सुरस आणि चमत्कारिक

सन्जोप राव's picture
सन्जोप राव in जनातलं, मनातलं
3 Jun 2008 - 7:47 pm

ग्रीष्माच्या उग्र सहस्त्ररश्मींनी रुक्ष झालेल्या हिरण्यगर्भा मेदिनीला पर्जन्यधारांच्या सुखद आगमनाची चाहूल लागली होती. नैऋत्येकडून वाहणार्‍या शीतलक वातलहरी अधिकाधिक प्रबल होऊ लागल्या होत्या. राजमहालाच्या प्रवेशद्वारांवर आणि गवाक्षांवर असलेली कलाबतूपूर्ण रेशीमवस्त्रे वारंवार विचलित होत होती आणि महालातील सुवर्णदीपांमधील दीपशिखा पवनलुप्त होतात की काय असेच वाटत होते.
निशापती महाराजांनी आपल्या हातातील द्राक्षफलांच्या गुच्छातील अखेरचे पुष्ट रसाळ फळ आपल्या ओष्ठांनीच अलग केले. त्यांच्या दंतपंक्तींची आणि कंठमण्याची सूक्ष्म हालचाल झाली. हातातले शुष्क फलदेष्ठ त्यांनी शेजारच्या रिक्त फलपात्रात टाकले आणि आपल्या मृदू करकमलांनी एक तालिकाध्वनी केला.
महालाच्या द्वाराबाहेर अष्टप्रहराच्या कर्तव्यपूर्तीनंतर क्लांत होऊन किंचित्काल आसनस्थ झालेला भ्रातृभजन तडिताघात व्हावा तसा जागृत झाला. महालातला ध्वनी ऐकताच त्याचे मंडूकाप्रमाणे दिसणारे नेत्र तात्काळ प्रज्वलित झाले. स्वतःलाही जाणवणार नाही असा पदरव करीत तो महालात प्रविष्ठ झाला आणि आपले किंचित ताठरलेले पृष्ठ लीन करीत त्याने महाराजांना प्रणाम केला.
"भ्रातृभजना.. "
"आज्ञा महाराज"
"सेनापती पीतप्रतापांचे नगरात आगमन झाले आहे काय? "
"होय महाराज. पश्चिमेकडील स्वारी संपन्न करून सेनापती आज प्रातःकालीच नगरात परतले आहेत. "
"मग ते अद्याप आमच्या दर्शनार्थ कसे उपस्थित झाले नाहीत? "
"महाराज, क्षुद्र मुखी विराट ग्रास घेतो आहे, क्षमा असावी. पण सेनापती पीतप्रतापांचे स्वास्थ्य गतकालातील अखंड कार्यबाहुल्यामुळे किंचित ढळले आहे. गुरुदेव राजवैद्य दल्यप्रवाद यांनी त्यांना काही घटका विश्राम करण्याचे बळ केले आहे. "
" गुरुदेव वैद्यराज? हे काय गूढ आहे भ्रातृभजना? "
"महाराज, वैद्यराज आपल्या गुरुकुलाचेही प्रमुख नाहीत का? तेंव्हा आपल्याला गुरुदेव आणि वैद्यराज या दोन्ही उपाध्यांनी संबोधावे असा त्यांचा आग्रह असतो, महाराज. "
"या कसल्या बाललीला आहेत भ्रातृभजना? पण असो. ते आमचे निष्ठावंत सहकारी आहेत, त्यामुळे असले प्रमाद आम्ही दुर्लक्षित करावे हेच रास्त. भ्रातृभजना, आमच्या अष्टप्रधान मंडळातील अन्य सदस्यांचे स्वास्थ्य कसे आहे? "
"ईश्वराची कृपा आहे, महाराज. काही दिनांपूर्वी नगरात निर्माण झालेल्या वातचक्रामुळे आपल्या उच्च्तम नगरश्रेष्ठांचे स्वास्थ्य म्लान होते की काय असा किंतु मनी उद्भवला होता. पण आता हे कृष्णनभ दूर झाले आहेत महाराज. "
"भ्रातृभजना, हे सगळे आमच्याच कुशल नेतृत्वामुळे साध्य झाले, हे तुझ्या स्मरणात आहे ना? "
"याचे मला कसे विस्मरण होईल महाराज? आपण स्वतःच मला ते निदान अष्टशत वेळा कथन केले आहे महाराज. "
"आमच्यासारखे सम्राट असल्यामुळेच या नगराची प्रतिष्ठा नित्यदिनी गगन चुंबू पाहत आहे, हे तू जाणतोस ना भ्रातृभजना? "
"होय महाराज. "
"आमच्यासारखा मुत्सद्दी, कलासक्त, दूरदर्शी आणि कर्तबगार अन्य कोणी सम्राट तुझ्या पाहण्यात आहे काय? "
"नाही महाराज. "
"इतर कोणाच्या पाहण्यात?"
"नाही महाराज. या प्रश्नाचे 'होय' असे उत्तर देणाऱ्या सर्वांचा आपल्या आज्ञेनुसार शिरच्छेद करण्यात आला आहे महाराज. "
"संतोष. परम संतोष. "
निशापती महाराजांचे नयन आकुंचित होऊ लागले. अधोउर्द्व अवस्थेतले त्यांचे शरीर हळूहळू धरणीसमांतर होऊ लागले. तृणधान्यांचे पिष्टीकरण करणार्‍या संयंत्राच्या ध्वनीप्रमाणे भासणारा एक ध्वनी महालात अखंड गुंजारव करू लागला. गुलाबपुष्पांच्या शय्येवरून मार्गक्रमणा करावी तसा भ्रातृभजन महालाच्या बाहेर पडला. राजदालनाचे भव्य द्वार त्यांने कोमलपणाने ओढून घेतले.

उत्तररात्र झाली होती. महाद्वारावर अखंडितपणाने चेतणार्‍या प्रकाशचुडी वगळता इतरत्र मृगनयनींच्या सौंदर्यसाधनेतील नेत्रशोभकाप्रमाणे दिसणार्‍या तमाचे साम्राज्य होते. राजनर्तकीच्या पदन्यासाबरोबर तिच्या उत्तरीयातील हिरण्यशलाका चमकाव्यात त्याप्रमाणे काळोखातील वृक्षलतांवरील प्रकाशकीटक झगमगत होते. राजमहालाच्या आसपास नीरव शांतता होती. लांबवरून येणारे नगरापलीकडील अरण्यातील निशाचरांचे अस्पष्ट साद ध्वनीहीनतेच्या सरोवरात शाळीग्राम पडावा तसे तरंग निर्मित होते. वृक्षांवरील दिवाभीतांचा रव शांततेला सुरकुत्या पाडत होता.
निशापती महाराजांच्या दालनाचे द्वार हळूच किलकिले झाले. महालातील ताम्रवर्णी प्रकाशाचे द्वाराबाहेर डोकावणारे वस्त्र गोमयाने शिंपलेल्या जमीनीवर तांबूलभक्षकाचा मुखरस सांडावा तसे दिसू लागले. ते प्रकाशवस्त्र चुरगाळत महालातून सहा आकृती बाहेर पडल्या. हे दृष्य पहायला राजमहालात कुणी जागृत नव्हते, हे भाग्यच. अन्यथा पाहणार्‍याच्या दंतपंक्ती भयातिरेकाने अविलग झाल्या असत्या.
महालातून बाहेर पडलेल्या त्या सहा आकृती हुबेहूब निशापती महाराजांच्या प्रतिमा होत्या. देहयष्टी, मुखचंद्रमा, पदलालित्य... तसूभरही भिन्नत्व नव्हते. सूक्ष्मपणे पाहणार्‍याला फक्त एक अंतर जाणवले असते, ते म्हणजे त्यांच्या तनुवरील पेहराव्याचा रंग.
प्रत्येक आकृतीच्या अंगावर वेगवेगळ्या रंगाची वस्त्रे होती.
एकाद्या अदृष्य तंतूने बांधल्याप्रमाणे समांतर हालचाली करत त्या प्रतिमा अश्वशाळेच्या दिशेने मार्गक्रमणा करू लागल्या. अमावस्येच्या रात्री कौशल्याने धनचौर्य करणार्‍या शर्विलकाच्या कसबाने त्यांनी अश्वशाळेतले सहा अश्व रज्जूमुक्त केले. क्षणार्धात सहा अश्वस्वार वातवेगाने राजमहालाच्या प्रवेशद्वाराबाहेर पडले.
महत्प्रयासाने जागृतावस्था प्राप्त झालेल्या भ्रातृभजनाचे नेत्र कोशिकांतून बाहेर पडणार की काय असे वाटण्याइतपत विस्फारले. शेजारीच पडलेल्या मद्यार्काच्या रिकाम्या कुपीकडे त्याने किंचित तिरस्काराने कटाक्ष टाकला. पाहिले ते सत्य की स्वप्न या द्वंद्वात अडकून राहण्याचे त्याला आता प्रयोजन राहिले नव्हते. राजप्रासादाच्या बाहेरून विद्युतवेगाने नाहीशा होणाऱ्या एका अश्वाचा उन्मादध्वनी त्याच्या कानी आला. भ्रातृभजनाचे किंचित स्थूल शरीर अनावर कंपू लागले. वृक्षलतांवरील प्रकाशकीटक त्याच्या मिटत्या नयनांसमोर नर्तन करू लागले. आपणास मूर्छा येते आहे याची जाणीव होण्यापूर्वीच त्याच्या कुडीने धरणीसख्य पत्करले होते.

नीलभृंगराज, मंडुपकर्णी, चंदनादी उटींच्या औषधी गंधाने भ्रातृभजनाला भान आले. राजप्रासाच्या उत्तरेस असलेल्या सेवकांसाठीच्या एका विशेष कक्षात गुरुदेव वैद्यराज त्याची नाडीपरीक्षा करत होते. भ्रातृभजनाची भार्या व त्याचे दोन पुत्र त्याच्या शय्येनजिकच उभे होते. त्याच्या पत्नीचे मुख अखंड अश्रूपतनाने म्लान झाले होते. राजमहालात सेवा करणारे इतर काही दासही सचिंत मुद्रेने उभे होते. नेत्रांचा कोन फिरताच त्याला निशापती महाराजांचे सस्मित मुखकमल दिसले.महाराजांच्या वामांगास सुभाषिणीदेवी उभ्या होत्या. महाराजांना प्रणाम करण्यासाठी त्याने क्षीणसर यत्न केला.
"शय्यास्थितीत रहा भ्रातृभजना," महाराज म्हणाले. "अद्याप तुझ्या शरीरास बलप्राप्ती झालेली नाही. गुरुदेव वैद्यराज, कसे आहे रुग्णाचे स्वास्थ्य? "
"भय नसावे, महाराज. अतीव शारीरीक कष्ट आणि विश्रामाचा अभाव यामुळे आलेली ही ग्लानी आहे. शिवाय काही मानसिक क्लेश झाल्याचेही लक्षण आहे. आम्ही मात्रेचे चाटण दिले आहेच. पूर्ण विश्राम आणि सात्त्विक आहार यांनी संध्यासमयीपर्यंत तू कार्यतत्पर होशील, भ्रातृभजना.. "
"संतोष, परम संतोष" महाराज म्हणाले.
"महाराज, काल... काल रात्री.. " भ्रातृभजन अतीव कष्टाने उद्गारला.
"शांत रहा, भ्रातृभजना" महाराज संयत स्वरात म्हणाले. त्यांच्या हाताची तर्जनी त्यांच्या ओष्टांवर विलासिली होती. अन्यजनांना सन्मुख होत त्यांनी एकच उच्चार केला, "एकांत."

कक्षात आता फक्त महाराज, सुभाषिणीदेवी आणि भ्रातृभजन उपस्थित होते. सुभाषिणीदेवींच्या उपस्थितीचे भ्रातृभजनाला यत्किंचितही नवल वाटले नाही. सुभाषिणीदेवी महाराजांच्या कूटनीतीतज्ञ तर होत्याच, पण काही सप्ताहांपासून त्यांनी महाराजांना फलज्योतिषाचे प्रशिक्षण देणेही आरंभले होते. एखाद्या घटनाविशेषानंतर भविष्यात काय होणार हे त्या महाराजांना लिखित स्वरुपात सांगत असत.
"महाराज, काल... काल रात्री मी.. "
"आम्हास सर्व ज्ञात आहे, भ्रातृभजना" निशापती महाराज म्हणाले. "काल रात्री आमच्या महालातून तू आमच्या प्रतिकृती बाहेर पडताना पाहिल्यास..."
"यथार्थ, महाराज, पण त्या कोण....? "
"भ्रातृभजना," महाराजांना कंठोद्रकाचे किंचित कष्ट झाले. "त्या आम्ही निर्मिलेल्या प्रतिमा आहेत. ते आमचेच मायाजाल आहे. "
"पण महाराज, हे तोतये.. "
"ऐयार म्हण भ्रातृभजना, ऐयार."
"पण, क्षमा असावी महाराज, याचे प्रयोजन? याचे कारण?"
"कारण? " महाराजांचे विकट हास्य सदनाला पुरून उरले. "कारण राजकारण! आमच्या या प्रतिमा विविध नावांनी जनसामान्यांत एकरुप होतील. कुणी शशीकुमार, कुणी रजनीनाथ, कुणी चंद्रभान... पण या सगळ्याचे सूत्रधार आम्हीच. या प्रतिमा आमच्याच बाहुल्या आहेत भ्रातृभजना, आमच्याच सावल्या. आम्ही जे वदतो, त्याला या बाहुल्या दुसर्‍याच नावाने अनुमोदन देतील. आम्ही एखाद्याची प्रशंसा करतो, त्यावर या बाहुल्या स्तुतीसुमने उधळतील. आम्ही एखाद्याला दूषण देतो, त्यावर या बाहुल्या अग्निवर्षाव करतील.. ही सगळी आमचीच क्रीडा आहे. आम्ही प्रजाजनांना संबोधित करत असताना आमच्या नावाच्या गर्जना करणारे प्रजाजन कोण असतात भ्रातृभजना? ते दुसर्‍या नावाने वावरणारे आम्हीच! "
"पण महाराज.... " भ्रातृभजनाची जिव्हा शुष्क झाली होती. "हे.. हे कपट? कशासाठी?"
"एका सेवकाच्या आकलनापलीकडच्या कथा आहेत या भ्रातृभजना. हीच ती का सम्राटाची महत्वाकांक्षा, आज आम्ही सहस्त्र ग्रामांचे सम्राट आहोत. उद्या दशसहस्त्रांचे होऊ. आज आम्ही लक्षांचे स्वामी आहोत, उद्या खर्वांचे होऊ, परवा निखर्वांचे..कधीतरी... कधीतरी सर्वश्रेष्ठ होऊ. कधीतरी आमचे मनोरथ सफल होतील. कधीतरी आमचा प्रतिशोध संपन्न होईल. "
"मी.. महाराज... मला"
"तुला चिंतित होण्याचे कारण नाही भ्रातृभजना. आमच्या मायाजालाने आम्ही तुझे स्मरण नष्ट करून टाकणार आहोत. उद्या प्रातःकाली तुला आमच्या वक्तव्यातले काहीही स्मरणार नाही. संतोष, परम संतोष. देवी.. "
धीरगंभीर पावले टाकीत निशापती महाराज कक्षाच्या बाहेर पडले. सुभाषिणीदेवी त्यांच्या हातातला एक शुभ्र काचलोलक भ्रातृभजनासमोर लंबवर्तुळाकार दिशेने फिरवू लागल्या.
"देवी.. " भ्रातृभजनाच्या मुखातून क्षीण उद्गार उमटले.
"शांत राहा भ्रातृभजना. सेवकाच्या लोचनांनी मर्यादेत राहावे असे शास्त्रवचन आहे. त्या मर्यादा तू ओलांडल्यास. आज महाराजांच्या दयादृष्टीचा विशेष आहे. अन्यथा तुला अभय लाभले नसते. " सुभाषिणीदेवी म्हणाल्या
"पण देवी, हा. हा प्रतिमाभंग.. "
"सत्तेपुढे विद्वत्ता काय कामाची भ्रातृभजना?" सुभाषिणीदेवींच्या स्वरात किंचित अपराधी कंप होता. "महाराजांच्या सहा प्रतिमा - सहा नावे, पण व्यक्ती एकच. एकमेकांवर पुष्पवृष्टी करतील, एकमेकांचे सन्मान करतील, आणि यातले गूज जाणणारे आपले स्मरण हरपून बसतील. तू भाग्यवान आहेस भ्रातृभजना. उद्या तुझा विवेक निष्कलंक असेल. पण माझे काय भ्रातृभजना? माझे स्मरण पुसणारा लोलक मी कुठून आणू? "
भ्रातृभजनाची शुद्ध हरपत होती.

जीवनमानप्रकटन

प्रतिक्रिया

llपुण्याचे पेशवेll's picture

3 Jun 2008 - 8:15 pm | llपुण्याचे पेशवेll

कथा उत्तम आहे. संस्कृतप्रचुर शब्दप्रयोग असल्याने एकदम जुन्या संगीत नाटकाची आठवण झाली.
आशय बघता कथेला सुंदर म्हणता येईल. पण जर यापूर्वी घडलेल्या काही घटना बघितल्या तर जुने दळण दळल्यासारखे वाटत आहे.
(विवादाSलिप्त)
पुण्याचे पेशवे

ब्रिटिश टिंग्या's picture

3 Jun 2008 - 8:37 pm | ब्रिटिश टिंग्या

>> कथा उत्तम आहे. संस्कृतप्रचुर शब्दप्रयोग असल्याने एकदम जुन्या संगीत नाटकाची आठवण झाली.
असेच म्हणतो!

कथेच्या आशयाबाबत :
नो कमेंट्स!

पण लागतेच ना?

या जालविश्वात प्रत्येक त्रिशंकूमागे कित्येक प्रतित्रिशंकू असतात, प्रत्येक इंद्रामागे कित्येक प्रति-इंद्र असतात. तीच तर गंमत असते.

प्रतिकृती आहेत, असू शकतात, हे सर्वज्ञात असले तर मग प्रतिमाभंग होत नाही.

बाकी जीएराठी वाचताना जरा गुदगुल्या होतात, हे निश्चित.

चतुरंग's picture

3 Jun 2008 - 9:17 pm | चतुरंग

म्हणून गेलेत 'निंदकाचे घर असावे शेजारी', पण इथे मिपा वरची स्थिती त्याहीपेक्षा पुढची निघाली 'निंदकाचा पाट मांडला माजघरी' अशी आहे!

रावसाहेब, तुम्ही इथे रहाच हो! साला मजा येतो एकेक लेख वाचताना.
'मिपा' सारखी एक यःकश्चित टपरी ती काय, त्यात बसलेली पागोटं, मुंडासेवाली येडीबागडी माणसे ती काय आणि पंचतारांकित हाटेलातून येणारी काही माणसे त्या टपरीची एवढी धास्ती काय घेतात अन त्यातल्या खेडुतांना बिचकून काहीबाही लिहीत काय सुटतात, छ्या.. सारंच 'सुरस आणि चमत्कारिक'!! ;)

(स्वगत - एक ओवी टाकावी की काय? :? )
चतुरंग

बिपिन कार्यकर्ते's picture

3 Jun 2008 - 9:49 pm | बिपिन कार्यकर्ते

चतुरंग यांचा प्रतिसाद वाचून गोविंदाचा एक सिनेमा आठवला... तो कादरखान च्या पंचतारांकित हॉटेल समोर एक टपरी बांधतो. आणि कादरखान ती टपरी पाडायला जंग जंग पछाडतो.... :))

गोष्टीबद्दल काय बोलावे? अश्या प्रकारांमुळे टपरी ची शान वाढते आहे हे मात्र नक्की.

बिपिन.

मन's picture

4 Jun 2008 - 2:47 am | मन

अत्युत्तम आशय.१०००% टक्के कथाकाराशी सहमत.
फक्त वास्तवाच्या जवळ आणण्यासाठी
कथेला एक छोटसं एक्स्टेंशन देतोय इथं; तेव्हढं पाहुन घ्या एकदा:-

"...(प्रत्यक्षातला)भ्रातृभजन मात्र फारच धीट होता.निशापती म्हाराज व सुभाषिणीदेवीं यांच्या कृष्ण,डबकज कारस्थानाचा
वेळीच अंदाज आल्यानं तो सावध झाला. सुभाषिणीदेवींनं आणखी काय करायच्या आतच तो त्यांच्या तावडीतुन निसटला तो
कायमचाच.
त्यानं हिम्मत करुन ते राज्य सोडलं, आणि नवीन राज्य उभं केलं स्वतःच्या हिमतीनं आणि हितचिंतकांच्या मदतीनं.
त्याचं राज्य खरच चांगलं राज्य होतं. त्यात जनतेला किंमत होती. प्रशासकाच्या दडपशाहीचा दंडुका नव्हता.
जनता त्या राज्यात सुखेनैव नांदत होती.
त्याच्या नवीन राज्याची कीर्ती दूर दूर पसरली . अगदि निशापती राजापर्यंत सुद्धा!आणि त्या राजाला बघवेना.
निशापती राजाचा व्हायचा जळफळाट्.आणि मग एक दिवस त्या कुटील निशापती राजानं तिथंही,भ्रातृ भजनाच्या राज्यात(मिपावर) आपली "प्रतिरुपं" पाठवली.(तुम्हाला पाठवलं.)
त्या लोकांत भेद पाडण्यासाठी! ती प्रतिरुपं भ्रातृ भजनाच्या राज्यात जाउन आपली अफाट प्रतिभाशक्ती वापरुन
लोकांना विचलित करण्याचा प्रयत्न करु लागली. आपल्या वाणीतुन भ्रातृभजनाविरुद्ध गरळ ओकु लागली.
त्यांना ह्याचही भान राहिलं नाही की हे सगळं दिसत असुनही भ्रातृभजनानं त्यांना जिवंत ठेवलय.
बोलु दिलय. "सुरस आणि चमत्कारिक" कथा-कविता लोकांच्या "आसपास" उभं राहुन ती प्रतिरुपं गाउ लागली.
पण भ्रातृभजनाचं राज्य तसच राहिलं. अभेद्य! "मि" मी म्हणणार्‍यांना "पा"णी पाजणं अशा एकीमुळच त्या राज्याला जमलं.

...."
"

थोडाक्यात मूळ कथा आणि माझा प्रतिसाद ह्यांचा सारांशः-
नमोगत राज्य आणि त्येचा राजा निशापती(तुमचा "प्रशासक") म्हंजे तुमी नमोगत वाले(जे इथं येउन सरळ-साध्या लोकांना छळु लागलेत.)
त्येचं प्रतिरुप म्हंजे त्येची जिथं तिथं वकीली करणारे, आणि इतरांना आपल्या लिखाणानं हाणणारे लेखकासारखी माणसं.
आणि कथेतलं आणखी एक पात्र भ्रातृ भजन(ज्याचा विवेक जागा आहे) म्हंजे ज्यांना नमोगतावरच विचित्र वातावरण्,
लोकशाहीचा अभाव पटला नाही आणि म्हणुन ह्या संकेतस्थळासारखी झणझणीत स्थळं(म्हणजे दुसरं,जनतेचं राज्य) राज्य निर्माण करणारे.(म्हणजे सरपंच आणि मंडळी)

तुम्हाला असच म्हणायचय ना लेखकसाहेब्,स्वतःबद्दल आणि नमोगताबद्दल?
तो राजा कपटी आहे हे खरच; पण तो राजा "कोण" आहे ते बघा जरा.
अस्सल मिपाकर कधीच तो राजा असु शकणार नाही.
त्या राजाच्या कचाट्यातुन सोडवणारा भला माणुस (भतृ भजन)म्हणजे मिपाचा संस्थापक.

संजोपराव;
सहमत...
१०००% सहमत आम्ही या कथेशी.
उत्तम कथा! अत्युत्तम आशय!!

आपलाच,
अपुर्ण कथा पुर्णत्वाला नेणारा
मनोबा

बगाराम's picture

4 Jun 2008 - 9:14 am | बगाराम

लोकशाहीचा अभाव पटला नाही आणि म्हणुन ह्या संकेतस्थळासारखी झणझणीत स्थळं(म्हणजे दुसरं,जनतेचं राज्य) राज्य निर्माण करणारे.
इथल्या जुन्या चर्चा वाचल्यात तर लक्षात येईल इथही लोकशाही नाही. जनरल डायर नावाचा जो पोरकटपणा चालतो तो मला तरी पटत नाही.

व्यंकट's picture

3 Jun 2008 - 10:14 pm | व्यंकट

"हुबेहूब, फक्त, कसब, कर्तबगार, मुत्सद्दी, नजिक, रहा, फिरवू"
वरील असंस्कृत आणि अप्राकृत भाषेतील शब्दप्रयोगांमुळे लेखाचा गाभा हरवला आहे. रसभंग झाल्याने आमचे मुखकमल तुरट झाले आहे.

व्यंकट

संदीप चित्रे's picture

3 Jun 2008 - 10:42 pm | संदीप चित्रे

संजोपराव ...
लेखनाच्या भाषेसाठी कथा एकदम आवडली बघा.
बाकी तुम्ही म्हणता ते खरंय ... जनता फक्त 'झिदाबाद' किंवा 'मुर्दाबाद' म्हणणार. तसं म्हणायला लावणारे वेगळेच असतात.

प्रियाली's picture

3 Jun 2008 - 11:10 pm | प्रियाली

राज्याला आपल्या लेखणीने रिझवणार्‍या विदुषकाची नितांत गरज असून त्याचे विदुषकी चाळे सहन करण्याचा मंत्र आताच महाराजांना दिलेला आहे. त्यांना तो रुचेल अशी आशा करते.

आपली,
सुभाषिणीदेवी.

उपहासाने का होईना आपल्या तोंडून अस्मादिकांसाठी सुभाषिणी हा शब्द बाहेर यावा हेच कोडे सध्या पडले आहे. :O

मुक्तसुनीत's picture

3 Jun 2008 - 11:40 pm | मुक्तसुनीत

कथेच्या भाषेवर मला गो ना दातार, शशी भागवत , काही प्रमाणात जी ए यांचा प्रभाव जाणवतो. सत्तेबद्दल, सत्ताकेंद्राबद्दल भाष्य असे त्या कथेचे स्वरूप आहे. संस्कृतप्रचुर भाषा वापरण्याचा लेखकाचा प्रयत्न लक्षणीय आहे.
पण प्रस्तुत संकेतस्थळावरच्या सद्य परिस्थितीच्या संदर्भाखेरीज एक निखळ कलाकृती म्हणून ही कथा उभी रहाणार नाही. कथानकाचे, आशयाचे वजन आणि मुख्य म्हणजे त्याद्वारे सत्ताव्यवहाराबद्दल, सत्तधीशांच्या बिहेवियरबद्दलचे ऑर्वेलसदृष सत्यदर्शन या बाबतीमधे कथा बरीच फिकट आहे. म्हणजे मग कथेला संदर्भ उरतो केवळ प्राप्त परिस्थितीचा. या गोष्टीमुळे कथेच्या आस्वादामधे मोठाच अडथळा निर्माण होतो. कथालेखकाच्या उद्दिष्टाबद्द्ल संभ्रम वाटतो आणि याप्रकारच्या प्रयत्नांमधे नक्की काय श्रेयस असू शकते याबद्दल प्रश्न निर्माण होतात.

वाचक's picture

4 Jun 2008 - 5:24 am | वाचक

घटना बघता ह्या प्रकाराला 'अनुल्लेखाने' मारणेच श्रेयस्कर नव्हे काय ?

बगाराम's picture

4 Jun 2008 - 9:10 am | बगाराम

संजोप राव, तुम्हाला ह्यातुन नक्की काय साधायचे आहे ते कळेल का? तुम्हाला इथल्या बरेच काळ चाललेल्या (आणि संपायची चिन्हे नसलेल्या) आणिबाणीवर ताशेरे ओढायचे आहेत असे आधी वाटले होते. पण असा सूर तुम्ही कधी मनोगत.कॉम इथल्या हुकुमशाही विषयी लावला नाहीत. इथे मात्र तुमच्या टीकेला चेव चढला. असे का बरे? तुमच्या हेतुंविषयी आता शंका येऊ लागली आहे.

हगवण झाली हे तर स्पष्ट आहे आता भिंतीवर किती रेषा उठतायत बघु. होउन जाउ दे.

जरा कौतुक काय केले तर आपणच मराठी साहीत्य विश्वातील असामान्य लेखक समजुन, आता शल्य केवळ तात्या माझ्यापेक्षा जास्त पॉप्युलर कसा. :-(

आय मीन कम ऑन वयाची ५० शी आली व अजुनही असे हेवेदावे, खाजवुन खरुज काढणे, तात्याला माझ्यासारखे क्षुद्र लेखत नाही ना म्हणजे सहाजिकच तुम्ही सगळे बालबुद्धी, थांबा एकेकाचे नाव घेउन इथेच कुंथतो.

परमेश्वर न करो कुण्या वैर्‍यावर पण इतकी वाईट पाळी न येवो जशी अवस्था मुळ लेखकाची झाली आहे.
तात्याला नावे ठेवता ठेवता स्व:ताचा प्रतितात्या झाला ह्यालाच का पोएटिक जस्टीस म्हणतात? [का ह्याच साठी केला होता अट्टहास ;-) ]

एक लक्षात घ्या रावसाहेब जरी प्रतिमा अनेक असल्या तरी कौशल्य व प्रतिभा पण नक्की आहे. आणी आता तुम्ही पण घ्या पाहू नवीन प्रतिमा कारण तुमची प्रतिभा निष्प्रभ होते आहे हे वादातीत.

अवांतर - कानावर पडलेले शब्द, कोण म्हणले असेल बरे हे -
चक्क तिरपा हिणकस प्रतिसाद न देउ शकलो मी श्री. रामदास [कवितेचा लांबचा प्रवास] यांना व ते सदस्य आज मिपामुळे लिहता झालो म्हणतात. आता पुढे त्या सदस्याचे काही खरे नाही लिहु दे तर घेतोच त्याला.

विजुभाऊ's picture

4 Jun 2008 - 10:25 am | विजुभाऊ

कलाबतूपूर्ण हा शब्द विसंगत भासतो. संस्कृत भाषेत फारसी शब्द ?
पडत्या पावसाला पाहुन तुम्ही आतुन भिजला नाहीत तर स्वतःच्या कोरडेपणाची तारीफ करु नका तर हे मान्य करा की तुमच्या आयुष्यात भिजवणारे क्षण आलेच नाहीत

सर्किट's picture

9 Jul 2008 - 12:53 am | सर्किट (not verified)

आमचे स्पष्ट मत मागाल (कशाला उगाच?) , तर आम्हाला सदर कथेची मांडणी, त्यातील आशय अतिशय रुचला.

संजोपरावांचे लेखन आम्हाला नेहमीच विचार करायला लावते. हेच त्यांचे यश आहे.

पण या सगळ्याचे सूत्रधार आम्हीच. या प्रतिमा आमच्याच बाहुल्या आहेत भ्रातृभजना, आमच्याच सावल्या. आम्ही जे वदतो, त्याला या बाहुल्या दुसर्‍याच नावाने अनुमोदन देतील. आम्ही एखाद्याची प्रशंसा करतो, त्यावर या बाहुल्या स्तुतीसुमने उधळतील. आम्ही एखाद्याला दूषण देतो, त्यावर या बाहुल्या अग्निवर्षाव करतील.. ही सगळी आमचीच क्रीडा आहे. आम्ही प्रजाजनांना संबोधित करत असताना आमच्या नावाच्या गर्जना करणारे प्रजाजन कोण असतात भ्रातृभजना? ते दुसर्‍या नावाने वावरणारे आम्हीच! "

ह्याचा संबंध कुणी तात्याशी जोडला आहे प्रतिसादांत. परंतु आमच्या मते, रावसाहेबांचा निर्देश हा अष्टविनायकांकडे आहे, हे स्पष्ट आहे. नव्हे ह्या जालविश्वात काही थोडे लोकच इतकी बुद्धिमत्ता बाळगतात. त्यांना आपण क्कुठल्या नावाने क्कुणाला काय म्हटले होते, हे लक्षात ठेवण्यासाठी अशा प्रखर बुद्धिमत्तेची नितांत आवश्यकता असते.

आम्हाला विशेषतः सुभाषिणीदेवींचे खालील वाक्य अतिशय आवडले.

तू भाग्यवान आहेस भ्रातृभजना. उद्या तुझा विवेक निष्कलंक असेल. पण माझे काय भ्रातृभजना? माझे स्मरण पुसणारा लोलक मी कुठून आणू?

प्रत्येक कपटी आणि कुटील व्यक्तीच्या निकटतम सल्लागाराला अंतिम क्षणी भेडसवणारा हा प्रश्न. वाल्या कोळ्याच्या पत्नीने योग्य वेळी त्याच्या पापांपासून फारकत घेतली त्यामुळे तिला हा प्रश्न पडला नसेल. पण पत्रदायकाच्या गृहिणीचे काय ? अष्टविनायकाची विविध रूपे एकमेकांची पाठ आपल्या आठही सोंडांनी गुप्तपणे खाजवताना बिचार्‍या रिद्धी आणि सिद्धी काय करत असतील ? त्यांनाही वेगवेगळी रूपे (आठ दुणे सोळा) घेणे आवश्यक ठरतेच.

- भ्रातृभजन

सखाराम_गटणे™'s picture

28 Aug 2008 - 9:25 am | सखाराम_गटणे™

शब्द बरेच मोठे आहेत.
पण कथा डोक्यावरुन गेली.

सखाराम गटणे

सर्किट's picture

28 Aug 2008 - 9:28 am | सर्किट (not verified)

हे लिखाण लहान मुलांसाठी नाही सख्या.

जर मोठा हो. मग कळेल.

-- सर्किट