आपल्याला वृद्धाश्रम का आवडत नाहीत?

>>>आईबापांनी मुलांना वाढवले, म्हणून आता मुलांनी त्यांना सांभाळायचे असा व्यवहार अनैसर्गिक आहे.

ह्या गोष्टीला व्यवहार हा शब्द चुकीचा आहे.
म्हातारपणी त्यांना एकटे वाटते,प्रेमाची ,आपुलकीची फक्त अपेक्षा असते.आणि ती पोटच्या मुलांने केली की कशानेही भरून न येणारे समाधान त्यांना मिळतो आणि त्यांचे जीवन सार्थक झाल्या सारखे वाटते.

त्यांचे हे वागणे बाळावर ऋण, कर्ज असे नसते तर वंशसातत्य टिकून राहण्यासाठी नैसर्गिकरित्या झालेली योजना फक्त.
असहमत आहे .... कुठल्या प्रकारे विचार करतात काही लोक कळत नाही राव .... काय गरज काय ? बाकी शितल शी सहमत ... मृदूला ताइ .. तुम्ही वृद्धाश्रमाचं टिकीट फाडलंय अशी आशा करतो.
बरच बोलावसं वाट्टय .. पण संपादक लोक ते उडवून लावतील म्हणून त्यांचे कष्ट वाचवतो ...

कसलीही कधीच अपेक्षा न करणार्‍या आई-वडिलांची छत्रछाया लाभलेला )
-- ( टारझन ऊर्फ खवीस )
वाहनचालक मुली पाहिल्या की आमचं अँड्रिनलीन वाढतं

आपल्या प्रतिसादात अमूक अमूक येथे अशी कल्पना नाही असा उल्लेख आहे. प्रतिवाद म्हणून आपल्या येथे लहानपणी आईवडिल संगोपन करतात तर वृध्दत्त्वाच्या वेळेस मुलांनी का बरे सांभाळ का बरे करु नये? आणि आपल्याकडे जी कल्पना शतकोनुशतके रुजु आहे ती इतर देशात का बरे रुजु नये?

माझ्या मताप्रमाणे भारतीय आपल्या संतती मध्ये नको तितके आसक्त असतात त्याचमुळे मोठ्यापणी आपला सांभाळ व्ह्यावा ही इच्छा त्यातूनच येत असावी.

दुसरे असे की सहचराच्या कल्पनेमुळे त्यात सदाचाराचीही कल्पना आली असावी.

एक मुद्दा असा आला की आपण म्हणजे मुलानी आपल्या आईवडिलांचा सांभाळ करावा असे समजतो. मग, मुलीनीही आपल्या पालक्कांचा सांभाळ का बरे करु नये?

आपल्या रक्ताच्या मुलांमध्ये, नातवंडामध्ये आपण जितके रममाण होऊ शकतो तितके आपण आपल्या समवयस्कामध्ये रममाण होऊ शकतो का?

>>>एक मुद्दा असा आला की आपण म्हणजे मुलानी आपल्या आईवडिलांचा सांभाळ करावा असे समजतो. मग, मुलीनीही आपल्या पालक्कांचा सांभाळ का बरे करु नये?
मुली ही यात मागे नक्कीच नाहीत. उलट मुलीचे एक मन तीच्या संसारात आणि एक मन आई वडीलाजवळ नक्कीच असते.
आणि गरज पडल्यास नक्की त्या आई वडीलांना साभांळायला मागे पुढे पहात नाहीत.

>>>एक मुद्दा असा आला की आपण म्हणजे मुलानी आपल्या आईवडिलांचा सांभाळ करावा असे समजतो. मग, मुलीनीही आपल्या पालक्कांचा सांभाळ का बरे करु नये?
मुली ही यात मागे नक्कीच नाहीत. उलट मुलीचे एक मन तीच्या संसारात आणि एक मन आई वडीलाजवळ नक्कीच असते.
आणि गरज पडल्यास नक्की त्या आई वडीलांना साभांळायला मागे पुढे पहात नाहीत.

त्यांचे हे वागणे बाळावर ऋण, कर्ज असे नसते तर वंशसातत्य टिकून राहण्यासाठी नैसर्गिकरित्या झालेली योजना फक्त.

पूर्णत: असहमत...

माझ्या मते जेव्हा एखाद्या आईच्या बाबतीत,

तिचं आपल्या पोराला हृदयाशी कवटाळणं, त्याचं जेवणखाण, त्याचं उठणंबसणं, त्याचं हागणंमुतणं, त्याचे आजारपाजार, त्याची बालवाडी, त्याच्या कुणीही पटकन प्रेमात पडावं अश्या काही लोभसवाण्या बाललीला, तो चालायला शिकणं, आई-बाबा-काका-मामा इत्यादी म्हणायला शिकणं,

केवळ ह्याच सर्व गोष्टी ज्या माउलीच्या जीवनाचा भाग होऊन बसतात, त्याची केवळ वंशसातत्य टिकवणे ही कारणमिमांसा मला हास्यास्पद वाटते! आणि माझ्या मते जिथे अशी अनेक तार्किक, सैद्धांतिक, वैज्ञानिक कारणं संपतात तिथे ममत्व सुरू होतं! आणि ममत्व हे कुठल्याही व्याख्येच्या, कुठल्याही विश्लेषणाच्या, कुठल्याही वैज्ञानिक सिद्धांताच्या परे आहे!!

आईबापांनी मुलांना वाढवले, म्हणून आता मुलांनी त्यांना सांभाळायचे असा व्यवहार अनैसर्गिक आहे.

माझ्या मते यात कुठलाही व्यवहाराचा भाग नसतो/नसावा! मुलांनी वृद्ध आईवडिलांना सांभाळणं, त्यांना जपणं, त्यांचं औषधपाणी पाहाणं, सेवाशुषृषा करणं यात व्यवहार असू नये..!

भावनिक दृष्टीने बघता, निवृत्तीनंतर नातवंडे सांभाळण्याची आवड+गरज नसेल तर समवयस्क मंडळींबरोबर राहण्यात मजा नाही का?

काही वृद्धांच्या बाबतीत हा चॉईस असूही शकेल..!

मुलांनी आपला सांभाळ करावा ही भावना जनमानसात इतकी खोल कशी काय रुजली असावी.

अशी भावना/अपेक्षा असणं ह्यात चूक ते काय?

पूर्वेत हा 'संस्कार' कसा काय आला असावा?

ह्या प्रश्नात "संस्कार" हा शब्द वापरला आहे ह्यातच आपल्या सर्व प्रश्नांची उत्तरं आहेत... :)

तात्या.

त्यांचे हे वागणे बाळावर ऋण, कर्ज असे नसते तर वंशसातत्य टिकून राहण्यासाठी नैसर्गिकरित्या झालेली योजना फक्त.
ह्या वाक्यातील पुर्वार्ध मान्य होण्यासारखा आहे पण उत्तरार्ध कोरडा व्यवहार म्हणता येईल.
इतर प्राण्यांप्रमाणे निसर्गाने माणसासाला शारिरीक दृष्ट्या सबळ बनविलेले नाही. प्राण्यांची पिल्ले लवकरात लवकर शारिरीक दृष्ट्या स्वतःच्या पायावर उभी राहतात, मनुष्य बालक नाही. प्राण्यांची पिल्ले जन्मल्यापासून अल्पावधित स्वतःचे पोट भरण्यास लायक होतात. मनुष्याची बालके नाही. प्राण्यांची पिल्ले जन्मल्यापासून अल्पावधित 'स्वतंत्र' होतात मानवाच्या बालकांना 'स्वतंत्र' होण्यास कित्येक वर्षांचा काळ लागतो. प्राण्यांचा आयुष्यकाळ आणि त्याचा त्यांच्या बालसंगोपनाशी असलेला रेशो आणि माणसाचा आयुष्यकाळ आणि त्याचा बालसंगोपनाशी असलेला रेशो कदाचित थोड्याफार फरकाने सारखा असू शकेल पण माणसाला बालपणी सांभाळणं, त्यावर संस्कार करणं, त्यातून एक 'व्यक्तीमत्त्व' घडवणं, आणि त्याला स्वतंत्र करून सोडणं ही जितक्या वर्षांची जबाबदारी (साधारतः २५ ते २८ वषे?) आई वडीलांच्या डोक्यावर येते त्यामानाने आई वडील परावलंबी झाल्या पासून त्यांच्या अंतःकाळ पर्यंतच्या मुलांवर येणार्‍या जबाबदारीचा काळ फारच थोडा असतो. आईवडिलांनी मुलांचे केलेले संगोपन म्हणजे त्यांच्यावर केलेले ऋण नसते कारण तसे असते तर नोकरीला लागल्यावर आईला तिने पाजलेल्या दुधाची लिटरच्या भावात परतफेड करता आली असती, बापाने उचललेल्या आर्थिक जबाबदारीचेही मुल्यमापन करून परतफेड करता आली असती. शाळा-कॉलेजात आपण फी भरतो तरी पण आपल्या व्यक्तिमत्त्वाला घडविण्यात, आपल्याला जगण्यासाठी सक्षम बनविण्यात शाळा-कॉलेजाचा असणारा सहभाग आपण फीच्या संदर्भात मोजत नाही. कृतज्ञतेचे मोल होऊ शकत नाही. त्यामुळे त्याला व्यावहारीक रूप देता येत नाही. तसेच आईवडीलांचे म्हातारपणी करावयाचे संगोपन हे अशाच कृतज्ञ भावनेतून येते/यावे. त्यात कुठलाही व्यवहार किंवा आईवडीलांनी केलेल्या व्यवहाराची परतफेड म्हणता येणार नाही. तशी भावना असू नये ते कृतघ्नपणाचे होईल.

माणसाच्या बाबतीत, विशेषतः स्त्रियांच्या बाबतीत तसे घडत नसल्याचे दिसते कारण मनुष्यबाळाचे संगोपन करायला आईवडिलांचे चार हात पुरेसे नसतात. आजीच्या मदतीची विशेष गरज असते.
पूर्वीच्या काळी नवरा-बायकोच्या वयात अंतर जास्त असायचे. नवरा हा बायकोपेक्षा ११-१२ वर्षांनी मोठा असायचा अर्थात तो बायकोच्या आधी हे जग सोडून जायचा. म्हणून पुरुषापेक्षा स्त्रीया अधिक काळ जगतात म्हणणे चूकीचे ठरेल. आजीच्या मदती इतकीच, जीवंत असतील तर, आजोबांच्या मदतीचीही गरज भासते. आजोबाही नातवांचे, शारिरीक वाढीला आणि व्यक्तिमत्त्व विकासाला पोषक असे, भरपूर काही करीत असतात.

आईबापांनी मुलांना वाढवले, म्हणून आता मुलांनी त्यांना सांभाळायचे असा व्यवहार अनैसर्गिक आहे.
१०० टक्के सहमत. त्या सांभाळण्यात भावनिक गुंतवणूक, आत्मियता, प्रेमाचा ओलावा, नवनिर्मितीचा आनंद आणि निर्मात्याच्या चरणी कृतज्ञतेची भावना असावी. व्यवहार कधीच नसावा.

पाश्चिमात्यांचे सोडा, पण आफ्रिकी आदिम संस्कृत्यांमध्ये देखील असे दिसत नाही. पूर्वेत हा 'संस्कार' कसा काय आला असावा?
इतर संस्कृतींचे माहीत नाही पण अरबस्थानात (मध्य पूर्वेत) वृद्धाश्रम पाहिले नाहीत. सर्वजणं आपल्या वृद्ध आईवडीलांची जबाबदारी आनंदाने पेलतात.

सहमत पेठकर काका. स्वतःच्या आईवडिलांना सांभाळणे हे व्यवहार वाटण्याइतके जड का व्हावे?

"जीवशास्त्रीय दृष्टीने बघता..."
"सहसा सर्व जीवजातीत पुनरुत्पादनाची क्षमता संपली की मृत्यू येतो..."
इत्यादी वाक्यांवरुन असे ध्वनीत होते आहे कि माणूस आणि प्राण्यांमध्ये काहीच फरक नाही. :) :)

(अजूनही माणूस असलेला आणि विचारशक्ती न गमावलेला) रामपुरी

चांगला विषयः थोडक्यात टिपण्णी ही अशी ...

माणूस हा मुळातच "अनैसर्गिक" प्राणी आहे.

निसर्गावस्थेत न वावरणारा हा एकमेव प्राणी असावा. अन्नधान्य नैसर्गिक अवस्थेपासून पार बदलून टाकून चमचमीत खाणारे असे आणखी कोणते प्राणी आहेत बरे? एकपत्नित्व/पतित्व हे निसर्गनियमानुसार आहेच याची मला खात्री नाही. प्राणिमात्र या जगातले आपले अस्तित्व मरणानंतर संपणार हे स्वीकारतात (सीरिअसलि! नो जोक्स अबाउट धिस!!) माणसे मात्र मरणानंतरच्या जगासाठी एकमेकाच्या जीवावर उठतात. वंशसंवर्धनासाठी "नैसर्गिक" समागमाची गरज तर केव्हाच ऑप्शनल झालेली आहे. आता क्लोनिंगच्या दुनियेत तर बालपणीच्या खस्ता काढण्याचीही गरज राहिलेली नाही. एकदम तरणीबांड पोरंपोरी समोर उभी राहतील... अगदी पाहिजे त्या रंगारूपातील आणि आकारातील.

सुखाच्या गादीवर न झोप येणारी अनैसर्गिकता माणसाकडेच आहे. म्हातारपणात आपल्या वयाच्या माणसांपेक्षाही नातवंडामध्ये रमण्यात पारंपारिक अर्थाने अनैसर्गिकता असेलही पण माणूस हा तसा जगावेगळा आहे हेच तर सत्य आहे.

बाकी गप्पा जाऊ द्या. पण बसमध्ये थोडे अडचणीत बसून दुसर्‍याला जागा द्यायची माणुसकी दाखविली तरी ह्याला जगात (निसर्गात) राहायची अक्कल नाही असा उध्द्दार घरीदारी होतो. आईवडिलांकडे पाहणे ही तर खूपच जगावेगळी गोष्ट झाली. वृद्ध आईबापाला कावडीत घालून नेणार्‍या श्रावणाला -- तेव्हाच्या आणि आत्ताच्याही -- नैसर्गिक व्यवहार कधी कळलाच नाही असेच जग म्हणत राहणार.

असो... ही तथाकथित "माणुसकी" कधी आणि केव्हा सुरू झाली हे मात्र सांगता येणार नाही हे खरेच.

चर्चेचा विषय चांगला असला तरी अनेकांच्या पचनी पडण्याजोगा नाही असे वाटते. :)

पूर्वेत हा 'संस्कार' कसा काय आला असावा?

पूर्वेत हा संस्कार किंवा तडजोड नेमकी कधी आली ते लगेच सांगता येत नाही. विचार करावा लागेल. परंतु भारतीय संस्कृतीत गृहस्थाश्रम भोगल्यावर वनप्रस्थाश्रमात जाण्याची पद्धत होती. यावेळी घरातील वृद्ध आपल्या समवयस्कांसोबत वनात जाऊन उर्वरित आयुष्य व्यतीत करत. नातवंडांचे तोंड वगैरे बघून वनप्रस्थाश्रमात जाण्याची पद्धत होती असे वाटते. नंतर बहुधा, (असा प्राथमिक अंदाज, चू. भू. दे. घे) भारतात अशांतता, टोळीयुद्धे, परकीय आक्रमणे आणि यांच्या सोबत सती, बालविवाह इ. इ. सामाजिक बदल होऊ लागले तेव्हा कर्ता-सवरता मुलगा गेल्यावर, तितकासा वृद्ध न झालेला त्याचा पिता घर चालवू शकत असेल आणि आक्रमणांच्या भीतीनेही वनात जाऊन शांतीमय आयुष्य घालवणे कठिण झाले असेल. असे अनेक पैलू पुढे येतात.

सामाजिक परिस्थिती बदलत गेल्याने वृद्ध, कर्त्या मुलांवर अवलंबून राहू लागले. ज्या काळात त्यांना विश्रांतीची, निवृत्त होण्याची गरज आहे त्या काळात त्यांना नातवंडे, एकत्र कुटुंब इ. इ. बंधनात अडकून रहावे लागले. नातवंडांचे प्रेम खचितच असते आणि ते भारतीय संस्कृतीत अधिक असते आणि इतर संस्कृतीत कमी असते अशातला भाग नाही परंतु तरूण आईला लहान पोरामागे धावणे, त्याच्या वेळा सांभाळणे जेवढे शक्य आहे तेवढे त्याच्या आजीला ते सहज नाही ही जाणीव बहुधा भारतीय संस्कृतीत लोप पावत चालली आहे. याची कारणेही अनेक आहेत. जसे, बाई नोकरी करते, वडिल नोकरीसाठी परदेशी असतात म्हणून एकट्या बाईला आधाराची गरज लागते, भारतातील पाळणाघरांची सोय पाश्चिमात्य देशांएवढी अद्यावत नाही यापासून भारतातील वृद्धांची काळजी सरकार करत नाही किंवा आपल्याकडे मुलांवर, त्यांच्या शिक्षणावर आहे नाही ती पुंजी खर्च करण्याची पालकांची मानसिकता असते, अशी अनेक उदाहरणे समोर उभी राहतात.

सध्या वृद्धांवरील एक श्राव्य कादंबरी ऐकत होते. कादंबरी यथातथा असली तरी अमेरिकन वृद्धाश्रमांवर, तेथील कार्यपद्धतीवर बेतलेली आहे. वृद्धाश्रमाचे जितके फायदे-तोटे आहेत त्यातील काही महत्त्वाच्या गोष्टी जाणावल्या त्या अशा -

वृद्धांच्या दृष्टीकोनातून

१. माणूस हा दिवसेंदिवस स्वार्थी होत चालला आहे. भौतिक आनंदाच्या गोष्टी (घर, प्रॉपर्टी, गाड्या, उपकरणे), त्यांवरील आपुलकी, अभिमान इ. इ. सोडून जाणे त्याला कठिण होत चालले आहे. जोपर्यंत "हे माझे आहे" ही भावना मनातून जाणार नाही तो पर्यंत वृद्धाश्रम आवडणार नाहीत.

२. वृद्धापकाळात आपल्या गाठीला पैसा असणे आणि आपण आपले आयुष्य आपल्या मर्जीने जगू शकणे ही जाणीव त्यांना होत नाही तोपर्यंत.

३. हा एक महत्त्वाचा मुद्दा, वृद्धाश्रमात मृत्यूची जाणीव सतत होत असावी कारण समवयस्क लोकांतील अनेकांचे मृत्यू होत असतात. आपल्या घरात आपल्यासमोर मुलं-नातवंडं असताना ती जाणीव थोडी बोथट होत असावी परंतु वृद्धाश्रमात ती प्रकर्षाने जाणवत असावी. निवृत्तीनंतर नातवंडे सांभाळण्याची आवड+गरज नसेल तर समवयस्क मंडळींबरोबर राहण्यात मजा नाही का?
हो मजा आहे पण आपल्या समवयस्कांचे मृत्यू पाहत त्याच जागी राहणे आणि लवकरच आपलाही नंबर लागेल अशा चिंतेत राहणे कदाचित धोक्याचेही ठरू शकेल.

तरुणांच्या दृष्टीकोनातून

१. लोक काय म्हणतील? समाजात आपली छी: थू होईल का या भीतीतून वृद्धाश्रमाचा विचार लक्षात न घेणे.

२. मुलांकडे हक्काने आणि प्रेमाने पहायला, आपल्याला सल्ला द्यायला आई-वडिल हवेत. आई वडिलांनी आपल्याला खस्ता काढून वाढवलं ही जाणीव सतत "टोचत" राहणे.

वगैरे.

मला वाटतं की वृद्धाश्रम हाच पर्याय आहे असे नाही परंतु म्हातार्‍या आईवडिलांना सांभाळतो सांगून तरुणांच्या वरताण त्यांना कामाला लावायचे हाही पर्याय नाही. वृद्धांनी आपल्या गाठीशी पैसा बांधून ठेवणे, होईल तोवर स्वतःची कामे स्वतः करणे, जबाबदार्‍यांतून हळूहळू मुक्त होत राहणे, आपले राहून गेलेले छंद-आवडी जोपासणे, प्रवास करणे इ. केले पाहिजे. तरुणांनी आपल्या आई-वडिलांचा कल बदलण्याचा, त्यांच्या मानसिक आणि आर्थिक गरजा पुरवण्याचा, त्यांना अधिकाधिक स्वावलंबी राहू देण्याचा प्रयत्न करायला हवा.

वृद्धाश्रम हाच उपाय/ पर्याय असेल असे सांगता येत नाही परंतु प्रत्येक कुटुंबाने आपापल्यापरिने आपल्याला साजेसा उपाय शोधायला हवा. वृद्धाश्रम ही पसंती आणि सोय असणे उत्तम आहे, केवळ सोय होऊ नये असे वाटते.

२०/२५ वर्षापूर्वी त्यावेळच्या वर्तमानपत्रात इच्छामरणावर काही लेख आले होते. त्यात लोकांच्या प्रतिक्रिया मागवल्या होत्या. त्यात आमच्या ज्येष्ठ बंधूनी उत्साहात एक लेख पाठविला होता आणि इच्छामरणाचे समर्थन केले होते. त्या लेखाचे शीर्षक होते "live and let die".

त्या लेखाची घरात आणि बाहेरही बरीच चर्चा झाली होती. त्या लेखाने आमचे वडिल २/४ दिवस बरेच अस्वस्थ झाले होते.

त्यामुळे कृपया प्रत्येकाने आपापले मतप्रदर्शन करताना काळजी घ्यावी. येथे काही ज्येष्ठ लोक आहेत आणि त्यांना या चर्चेचा त्रास होऊ शकतो म्हणून ही सूचना.

आपल्या आई,वडिलाबरोबर रहाणे ह्यात मी फक्त निखळ आनंद अनुभवतोय ईतर गोष्टी नंतर

वृद्धाश्रम नावडते असण्याचे कारण मुख्यत्वे मुलांवर कृतघ्नपणाचा शिक्का येणे आणि वृद्धांवर 'अशी दुर्दैवी वेळ येणं' यात आहे.
पण मला वाटते हा केवळ भावनिक, संस्कार-संस्कृती, सुदैव-दुर्दैव वगैरेचा विषय नाही..

त्यामुळे 'याचे सोल्युशन श्रावण बाळाचे अवतारच सर्वत्र जन्माला आले की निघु शकेल' टाइप हट्ट धरणे किंवा 'आपल्या-त्यांच्या संस्कार-संस्कृती' कडेच बोट दाखवत राहणे ह्यातून फार काही निष्पन्न होइल असे वाटत नाही. हे प्रश्न याच्या पलिकडे जाउन मुळातून तपासून पाहिले पाहिजेत.

सध्या मध्यमवर्गातील नोकरी-पेशातुन रिटायर झालेल्यांचे साधारणपणे दोन भाग पाडता येतील. एक - जे चार पैसे गाठीशी सांभाळुन आहेत आणि दुसरे -जे आर्थिक दृष्ट्या त्यांच्या मुलाबाळांवर अवलंबुन आहेत.

पहिल्या प्रकारात त्यांचे आणि त्यांच्या घरच्यांचे कसे संबंध आहेत हा त्या त्या कुटुंबाचा कौटुंबिक विषय आहे. यातले ढोबळमानाने चॉईस असे -
१) मुला-सुनेचे विचार यांना बर्‍यापैकी पटतात-त्यांना यांचे विचार बर्‍यापैकी पटतात/यांना घरात अजुनही ऍक्टिव रोल आहे/ नातवंडांची जमेल तितकी जबाबदारी घ्यायची आहे-घेता येते वगैरे लोक
किंवा
२) 'आम्ही आता आमच्या राहिलेल्या इच्छा-छंद जोपासणार', 'मुला-सुनेने आपापले बघावे'/ 'घरी आहोत म्हणून मुला-सुनेने कामाला लावु नये'/ 'मुला-सुनेचे पटत नाही-जमत नाही म्हणुन एकत्र नाही' वगैरे लोक.

यात दोन्ही पिढ्यांनी एकमेकाची गरज/स्वातंत्र्य ओळखले आहे आणि सुसंवादाचा मार्ग चोखाळला आहे.

दुसर्‍या प्रकारात मात्र आर्थिक स्वातंत्र्य नसल्याने हे लोक स्वत:च्या मुला-बाळांकडे अपेक्षेने पाहत असतील तर त्यात अनैसर्गिक असे काहीच नाही. या लोकांपुढे याशिवायतरी काय ऑप्शन्स असतात? एक तर मुला-बाळांकडे अपेक्षा करा किंवा शेजार्‍या-पाजार्‍यांच्या भूतदयेवर दिवस काढा. पण मुला-बाळांनी ही जबाबदारी नाकारली तर मात्र हा विषय कौटुंबिक न राहता सामाजिक बनतो.

येथे दोन गोष्टी लक्षात घेतल्या पाहिजेत; पहिली ही की, असे जवाबदारी नाकारणारे लोक 'हलक्या विचाराचे आहे'/'कृतघ्न आहेत' वगैरे बोलुन 'संस्कार-संस्कृतीच्या' मार्गे हा प्रश्न समजणार नाही/सुटणार नाहीत आणि दुसरी - जबाबदारी म्हणजे 'मानसिक, शारीरिक आरोग्य व्यवस्थित ठेवणे/त्यासाठी लागणारा पैसा-वेळ खर्च करु शकणे'.

वाढते आयुष्यमान (भारताची लाइफ एक्स्पेक्टंसी सध्या ६६-६७ वर्षे आहे, ३०-४० वर्षापुर्वी ४०-४५ वर्षे होती असो), सुधारलेले राहणीमान (लाइफस्टाइल) आणि त्या अनुषंगाने वाढलेले खर्च-आकांक्षा वगैरेमुळे साठीच्या पुढे या वर्गाचे प्रश्न किचकट बनले आहेत. या वर्गाची हतबलता आणि त्यातून निर्माण होणार्‍या कहाण्या कारुण्याच्या-दुर्दैवाच्या-कृतघ्नतेच्या वगैरे (वृद्धांच्या, शेजार-पाजार्‍यांच्या मते) किंवा अपराधाच्या-निर्लज्जपणाच्या वगैरे (मुला-सुनांच्या मते) कितीही प्रकारच्या असल्यातरी आर्थिक स्वातंत्र्य नसणे हा मुद्दाच यात सर्वात प्रभावी घटक आहे.

सध्याच्या विकसीत देशांमधे दोन-तीन पिढ्यांपुर्वी हेच प्रश्न आले आणि काही प्रमाणात तरी यावर उपाय शोधण्यात यश मिळाले आहे. आर्थिक स्वातंत्र्य नसेल तर कोणाला ना कोणावर तरी यांची जवाबदारी नक्कीच घ्यावी लागणार हे ओळखून, जबाबदार्‍यांचे वर्गीकरण करणे (वृद्धांच्या वैयक्तिक, मुला-सुनेच्या, सरकारच्या) आणि त्यानुसार उपाययोजना करणे हा मार्ग आपल्याला स्विकारावा लागेल.

आपला देश सध्या 'सर्वाधिक तरुण लोकांचा देश' म्हणुन मिरवतो आहे म्हणजेच २५-३० वर्षात आपण ' सर्वाधिक वृद्ध लोकांचा देश' म्हणून ओळखले जाउ. हे वृद्ध लोकांचं मार्केट जसे-जसे वाढत जाइल तसे-तसे आज 'रिवर्स मॉर्टगेज', 'रिटायरल इंशुरंस' सारखे खर्‍या अर्थाने 'म्हातारपणाची काठी असलेले' आर्थिक मार्ग भारतात अवतरतील, त्यांचे भारतियीकरण होईल आणि आर्थिक दृष्ट्या होणारी परवड व त्या अनुषंगाने येणारे कौटुंबिक प्रश्न तरी धसास लागण्यास सुरुवात होईल.

- अभिजीत

कोणतीही गोष्ट नियम म्हणून करायची म्हटली की अवघड वाटते. मुले व आईवडिल एका गावात रहात नसतील तर आईवडिलांना सांभाळणे म्हणजे त्यांना आपल्या गावी घेऊन जाणे (याला त्यांचा नकार असण्याची शक्यता, कारण त्यांचे मित्रमैत्रिणी, पाळेमुळे आपल्या गावी) किंवा मग त्यांच्या गावी आपली व्यवस्था करून घेणे (यात आपल्याजोगे काम न मिळाल्यास कमी क्षमतेचे, पगाराचे, मानाचे काम करणे इथपासून ते मुले आईवडिलांच्या घरात असल्याने मुलांच्या जोडीदाराबरोबर आईवडिलांचे खटके उडणे इथपर्यंत कुठल्याही गोष्टीने मनःशांती नष्ट होण्याची शक्यता.) यातला एक पर्याय निवडावा लागतो, म्हणूनही अवघड.

मुळात आई वडिलांची काळजी घ्यायची ते नियम किंवा व्यवहार म्हणून करायचे असे नसावेच, हे माझे मत. नियम झाला की अवघड वाटेल हे मान्यच, पण आपल्याच आई वडिलांची काळजी घ्यायचा नियम बनवावा लागत असेल, तर ते दुर्दैव म्हणायला हवे, आपले की आई वडिलांचे हे मी अजून ठरवू शकत नाही... केवळ आपल्या घरी/ गावी घेऊन जाणे म्हणजे सांभाळणे किंवा काळजी घेणे नव्हे. एका घरात राहून बेबनाव असू शकतात तसेच साता समुद्रापलिकडे असलेले आपले अपत्य गरज पडली तर आपल्यासाठी केव्हाही धावत येईल हा विश्वास ज्या आई वडिलांच्या मनात त्यांच्या वृद्धापकाळात असेल, त्यांच्या मुलांनी / मुलींनी जिंकलय एवढेच म्हणावेसे वाटते.

प्रत्येकाच्या अपेक्षा वेगळ्या तसेच प्रत्येकाला कशाचे महत्व वाटेल हेही व्यक्तीसापेक्ष बदलेलच ना?? वृद्धापकाळात आपली पाळेमुळे सोडायला वृद्ध लोक तयार नसतात याचे कारण अडवणूक यापेक्षा अनोळखी वातावरणात, नव्या ठिकाणी आपण तग धरु शकू का ही भीती असायचीच शक्यता जास्त. त्यात काही वावगे असेल का? एखाद्याला आई वडिलांच्या सोबत राहून त्यांची साथ संगत करणे हे अधिक क्षमतेच्या कामापेक्षा अथवा पगारापेक्षा जास्त महत्वाचे वाटू शकते, वाटावेच असे म्हणत नाही. ही उदाहरणेही पाहिली आहेत. शेवटी प्रत्येकाची विचार करायची पद्धत.

तसेच, मुलाच्या जोडीदाराबरोबर खटके कधी उडतील? सुनेचे उदाहरण बघू. सूनेचे सासू सासर्‍यांशी खटके का उडतात, तर मधे असलेला नवरा आणि सासू सासर्‍यांचा मुलगा बोटचेपं धोरण स्वीकारुन दोन्ही डगरींवर हात ठेवतो, यासाठी. अर्थात हे माझं मत. आपल्या आई वडिलांच चुकत असेल तरीही कदाचित तो त्यांना सांगत नाही, कारण त्याला बायल्या म्हटले जाईल याची भीती त्याला असते. बायको त्यामानाने सोपी, नवरा म्हणून हक्क आहेच, जाते कुठे? हा अपमान सुनेच्या मनात राहत नसेल का? तो मग खटक्यांच्या रुपात बाहेर पडत असावा का?

आणि असेही धरुन चालू की सर्वच नाती आलबेल आहेत, तरीही कधीतरी चार माणसे एकत्र असली की खटके उडतीलच ना?? पण तेच लावून धरुन मनःशांती ढळवायची की भले बुरे जे घडून गेले, विसरुन जाऊ सारे क्षणभर म्हणत परत एकत्र यायचे, आणि एकमेकांची ओळख जपायची हे आई वडिल आणि मुलं ह्या दोघांच्या हातात असू शकतं.

दोन्ही पिढ्यांना एकमेकांविषयी आस्था असेल तर एकमेकांची काळजी घेणं कदाचित काही मर्यादांमुळे ( दूर असणे वगैरे) जरा कठीण असू शकतं , पण अशक्य नसावं आणि व्यवहार सदृश अथवा नियमात बांधून जाणारं नसावं, असं वाटत. असो.

मूळ लेख व त्यावरील एवढ्या प्रतिक्रिया वाचून आमच्यासारख्या वयस्क लोकांना मला एवढेच सांगावेसे वाटते की त्यानी आपली मुले,सूना,मुली, जावई कितीही चांगले वागत असतील तरीही वृध्दाश्रमात जाण्याची मानसिक तयारी ठेवणे आवश्यक आहे.प्रत्यक्ष वेळ येवो न येवो,आनंदाने जाण्याची तयारी दाखवावी.पण त्यासाठी स्वतः कडे थोडेसे डिटॅज्ड होऊन पहावे लागेल.सूनेच्या व मुलाच्या ठिकाणी आपल्याला ठेवून पहावे लागेल.तसे केल्यास फारसे प्रॉब्लेम्स येणार नाहीत असे वाट्ते.

>>आईबापांनी मुलांना वाढवले, म्हणून आता मुलांनी त्यांना सांभाळायचे असा व्यवहार अनैसर्गिक आहे. <<
सर्वप्रथम असे म्हणावेसे वाटते की जीवशास्त्रीय दृष्ट्या काय आहे हे पाहताना फक्त सर्वसामन्य निष्कर्ष काढुन चालत नाही. ऍनिमल बिहेवियर सायन्स या नावाची जीवशास्त्रात एक शाखा आहे. म्हणजेच प्राण्यांचे वागणुक शास्त्र ! यामध्ये प्राणी जसे वागतात ते तसे का हे अभ्यासले जाते. हे आपणाला माहित असेलच. ते जे काही वागतात ते नैसर्गिकच असते फक्त त्याचे निरिक्षण केले जाते. या तर्‍हेने माणसाबद्दलची आपली मते ही अनैसर्गिक सदरात आपणाला टाकता यायची नाहित. माणुस हा प्राणी आहे असे मानून त्याचे सर्व व्यवहार हे नैसर्गिकच मानावे लागतात.

आपण वरील वाक्यात वापलेला व्यवहार हा शब्द मी घडामोड या अर्थी स्विकारला. म्हणजे मानसिक व्यवहार, शारीरिक व्यवहार, सामाजिक व्यवहार या अर्थाने. त्यामुळे मला तो अक्षेपार्ह वाटला नाही.

मानवी समाजात कोणी कुणाला किती वर्षे संभाळावे हे समाजातील रीतिंनुसार ठरते आहे. मुलांना आई-बापाला संभाळायचे नसेल तर आई-बापाने असल्या मुलांच्या लाथा खाण्यापेक्षा वृद्धाश्रमाचा रस्ता धरावा हा धोपट मार्ग आहे. पण नव्या रचनेमध्ये आपण म्हणता तसे समवयस्कांत राहण्याचा आनंद, वृद्धांसाठी खास सोयी असलेली जागा, या सारख्या फायद्यासाठी कुणाला तेथे राहायचे असेल तर त्यांचा निर्णय इतरांनी स्विकारावा हे बरोबर. शेवटी कुणी कुठे राहायचे या सारखे प्रश्न पैसा, श्रम करण्याची तयारी, जिव्हाळा यावर अवलंबून असतात.

--लिखाळ.

चर्चा चांगली चालली आहे. पण एक मुद्दा जरा बाजूला रहात आहे.

चर्चेच्या मूळ मसुद्यात वृद्धाश्रमांची तुलना तरुणपणी मित्रांसोबत राहण्यासोबत केली आहे. ते काही पटत नाही.

तरुणपणी जग पाहिलेले नसते. बहेरच्या जगाबद्दल औत्सुक्य असते. त्यामुळे बाहेर रहायला तरुण मने तयार असतात. या वयात नवीन काही शिकण्याची, करण्याची उर्मी असते तशी शरिराची साथही असते. वृद्धांचे याच्या उलट आहे. जन्मभर संसाराच्या गाड्यात राहिल्यामुळे त्यांना वर्षानुवार्षांची ही सवय मोडून अज्ञात वृद्धांच्या संगतीत जाऊन राहणे (अन मृत्यूची वाट पाहणे) हे अवघड वाटते.

आपला,
(सजीव) भास्कर
आम्ही येथे वसतो.

महाविद्यालयीन वयात घराबाहेर मित्रांत राहण्यात येते तशी मजा पुन्हा घ्यायची संधी वृद्धाश्रमात येणार नाही का?
नाहेच येणार. महाविद्यालयीन वयात मित्राम्बरोबर करतो तशी गम्मत केली तर लोक जवांदिल च्या ऐवजी हिरवट म्हणतात.
म्हातारपणी बरोबरच्या म्हातारीला डोळा मारता येत असेल तर त्याना आनन्द येतो.
व पुं चे सखी पुस्तकातील झकासराव वाचा.
वृद्धाश्रम म्हणजे काय ते समजेल.

डोक्यावर बर्फ आणि जिभेवर साखर ठेवण्यापेक्षा त्या बर्फाचा आणि साखरेचा वापर करुन आईसक्रीम करा . प्रश्न निर्माणच होणार नाहीत