ब्रेकींग - नैराश्य != केमिकल लोच्या

उचित आहार, उचित व्यायाम आणि प्राणायाम इत्यादि केल्याने नैराश्य दूर होते. सकारात्मक अर्थात मेंदूने विचार करून उजव्या हाताने पुरुषार्थ करून जगण्याचा आनंद घेण्याचा प्रयत्न केला की नैराश्य दूर होते.

बाकी नैराश्याची भावना, अर्थात केमिकल लोचा , ही तरुणांच्या डोक्यात भरवली जाऊ शकते. डावी विचारधारवाले हेच करतात. जो पर्यन्त देशात शोषण करणारे पूंजीपती आहेत, तो पर्यन्त श्रमिकांना, नौकरी करणार्‍यांना, शेतकर्‍यांना न्याय मिळणार नाही. हे डोक्यात भरले की तरुणांची पुरुषार्थ करून जगण्याची इच्छा होत नाही. स्वत:च्या गरिबीला मुंबईत बसलेला पूंजीपती असेच त्याला वाटू लागते. त्या तरुणांचा उपयोग हडताळ, तोडफोड करण्यात आणि नक्षली तैयार करण्यासाठी होतो. मग कोर्ट केसेस होतात. नौकरी मिळत नाही. मग एखादा शिक्षित पण निराश वेमूला आत्महत्या करतो (ट्यूशन करून ही चांगले पैसे कमवू शकला असता).

टॉक्सिक व्यक्ती/ व्यक्तींकडून होणारा छळ आणि असहायता हे नैराश्यामागचे सबळ कारण असू शकते/ असते. हे मूळ कारण दूर केल्यावर बाकीच्या गोष्टी (आहार, विहार वगैरेमधले बदल) उपयुक्त ठरू शकतात, अन्यथा नाही.

कित्येक वेळा टॉक्सिक व्यक्ती समाजात वेगळाच मुखवटा घालून वावरत असल्याने त्या ओळखू येत नाहीत. त्यामुळे नैराश्यामागचे मूळ कारण तसेच राहते, आणि नैराश्याने ग्रासलेल्या व्यक्तीला दोष तिच्यातच आहे (किंवा तिच्या विचारपद्धतीत आहे) असे गृहीत धरून दिलेल्या सल्ल्यांचा देखील मनस्ताप सोसावा लागतो. असो.

लेखक याऐवजी औषधी उपचारांवर एकट्यावर अवलंबून राहण्यापेक्षा, चिकित्सा (थेरपी) आणि जीवनशैलीतील बदलांद्वारे जीवनातील तणाव, मानसिक आघात आणि सामाजिक घटकांकडे लक्ष वेधण्याच्या दृष्टिकोनात बदल करण्याचे समर्थन करतात.

या संशोधनाविषयी काहीही माहिती नाही आणि माहिती करून घ्यायची फारशी इच्छाही नाही. तरीही या लेखात दिलेल्या मर्यादित माहितीवरून हे संशोधन म्हणजे डोंगर पोखरून उंदीर की झुरळ शोधण्यासारखा प्रयत्न वाटतो आहे.

दोन अगदी एकसारख्या परिस्थितीत राहणार्‍या दोघांचा त्याच परिस्थितीकडे बघायचा दृष्टीकोन एकदम परस्परविरोधी असू शकतो. एकाचा सकारात्मक आणि दुसर्‍याचा नकारात्मक असू शकतो. पहिला माणूस आपल्या सकारात्मक दृष्टीकोनामुळे त्या परिस्थितीतून बाहेर पडेलच याची खात्री देता येणार नाही पण तो त्यातून बाहेर पडायची शक्यता नक्कीच वाढते. मात्र दुसरा माणूस त्याच्या नकारात्मक दृष्टीकोनामुळे त्या परिस्थितीतून बाहेर पडणे फारच कठीण याची मात्र बर्‍यापैकी खात्री देता येते. आता त्या दोघांच्या अंगातील केमिकल शोधली तर त्यात फरक असेल हे समजता येते. आता त्या दोन माणसांच्या मानसिकतेत बदल आहे तो त्यांच्या अंगातील केमिकल्समुळे की मुळातील त्यांच्या मानसिकतेत असलेल्या बदलांमुळे अंगातील केमिकल वेगळी आहेत? म्हणजे केमिकल हा कॉज आणि मानसिकता हा इफेक्ट आहे की मानसिकता हा कॉज आणि केमिकल हा इफेक्ट आहे? मला वाटते दुसरे. एखादी गोष्ट 'इंट्युटिव्हली' समजते त्यासाठी फार संशोधन करण्यात वेळ आणि कष्ट व्यर्थ घालवू नयेत असे मला तरी वाटते.

बादवे, अमेरिकेत डॉ.ब्रुस लिप्टन हे युनिव्हर्सिटी ऑफ विस्कॉन्सिनच्या स्कूल ऑफ मेडिसिनच्या जेनेटिक्स विभागाचे प्रमुख होते. त्यांनी २० पेक्षा जास्त वर्षे जीन्सच सगळे काही ठरवितात आणि आपल्या हातात काहीच नसते हे आपल्या विद्यार्थ्यांना शिकविले होते. मात्र त्यांना नंतरच्या काळात आपण जे काही शिकवित होतो ते पूर्ण बरोबर नव्हते हे लक्षात आले. त्यानंतर त्यांनी सकारात्मकता, जीवनशैली बदल वगैरे गोष्टींवर भर द्यायला सुरवात केली. मला वाटते आता मेडिकल प्रोफेशनमध्ये डॉ. ब्रुस लिप्टन हे नाव ऐकले तरी अनेकांच्या डोक्यावर आठ्या दिसतात. डॉ. ब्रुस लिप्टन यांच्याच 'स्कूल ऑफ थॉट'च्या डॉ. लिस्सा रॅन्किन आहेत. त्यांनी 'माईंड ओव्हर मेडिसिन' हे जबराट पुस्तक लिहिले आहे. त्यांचा https://www.youtube.com/watch?v=gcai0i2tJt0 हा व्हिडिओ मी आतापर्यंत अनेकदा बघितला आहे. त्यात एक उल्लेख आहे- स्टॅमॅटिस मोरॅटिस नावाचा अमेरिकेत राहणारा एक ग्रीक मनुष्य होता. त्याला अमेरिकेतील डॉक्टर्सनी कर्करोगाचे निदान केले आणि तुझ्याकडे दोन महिने आहेत असे सांगितले. त्याने मग विचार केला की एवीतेवी दोनच महिने असतील तर मग मी माझे शेवटचे दिवस माझ्या लोकांबरोबर आणि माझ्या देशात घालवेन. मग तो ग्रीसमधील एका बेटावर त्याच्या कुटुंबियांबरोबर राहायला गेला. त्याच्या मानसिकतेत खूप बदल त्यामुळे झाला आणि कर्करोगातून तो बरा झाला. दोन महिने कुठचे त्यानंतर तो अनेक वर्षे जगला. मधल्या वर्षांमध्ये तो त्याला दोन महिने देणार्‍या डॉक्टरांना भेटायला म्हणून अमेरिकेला गेला होता. पण कुठचे काय- त्याला दोन महिने देणारे डॉक्टरच गेले होते आणि तो जिवंत होता. अशाप्रकारे मानसिकतेत आणि जीवनशैलीत बदल करून अगदी असाध्य समजल्या जाणार्‍या कर्करोगावर मात केलेल्या लोकांच्या कथा केली टर्नर या लेखिकेने लिहिलेल्या रॅडिकल रेमिशन या पुस्तकात अगदी वेल डॉक्युमेन्टेड आहेत. त्याविषयी https://www.radicalremission.com/healing-stories वरही वाचता येईल.

(पॉझिटिव्ह थिंकिंगचा प्रचंड मोठ्ठा फॅन) नेव्हिलिअन चंसूकु

मुळात जो मनोविकार शास्त्राच्या नियत कालिकत आलेला लेख इथे सार्वजनिक न्यासावर देण्याचा मूळ हेतूच समजला नाही.

आपले ज्ञान किती चौफेर आहे हे दाखवण्याचा हेतू समजला नाही.

केवळ एका व्यापक आढाव्यावर (मेटा ऍनालिसिस वर) आधारित असलेले संशोधन हे सामान्य माणसांसाठी नाहीच कारण या संशोधनात असलेल्या अक्षम्य त्रुटी त्यावर अनेक मनोविकार तज्ज्ञांनी दाखवल्या आहेत.

आपल्या अशा बेजबाबदार लेखावर विश्वास ठेवून एखाद्या रुग्णाने आपली नैराश्य विरोधी औषधे बंद केली तर त्याला जबाबदार कोण?

Perhaps the worst flaw of the 2022 review is that it casts doubts on the effectiveness of antidepressant medication, without presenting any evidence in support of this conclusion. There is incontrovertible evidence that antidepressant medications are effective in treating people with clinically-significant depression. The decision to use antidepressants, with or without psychological therapy, is taken by the person with depression jointly with their treating physician.

https://www.kcl.ac.uk/news/a-response-to-the-serotonin-theory-of-depress...
researchers at the Institute of Psychiatry, Psychology & Neuroscience (IoPPN), King’s College London

प्रत्येक वैद्यकीय संशीधन हे वैद्यक शास्त्र न समजणाऱ्या सामान्य माणसासाठी नसते हा मूलभूत विचार पण इथे विसरला गेलेला आहे. असे अनेक शोध निबंध डॉक्टरांच्या वाचनात येत असतात. जोवर त्यावर अधिक संशोधन होऊन सज्जड पुराव्या निशी सिद्ध होत नाही तोवर ती गोष्ट १०० % सत्य आहे असे मानले जात नाही.
सनसनाटी पसरवणाऱ्या अशा लेखनाकडे वाचकांनी दुर्लक्ष करावे असे माझे मत आहे.

Electroconvulsive therapy (ECT) सामान्य माणसांच्या भाषेत शॉक थेरपी याला सुद्धा आजतागायत जैविक पुरावा सापडलेला नाही परंतु निदान ८० % रुग्णांना त्याचा भरपूर फायदा होतो असे गेल्या कित्येक वर्षाच्या अनुभवातून आढळलेला आहे आणि अनेक सांख्यि़की पृथक्करणात मध्ये ते सिद्ध झालेले आहे.

शॉक बद्दल सिनेमा आणि सामाजिक चर्चामधून इतका अपप्रचार झालेला आहे कि सामान्य माणसांत त्याबद्दल एक भयगंड निर्माण झालेला आहे.

अशी स्थिती या नैराश्य विरोधी औषधाबद्दल न होवो हि परमेश्वर चरणी प्रार्थना.

युनिव्हर्सिटी कॉलेज लंडनच्या संशोधकांनी केलेल्या आढाव्याला (Moncrieff et al., 2022) विरोध करताना, असे म्हणता येईल की नैराश्य हे सेरोटोनिनच्या कमी पातळीमुळे किंवा रासायनिक असंतुलनामुळे होते याला समर्थन देणारे महत्त्वाचे शास्त्रीय पुरावे उपलब्ध आहेत. उदाहरणार्थ, कुपरस्मिथ आणि लियोन (1993) यांच्या अभ्यासात (Coupier-Smith, A., & Leon, M., 1993, "Serotonin and Depression: A Clinical Perspective," Journal of Psychopharmacology) असे आढळले की सेरोटोनिनच्या पातळीतील बदल आणि नैराश्याची लक्षणे यांच्यात थेट संबंध आहे. तसेच, डेलगाडो et al. (1990) यांच्या संशोधनात (Delgado, P. L., et al., 1990, "Serotonin Function and the Mechanism of Antidepressant Action," Archives of General Psychiatry) सेरोटोनिनच्या कमी झालेल्या कार्यामुळे नैराश्याची लक्षणे वाढतात आणि एसएसआरआय (SSRI) औषधे ही लक्षणे कमी करण्यास प्रभावी ठरतात असा निष्कर्ष काढला.

सेरोटोनिन सिद्धांत हा मानसिक आरोग्य क्षेत्रातील एक महत्त्वाचा आधारस्तंभ आहे. बरोज आणि डिमेलो (2002) यांनी (American Journal of Psychiatry) म्हटले आहे, "सेरोटोनिन सिद्धांताने नैराश्याच्या जैविक आधाराला समजण्यास आणि प्रभावी उपचार विकसित करण्यास महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे." एसएसआरआय औषधांचा व्यापक वापर हा केवळ लोकप्रिय सिद्धांतावर आधारित नाही, तर क्लिनिकल चाचण्यांमधील यशस्वी परिणामांवर आधारित आहे, जसे की क्विटकिन et al. (2000) यांच्या अभ्यासात (Quitkin, F. M., et al., 2000, "Placebo-Controlled Trials of SSRIs," American Journal of Psychiatry) दिसून आले आहे की एसएसआरआय वापरल्याने रुग्णांच्या लक्षणांमध्ये लक्षणीय सुधारणा झाली.

हा सिद्धांत सामान्य लोकांच्या समजुतीवर सकारात्मक परिणाम करतो, कारण तो रुग्णांना त्यांच्या स्थितीला एक जैविक आधार आहे याची जाणीव करून देतो, ज्यामुळे उपचारांबद्दल आशावाद निर्माण होतो. ९० टक्के लोकांचा रासायनिक असंतुलनावरील विश्वास हा चुकीचा नसून, वैज्ञानिक संशोधनावर आधारित आहे, जसे की हिर्शफेल्ड (2000) यांनी (Journal of Clinical Psychiatry) म्हटले आहे, "रासायनिक असंतुलनाची समजूत रुग्णांना उपचार घेण्यास प्रोत्साहित करते." तसेच, असे कोणतेही ठोस पुरावे नाहीत की प्रतिनैराश्य औषधांमुळे सेरोटोनिनची पातळी दीर्घकाळ कमी होते; उलट, ही औषधे मेंदूतील रासायनिक संतुलन सुधारण्यास मदत करतात, जसे की Blier et al. (1998) यांनी (Biological Psychiatry) दाखवले आहे.

थेरपी आणि जीवनशैलीतील बदल महत्त्वाचे असले तरी, जैविक घटकांकडे दुर्लक्ष करून केवळ तणाव किंवा सामाजिक घटकांवर लक्ष केंद्रित करणे अपुरे ठरू शकते. त्यामुळे, प्रतिनैराश्य औषधांचा समावेश असलेला एक सर्वसमावेशक उपचार दृष्टिकोन नैराश्याच्या व्यवस्थापनासाठी अधिक प्रभावी ठरू शकतो, जसे की थेस आणि स्टायन (2003) यांनी (The Lancet) सुचवले आहे.

आता सगळेच अकलेचे तारे तोडत आहेत तेव्हा मी ही 2 4 तारे तोडून घेतो.

माझे एक नल हायपोथेसिस आहे की
Depression is not in brain, depression is in guts.
डिप्रेशन मध्ये उपवास, तोही दीघकालीन, 3, 4 , 5 वगैरे दिवस, तोही केवळ पाणी पिऊन, आणि ह्या प्रक्रियेत muscle loss कमीत कमी व्हावा म्हणून हलका व्यायाम असे केल्यास काय फरक पडतो हे तपासून पाहायला मजा येईल .

अनावश्यक अन्नाचे सेवन हे अनेक आजारांना कारणीभूत ठरते हे सर्वांना ज्ञात आहेच , फक्त डिप्रेशन बाबत ते खरे आहे का तपासून पाहायला हवे.

काही अपेक्षा ठेवून प्रयत्न करणाऱ्याला आपटी खाल्ली की नैराश्य येते. मग वेगवेगळी हार्मोन्स शरिरात अनिर्बंध धावू लागतात. तर ती औषधाने कमी करून किंवा दाबून टाकण्याचे नैराश्य कसे जाणार? कोण कोणाचे कारण आणि परिणाम आहे हे ध्यानात घ्यावे. डॉक्टरांकडे जाऊन काहीही होणार नाही. नैराश्याचे कारण पराभव, अपेक्षाभंग, अपयश हे आहेत. ती दूर झाली तर कामच झाले. औषधे घेऊन फक्त असेडिटी वाढते.

मुलाहिजा ठेवणार नाही, यांव त्यांव करणार नाही टाईप धमक्या द्यायची काय गरज असते ??

आमच्या शेटे सरांच्या बागेतील गवत उपटणार का ?