen their dynasty meeting its end. They had been directed to appeal Goddess Hinglaj at the holy shrine situated on the bank of river Hinghol in Baluchistan near Sindh which is now at Pakistan, where the goddess assured protection to their dynasty by compelling Parshuram to leave them alone, on one condition that none from their community would confront Parshuram.
Bhavsar HistoryThe community Bhavsar was named after these two Princes Bhavsingh and Sarsingh. But as the historical period passed away, there was a certain phase of civilization wherein there was a cultural and economic stability in ancient India. In the mean time apart from being at the royal service, few members from the community started developing skills in stitching and dyeing clothes. These skills enabled them to grow as professional artisans and in turn Royal Tailors & Dress Designers. These artisans had to travel a lot as their skills were well known throughout the nation. That was how they settled down across the country adapting to the culture of the area where they settled down, yet maintaining their own. They could flourish just because they could adapt to any kind of situation and adopt the profession that was the need of time

महाराष्ट्रात मुख्यता विर्दभ मराठवाडा व खानदेशात भावसार समाज विखुरला आहे.

हिंगलाज माता शक्तीपीठ (हिंगलाज देवी, हिंगुला देवी) पाकिस्तानातील बलूचिस्तान प्रांतामधील ल्यारी जिल्ह्यातील हिंगलाज या गावात आहे.

या देवीच्या बलुचिस्तानातील मंदिराचा पानिपतच्या लढाईत बंदी बनवून बलूचिस्तानात नेलेल्या मराठा सैनिकांशी असू शकेल काय ?

माहितीपूर्ण लेख. अपवादाने वाचायला मिळणार्‍या विषयावर लेखमालिका सुरु केल्याबद्दल धन्यवाद.

तरिक फतेह
या माणसाने बरीच माहिती दिली आहे. ते स्वतः पाकिस्तान चे नागरीक होते. सध्या कॅनडाचे नागरिकत्व घेतले आहे.
त्यांच्या मताप्रमाणे बलुचिस्तान हा प्रदेश पाकिस्तान ने बळ वापरून बळकावलेला प्रदेश आहे. त्यांची मते खूप पटण्यासारखी आहेत. मुळातूनच वाचण्यासारखी आहे. लिन्क

पुढिल भागांची वाट पाहत आहे.धन्यवाद

उतम माहिती. पुभाप्र.

पुभाप्र!

गुजरात-राजस्थान-सिंद मधल्या पांचाल, लोहाणा समाजाची ही कुलदेवता. ह्या देवीच्या स्वातंत्र्यपूर्वकाळातल्या यात्रेचे वर्णन आणि थोडे स्थळवर्णन असलेले 'मरुतीर्थ हिंगलाज' हे पुस्तक एके काळी प्रसिद्ध होते. त्यावर चित्रपटही निघालेला असावा. मला वाटते श्रीपाद जोशी या बहुभाषिक लेखकवर्यांनी (मराठी व्युत्पत्तिकोश पुनर्संपादित करणारे) यावर लिहिले आहे. कराचीतल्या एका मठातून वार्षिक पदयात्रा फाळणी होईपर्यंत निघत होती. हिंगलाजच्या काठी उगवणार्‍या एका वनस्पतीची छडी-मुबारक हातात धरून महंत यात्रा सुरू करून देत. यात्रिक लोक परत येताना नदीकाठावरून स्वतःसाठी या छड्या आणत. वाचताना खूप अद्भुत वाटले होते.

लेखमाला होत्ये.
पुभाप्र.

तेलगु सिनेमा 'साहसम्' हिंदी डबिंग The real jackpot हा या मंदिरावर आधारीत आहे.
मुख्य मंदिर बदलून कथेनुसार केल्याचे जानवते. सिनेमा तांत्रिक द्रुष्ट्या बरा आहे. कुठल्यातरी वाहिनीवर सतत दाखविला जातो.

उत्तम लेख आनि छायाचित्रे
धन्यवाद

शेवटून दुसरे व तिसरे चित्र हे चन्द्रकुप या 'मड वोल्कॅनो' किंवा कर्दममुखी पर्वताचे आहे. हा प्रदेश भौगोलिक विविधतेच्या दृष्टीने भारतीय उपखंडात महत्वाचा असून केवळ येथेच चिखल ओकणारी अशी विवरे आढळून येतात. चन्द्रकुप हा यातील सर्वात मोठा चिखल ओकणारा पर्वत. (लहान व कमी जागृत विवरे अंदमान येथे आहेत)

हिंगलाज देवी हि भावसार समाजाशी निगडीत आहे. माझे एक मित्र आहेत श्री . सचिन बासुटकर त्यांच्या मते त्यांचे मुल अफगाणिस्थान मध्ये असून तीथे बासुट नावाचे गाव आहे त्यावरून त्यांचे आडनाव त्यांनी बासुटकर ठेवले. ते भावसार समाजाचे असून त्यांच्या समाजाचे काही नेते कराची हून हिंगलाज देवीला गेले होते तिकडून त्यांनी देवीचे मुळ छायाचित्र आणले .

पानिपत युद्धात बंदी झालेल्या मराठी लोकांचा ह्याच्याशी संबंध असेल अथवा नसेल काही ठामपणे सांगता येत नाही.

जे काही हजारो मराठा सैनिक अब्दालीने आपल्याबरोबर नेले . ते त्याने बलुचीस्थान च्या सरदारास खंडणी म्हणून देवून टाकले. ह्याच्या संबंधीचा एक लेख मागच्या लोकसत्ता दिवाळी अंकात आला होता. तोच मराठी समाज आज स्वतःला मराठा बुग्ती म्हनुवून घेत आहे व हा समाज प्रामुख्याने जमीनदार व प्रशासकीय अधिकारी म्हणून कार्यरत आहे. त्यांचे बरेच रीतीरिवाज मराठी रीतीला धरून आहेत प्रामुख्याने लग्नातले उदा. लग्नात मुहूर्त मेढ रोवणे आणि बहिणीने दार अडवून होणा-या मुलीची सून म्हणून देशील का अशी मागणी करणे .

हा मराठि समाज आता इस्लाम धर्मात समवला आहे