अहल्या व शूर्पणखा खरेच अन्यायग्रस्त स्त्रीया ?

शूर्पणखेच्या कुरूपतेचे अवास्तव वर्णन हे लक्ष्मणाचे उदात्तीकरण करण्याच्या हेतूने जोडलेले असावे. मुळात ती तशी नसावी. अन्यथा ती मुळातच विरूप असताना लक्ष्मण आणखी काय करणार होता?

मुळात रामायण हा आर्य आणि अनार्य याचा संघर्ष आहे असे वाटते. दोन्ही संस्क्रूतीत , योग्य अयोग्य या बाबतीतील नियमात, लोकांच्या रुपात फरक असणारच! हे झाले शूर्पणखेच्या बाबतीत ! अहिल्येबद्दल सावकाशीने लिहिनच.
रामायणात सर्व व्यक्तिरेखा काळ्या पांढर्‍या रंगात रंगविल्या आहेत हे पटते!
अवांतर - संस्क्रूती मधील स्क्रु टंकणे जमत नाही . हेल्पा !:(

वर लिहिलेली गोष्ट खरी असेल तर राम-लक्ष्मणाचेही चुकलेच. त्या राक्षसीची त्यांनी थट्टा करुन तिला चिडवायला नको होते. खरी परिस्थिती सांगितली तोवर ठीक होते. विनाकारण चेष्टा करण्याचे साहस अंगाशी येऊ शकतेच.

मग रामाने लक्ष्मणाला सांगितले कीं ’तू हीला विरूप करून टाक ".मग लक्ष्मणाने कान व नाक कापून टाकले. स्त्री म्हणून ठार केले नाही. वरील वर्णनावरून लक्षात येईल की शूर्पणखेला शिक्षा ती सीतेला खावयास निघाली म्हणून केलेली आहे. तिच्यावर अन्याय झालेला नाही.

बरोबर आहे, शिक्षा योग्यच झाली. काही प्रश्न छिद्रान्वेषी वृत्तीने मनात उद्भवतातच, त्याचे कृपया निराकरण करावे:

१. राम आणि लक्ष्मण दोघेही तिच्याशी चेष्टेच्या सुरातच बोलत होते म्हणजे त्यांच्या दृष्टीने तिच्याकडुन धोका नव्हता. तिची भाषा प्रथमपासुनच आक्रमक होती.

२. राम अणि लक्ष्मणाने शुर्पणखेला म्हणे मारले नाही कारण ती स्त्री होती. मग त्राटिका कोण होती? एखाद्या स्त्रीला कान नाक कापुन विद्रुप करणे ही तिला ठार मारण्यापेक्षा जास्त क्रूर चेष्टा नाही काय?

३. जो राम वालीला "वानर" म्हणुन मारतो तो एका राक्षसीणीला "स्त्री" कसा काय मानतो म्हणे?

४. जर शुर्पणखा सीतेसाठी भविष्यात धोका ठरु शकली असती तर तिला मारुन टाकणे योग्य नव्हते काय? तिला विद्रुप केले असता ती परत सीतेवर हल्ला करुच शकली असती. त्याऐवजी तिचे हात पाय कापणे जास्त योग्य ठरले नसते काय? तिला विद्रुप करणे हे केवळ तिला तुच्छ लेखुन तिची जागा दाखवुन देण्याचा विचार वाटतो.

नंतर ती रडत रडत नलकुबेराकडे गेली. नलकुबेराने रावणास शाप दिला की "रावण इच्छा नसलेल्या स्त्रीवर बलात्कार करेल तर त्याच्या डोक्याचे तुकडे होतील". तेव्हापासून रावणाने तसले उद्योग थांबविले. सीतेला लंकेत नेल्यावर या भीतीनेच ती वाचली.

कथा वाल्मिकी रामायणात आहे काय?

आजच्या my choice काळातही, हे नीतीमत्तेला धरून नाही व अह्ल्येला शिक्षा झाली तर तक्रार करण्याचे कारण नाही.

हे नीतिमत्तेला धरुन नाही हे ठीक आहे. पण आजच्या काळात नवरा बायकोला कसलीही शिक्षा करु शकणार नाही. माय चॉइस यु सी.

माझ्या मनात कायम एक शंका आहे या गोष्टी खरोखरेच घडल्या होत्या का ?

कारण लिखाण दोन प्रकारचे असते. एक घडलेल्या घटना लिहिणे आणि दुसरे काल्पना विलास लिहिणे. रामायण काळातील घटना घडल्या होत्या असे म्हणणारे अनेक भौगोलिक पुरावे देतात. उदा. रामसेतु, दंडकारण्य, श्रीलंका इ.

पण या सर्व भौगोलिक परिस्थितीचा अभ्यास करुन त्यानुसरुन या कथा नंतर लिहिल्या असतील असे तर नसेल का ?

१. अहिल्येचे लग्न एका अश्या माणसाशी झाले होते ज्याला तिच्या सौंदर्याशी काडीमात्र घेणे देणे नव्हते. त्यांच्या नैतिकतेचे आणि निरलसतेचे कौतुक करावे तेवढे थोडेच. पण जगतसुंदरीचे एका अश्या माणसाबरोबर लग्न लावुन देउन त्याच्याशी संसार करायला भाग पाडावे का? गौतम ऋषींसाठी अहिल्या काय आणि शूर्पणखा काय एकच होती. तिने त्यांची निर्लेपपणे सेवा केली म्हणजे झाले.

२. अहिल्या एका इंद्रियदमन करणार्‍या पुरुषाबरोबर संसार करत होती. यात त्या व्यक्तीचा अध्यात्मिक आलेख, मनोनिग्रह, विषयवासनांवरचा विजय या गोष्टी नि:संशय प्रशंसेस पात्र ठरतात मात्र असे करताना ही व्यक्ती आपल्या संसारधर्माशी प्रतारणा करते आहे काय आणि पत्नीला विषयसुख देण्यास कमी पडते आहे काय याचा विचार आपण करतो आहोत की नाही?

ते शंभर शकले प्रकरण मागाहून चिकटवले आहे. उगाचच रावणाला सहानुभूती मिळू नये म्हणून. पुराणकथा अशाच बनतात. आपल्या मताला सोयिस्कर तसे रचत जातात आणि तेच सत्य म्हणून खपवत जायचे धंदे म्हणजे पुराणकथा आणि किर्तने.

किर्तनकाराची प्रत्येक गोष्ट जणू देवाच्याच तोंडातून ऐकतोय असा विश्वास असणार्‍या भोळ्याभाबड्या जनतेचं समजू शकतं पण...

अजूनही पारंपारिक कथाकथनामध्ये स्त्रीने नवर्‍याची दासी बनून राहावे असेच प्रवचन सीतेचे दाखले देऊन वाचाळ किर्तनकार करत असतात. 'सुशिक्षीत व सुसंस्कृत' प्राध्यापकांना असे किर्तन करतांना मी स्वत: ऐकले आहे.

सर्वश्री या उपाधीने स्वर्गवासी होण्यात आले आहे.
जीवंत झाले की उरलेले लेखन वाचेन.

झाला एकदाचा जीव परत जागा.
तर माझ म्हणन काय होतं माहिताय का?
एव्हढच म्हणन होतं की स्त्रीला जर काम भावना झाली तर ती वाईट कशी काय मानली जाते.

थांबा जेवुन येते.

माझ्या प्रश्नाचे उत्तर तुअम्च्या पराशर उत्तरातच दडले आहे.
एका माणसाला एका स्त्रीची कामना होते अन तो महान ठरतो तुमच्या मते, पण एखाद्या स्त्रीने एखाद्या पुरुषाची कामना केली की तिच्या जबाब्दार्‍या, तिचे पुत्र (ते ही पुन्हा पुरुषच. इस्लाम मातेला सुद्धा स्त्री म्हणुन कमी दर्जाची आणीकनरकाचे द्वार मानतो. आईला सुद्धा बडवायला त्यांना मुभा आहे. मग अहिल्येचा पुत्र त्याला अपवाद कसा? ) याची आठवण होते.
जाऊ दे. मी फक्त एकाच गोष्टीने वैतागले होते, अन ते म्हणजे अहिल्येबद्द्ल विवेक पटाईत नी लिहीलेली कथा (जी च्या पुष्ठ्यर्थ ते श्लोक सुद्धा देतात) अरे ही अशी ही वेगळी आहे का म्हणुन सोडुन देण्या ऐवजी वर्षानुवर्षे सर्वांना माहित असलेली कथा पुन्हा रंगवुन सांगायची गरज नव्हती. त्याच ठिकाणी आम्ही सुद्धा ही कथा माहित नसल्याचे सांगितले होतेच.

तुम्ही लिहिले त्यापेक्षा वेगळे मी लिहिले नव्हते. कोणा एका माणसाने दुसर्‍याचा विश्वासघात करणे हे कधीही चूकच आहे. मग तिथे बाई का पुरुष हा प्रश्न येत नाही. तसेच विश्वासघाताचे कोणत्याही प्रकारे समर्थन करता येत नाही.

ओह, असं सगळं झालं म्हणता....

आता काय करायचे मग आपण, गहण प्रश्णच पडलाय माझ्यासमोर
विचार करुन करुन डोके फुटायची वेळ आलिये.
अहील्या, शुर्पणका दोषी होत्या की नाही या विचाराने जेवणच गेले नाही दिवसभर, रात्री आता झोपही येत नाही, आयुष्याला अर्थच उरला नाही काही आता.

पण प्रतिसादही जणु ग्यानसागरातील रत्नेच. भारतीय संस्कृती चा काय सुरेख अभ्यास झाला.

पण अहिल्येचा फोलपणा जगासमोर यायलाच हवा होता हीच काळाची गरज आहे

धन्यवाद शरद सर आणि इतर प्रतिसादक
हा ज्वलंत विषय मनात धगधगल्या बद्दल

या उत्तुंग प्रतिभेच्या महान लेखकांनी त्यांच्या काळास अनुसरून लिहलेल्या लिखाणावर

इसवी सनाच्या तिसऱ्या आणि चौथ्या शतकात रामायण आणि महाभारत या ग्रंथांमध्ये प्रचंड प्रमाणात प्रक्षिप्त श्लोक घुसवण्यात आले हे सत्य आता सामोरे आलेले आहे. त्यातील मूळ कथा कोणती आणि प्रक्षिप्त कथा कोणत्या हे ठामपणे कोणीही सांगू शकत नाही.

माझा मूळ प्रश्न अनुत्तरीतच आहे.

जर शूर्पणखा राक्षसी नसून अप्सरा असती (आणि तिने सीतेवर हल्ला केला असता) तर तिला विद्रूप करण्यात आले असते काय?

आणखी काही प्रश्न

अहिल्येला शुद्ध होण्यासाठी रामाचीच वाट का पहावी लागते? सीता का चालत नाही?

रामराज्य ह्याऐवजी सीताराज्य हा शब्दप्रयोग कसा वाटतो?

ओठांवर जिजाऊ, झाशीची राणी आणि पोटात मात्र "राम"राज्य, हे वागनं बरं न्हवं !!

रामायणाची feminist आवृत्ती म्हणजे Sita Sings the Blues हा नितांतसुंदर Animationपट. सर्वांनी जरूर पहावा अशी शिफारस करतो. हा आंतरजालावर मोफत उपलब्ध आहे.

अमेरिकेतील काही हिंदू संघटनांनी धार्मिक भावना दुखावल्याचे कारण देत याला विरोध केला होता हे आधीच सांगून ठेवतो. संवेदनशील हिंदूनी पहाणे टाळावे.

प्रतिसाद वाचून बरेच मनोरंजन झाले.
लेख नेहमीप्रमाणेच मूळ संहितेशी प्रामाणिक असलेला.
अहल्येची कथा बालकाण्डात असली तरी ती मला प्रक्षिप्तच वाटत आलेली आहे.