आईन्स्टाईनचा विशेष सापेक्षतावाद आणि व्यापक सापेक्षतावाद - २ - थोर परंपरा - शल्वसूत्रे ते टॉलेमी!

लेख १ - http://misalpav.com/node/7496

लेखाआधी :
सर्वप्रथम 'विचित्र' प्रस्तावनेबद्दल क्षमस्व! काही वाचकाना लेखाच्या सुरुवातीपासून 'सापेक्षतावादात डुंबायचे होते' आणि मी ते समजू शकतो. मलाही तेच करायचे होते. पण माझ्या नशीबाने दोन छान पुस्तकं माझ्या हाती पडली आणि एक एक पायरी चढीत मी सापेक्षतावाद चाखत गेलो. थोडा इतिहास समजला तर सापेक्षतावादाचे मूळ कुठून आलेय ते समजेल आणि मूख्य म्हणजे 'भावेल' या हेतू नेच मी वेदांच्या ऋचानी सुरुवात केली आहे. दुसरे असे, की इतर देशांमधे हा धुमाकूळ चालू असताना, भारत कोणत्या पर्वातून चालला होता ह्याची सुद्धा मला सांगड घालायची आहे.. एका देशात 'गुरुत्वाकर्षण' जन्माला येत असताना त्याच वेळी दुसर्‍या देशात, " हे राज्य व्हावे ही तो श्रीं ची ईच्छा' असे एक अवलिया आपल्या सवंगड्याना सांगत होता.. हेही आपण ध्यानात घेतले पाहिजे असे मला वाटते..

मूळ सापेक्षतावाद सिद्धांत अगदी सरळ आहे .. दोन वाक्यांत सांगता येइल पण समजणे आणि समजावून सांगणे हा 'टोटली डिफरंट बॉलगेम' आहे असे मला जाणवले.. म्हणूनच थोड्या वेगळ्या पद्धतीने मी हा विषय मांडायचा प्रयत्न करणार आहे. तुम्हा सगळ्याचा सहभाग अपेक्षित आहे!

लेखमालिकेच्या शेवटी मी वादग्रस्त 'सापेक्षतावाद आणि ईश्वर' असा प्रयत्न ही करणार आहे. पण जाणकारानी मला सांभाळून घ्या आणि नव्-नवीन माहिती पुरवून ही लेख माला 'उपयुक्त' करावयास नक्की मदत करा. मला गणिताचा फारसा आधार घ्यायचा नाही कारण माझ्या दृष्टी ने हा 'रसास्वाद' आहे , समीक्षा किंवा प्रूफ नाही...म्हणूनच इतिहासाची काठी हाती धरली आहे..असो..बॅक टू बिजनेस!!!

अरे हो, पुस्तकांची नावे... . सगळ्याना माहीत आहेतच - 'ए ब्रिफ हिस्टरी ऑफ टाईम '- स्टीफन हॉकींग्ज.. 'किमयागार' - अच्युत गोडबोले - दोघांचे घडीभर उपकार आहेत!!!
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
भाग २ -

आईन्स्टाईन ने सापेक्षतावादाचा सिद्धांत मांडला काय आणि रातोरात तो रॉकस्टार झाला!, चित्रपट काय, टी-शर्टस काय, सगळी कडे आपले E = mC^2 झळकायला लागले.. पण हे सगळे व्हायच्या आधी.. म्हणजे खूप खूप आधी बर्‍याच महत्वाच्या घटना घडायच्या होत्या ज्या घडल्या नसत्या तर कदाचित हा सिद्धांत पुढे आलाच नसता!!!

भारतात (जंबुद्वीप म्हणू हवे तर, त्यावेळी भारत होता कुठे?) सुमारे इ.स. पूर्व १५०० मधे 'शल्व सूत्र लिहिली गेली .. शल्व म्हणजे 'धागा किंवा दोरा'.. पूर्वी यज्ञाची मोजमापे निश्चित करायला या 'शल्वा' चा उपयोग होत असे.. अत्यंत काटेकोर पणे आणि अचुकतेने ही मोजमापे केली जात. त्यामुळे ती लिहायला , मोजायला, आणि मोठ्या प्रमाणार यज्ञ करण्यासाठी 'बेरजा- गुणाकार' मांडायला त्यावेळच्या लोकांनी सुरुवात केली. 'शून्या' चा जन्म झाला .. (इथे असे सांगावेसे वाटते की आपल्या संस्कृती मधे आणि लॅटीन अमेरिकन संस्कृती मधे 'शून्य' जन्माला आले हा वाद चालू आहे पण दोघांच्या पद्धती वेगळ्या होत्या...)

युरोपात आणि आशियात नवनवीन संस्कृती वेगवेगळ्या नद्यांच्या काठी जन्म घेत होत्या.. सिंधू म्हणा, सुमेर म्हणा, ताय्ग्रिस म्हणा.. नाईल , ऍमेझॉन सगळी कडे नवजीवन उमलायला लागले होते. माणसं आकाशाकडे पहात होती.. दररोज त्याच दिशेने उगवणारा सूर्य, चंद्र, तारे यांच्या नोंदी घ्यायची सुरुवात झाली होती.. !! दिवसाचा, महिन्याचा, वर्षाचा अवधी मोजण्यासाठी वेगवेगळी मापं उदयाला येत होती.. भविष्य वर्तवले जात होते.. ते पडताळून पाहिले जायला लागले आणि लोकांचा 'भविष्य' वेत्त्यांवर विश्वास बसायला लागला!!! बर्‍याच वेळेस हे भविष्य्वेत्ते 'वैज्ञानिक्'च असत.. एखाद्या यज्ञासमोर बसलेला ऋषी किंवा मंदीरामधला पुजारी, शिक्षक हे काम करीत. आपापल्या बुद्धीनुसार विचार मांडीत.
या सगळ्यामधला पहिला 'विचारवंत' म्हणजे 'थेल्स' .. .'हे जग कशाचे बनलय?' हा प्रश्न त्याने पहिल्यांदा विचारला.. पृथ्वी पाण्यावर तरंगतेय असा त्याचा विचार होता.. ई.स. पूर्वी साधारण ६०० मधे त्याने हे विचार मांडले.. त्याच्या आसपासच भारतामधे पण 'कणादाने' प्रत्येक गोष्ट ही खूप लहान कणानी बनलेली असते असा सिद्धांत मांडला होता. कणादानंतर वराहमिहिर (ई.स. ५०० साधरण), आर्यभट्ट (ई.स्. ६००) आणि भास्कराचार्य (१२००) हे प्रसिद्ध 'विचारवंत' होवून गेले.
तिथे ग्रीक संस्कृती मधे ऍरिस्टॉटल ने एक परंपराच सुरू करून दिली. (ई.स. पूर्व ३८० साधरण). त्यावेळी माहीत असलेल्या सगळ्या विषयांवर त्यानी जवळ जवळ १५० प्रबंध लिहिले. त्याचा शिष्य 'आलेक़क्झांडर' ने ग्रीक तलवार आणि संस्कृती पुढे नेली. आणि ई.स. १५० मधे 'टोलेमी' ने आपल्या सूर्यमालेचे पहिले -वहिले 'मॉडेल' बनवले.. ! मॉडेल्च्या केंद्र्स्थानी होते पृथ्वी!!! ...
बरीच शतकं हेच मॉडेल जग वापरत होती.. ते मॉडेल बदलायला १५ व्या शतकात एक तरून पोलंड मधे जन्माला येणार होता .. निक्लास कोपर्निग उर्फ निकोलास कोपर्निकस!!!

क्रमशः

-टायबेरीअस