फासले ऐसे भी होंगे...

हे घडल्याबरोबरच आधीची कमीटमेंट अपूर्ण राहिली आणि नितीमुल्ये पायदळी गेले.......

राजा हरीश्चंद्राला किंवा शिबी राजाला असा आक्षेप घेण्याचा नैतीक अधिकार नक्कीच असेल. चर्चीत व्यक्तिची स्खलनशीलता मान्यच आहे. पण कमिटमेंटच्या बंधनांचा हवाला देणार्‍या नात्यांचा कमिटमेंटचा हवाला देणे संपुर्णतः नि:स्वार्थी असतेच असे म्हणता येते का ? राहीला भाग कमिटमेंटचा, एकदा कमिटमेंट घेतली की माणूस (स्त्री असो वा पुरुष) सबंध आयुष्यासाठी वेठबिगार म्हणून राबवलाच पाहीजे का ? माणूस माणूस आहे की रोबोट ? नवनवीन आकर्षणे वाटणे मानवीय आहे मग ते पुरुषाचे असो वा स्त्रीचे असो कबुल न करणारे नितीरक्षक ! आणि कबुल करणारा पापी ? निती माणसांसाठी आहेत का माणेसे नितीसाठी ?

एखादा वैवाहीक बंध आटोपता घेण्याची इच्छा झाल्यास घटस्फोट घेण्याची कायद्याने सुविधा दिली आहेच . जर चर्चित व्यक्तिने कायदेशीर दृष्ट्या वैध पद्धतीने घटस्फोट घेतला असता आणि मग दुसरा विवाह केला असता. उद्देशात स्वार्थ असो वा परमार्थ समाजाला तो आजच्या काळात तरी स्विकारावाच लागतो ? इथे आधीच्या व्यक्तिला न नाकारता -हि प्रस्थापित सांस्कृतीक जबाबदारी आहे म्हणून - अजून एका व्यक्तिला जिवनात प्रवेश देतो आहे -प्रस्थापित संकेतांच्या विरोधी असेल पण त्या व्यक्तीच्या अभिव्यक्ती स्वांतत्र्याचा तो हक्कदार आहे हे इथे लक्षात घेतले जावयास हवे की नको ?- तेही जबाबदार्‍या न टाळता, म्हणजे आधीची कमिटमेंट पाळणे आणि वर अधिकची कमिटमेंट घेणे हा गुन्हा ठरतोय.

चर्चित व्यक्तिने घर माझे आहे मी नविन व्यक्ति या घराचा अविभाज्य भाग आहे, हे ठणकावून सांगितले तर काय करता आले असते ? मान्य आहे की स्वातंत्र्योत्तर भारतात बहुपत्नी विवाह कायद्याने रद्द बादल होण्याचा स्त्रीयांना फायदा पोहोचला तो तसा पोहोचावयासही हवा होता. पण दोन वस्तुस्थिती तरीही डोळेझाक करता येत नाहीत पहिले कायदे माणसांसाठी असतात माणसे कायद्यासाठी नव्हे आणि या बाबतीत अभिव्यक्तीस्वातंत्र्याच्या सीमांची कसोटी कुणी घ्यायचीच ठरवले तर फाशीवर चढवण्या एवढा देशद्रोहपण नव्हे, दुसरे बहुपत्नी विवाहाचे प्रमाण विरळ झाले असले तरी लाखभर कुटूंबात एखादे त्रिकुट -अनधिकृत असले तरीही - पहाण्यात येतेच (मी बाहुसंख्यांकांबद्दलच बोलतो आहे) आणि कुरकुरत का होईना ते समाज स्विकारतो.

माझा मुख्य मुद्दा काय आहे की पालकांच्या आपापसातील निष्ठा बदलल्या तरीही पाल्यांच प्रत्येक पालकाप्रतीच नातं मर्यादेबाहेर तुटू नये ते प्रशस्त नाही. भारतीय संस्कृतीत दशरथ एका पत्नीच्या अधिक आहारी गेला तरीही पाल्यांनी त्याचा आदर करणे आणि अगदी कैकैचाही आदर करणे' हे आजच्या काळाच्या दृष्टीने एक मागे पडलेले टोक झाले असे समजले तरीही समजा दशरथ कौसल्येकडून कैकैकडे गेलाच तरी आजच्याही काळात दशरथ आणि कौसल्येने आपापसातील न पटण्याची सावली मुलांवर पडू देणे आणि मुलांनी स्वतःवर पाडून घेणे भावबंधाच्या जपणूकीच्या दृष्टीने रास्त ठरते किंवा कसे ? मग भले कौसल्येला सोडून कैकै कडे जाणारा आजच्या काळातला दशरथ रामासारखा एकपत्नी एकवचनी पुरुषोत्तम भले नसेल.

थोडी आधूनिक काळातील उदाहरणे घ्यायची झाली तर डॉ. द्वारकानाथ कोटणीस त्यांनी भारतात संसार होता तरीही चीन मध्ये ऐन युद्धकाळातील परिस्थितीतही वेगळा संसार थाटला आणि ते हयात नसतानाही दोन्ही देशातील पिढ्या एकमेकांशी स्थलकालाच्या मर्यादा पार करून जुळवून घेताना दिसतात. अगदी अलिकडे स्त्रीवादाच्या दृष्टीने कितीही आदर्श नसला तरी डोनाल्ड ट्रंपची आधीच्या बायको पासूनची मुलगी डोनाल्ड ट्रंपशी जुळवून घेतेच आणि त्यातील सांपत्तीक आकर्षणे नसली तरीही एक पिता आणि एक मुलगी (किंवा एक मुलगा) यांचे भावबंध (आईवडील एकमेकापासून दुरावले तरी) जुळलेले का राहू नयेत .

समजा लेखिकेचा पिता दुसर्‍या स्त्री सोबत न जाता एकटाच इतर कारणानी पत्नीशी न पटून वेगळा जाऊन राहीला असता तर लेखिकेने पित्याशी संबंध नक्की म्हणजे नक्की तोडले असते का ?

एक व्यक्ती दुसर्‍या व्यक्तीपासून दुरावण्याची असंख्य कारणे असू शकतात- दुसर्‍याशी जाऊन विवाह करेल असे नव्हे समजा नुसताच जाऊन वेगळा एकटाच राहील - होऊच नये पण, उद्या समजा लेखिका आणि त्यांच्या पतींना कोणत्याही कारणाने एकमेका पासून दुरावले तर त्या दुरावण्याची सावली पाल्याअर पडू देणे रास्त होते का ?

_^_. तुम्हाला पुढील वाटचालीसाठी शुभेच्छा !!!

तुम्हाला परत आनंदी राहायची मनापासून ईच्छा व्हावी असं मात्र मनापासून वाटतं. तेवढं व्हावं.

हीच भावना मला सुरूवातीला शब्दात मांडता आली नाही..!

धन्यवाद राघव.

>>तुम्हाला परत आनंदी राहायची मनापासून ईच्छा व्हावी असं मात्र मनापासून वाटतं. तेवढं व्हावं.

खरं आहे.

तुम्हाला परत आनंदी राहायची मनापासून ईच्छा व्हावी असं मात्र मनापासून वाटतं. तेवढं व्हावं.

दोन्ही कारणांनी एकतर माझा वेळ वाचावा आणि दुसरे लेखकांच्या मतांचा अवाजवी प्रभाव माझ्यावर न पडवा म्हणून लेख/लेखन उलट्या दिशेने वाचतो आणि चिकित्साही विरुद्ध दिशेने करतो.

तत्पुर्वी हा धागा लेख मिपावर नंतरही राहील, तरी काही विशेष कारण झाल्याशिवाय कोणत्याही चर्चेत राहण्याचा सर्वसाधारण काळ बराच मर्यादीत असतो. हि-किंवा ती मते मांडणारी मंडळी नंतर पुढचा विषय चघळायला घेतील किंवा आपापल्या कामाला लागलेली असतील. बाकी कोण व्यक्ती व्यक्तिगत जिवनात कोणती नाती कशी जपतो किंवा धुत्कारतो याने वास्तवात आजू बाजूच्या जगास शष्प फरक पडत नसतो. व्यक्ती व्यक्तिगत जिवनात कोणतीही नाती जपणे (किंवा न जपणे) हा सर्वस्वी तुमचा निर्णय असतो आणि तो तसा असावयासही हवा.

आता धागा लेखाकडे येऊ, शेवटी दिलेल्या गझलेच्या सर्व ओळी मला माहित नाहीत जेवढे उधृत केले आहे त्यातील "सामने बैठा था मेरे और वो मेरा न था ।" हे खरेच ते तुमच्या एकट्याचे (?) होते तेव्हाही आणि नंतरही खरेच किती लागू पडते हे Revisit करण्यासाठी अद्याप बराच वाव असावा. मला काय म्हणावयाचे आहे ते आपल्याला उमगेल असे वाटते तरीही शंका वाटल्यास जरूर विचारावी.

....कुटुंब म्हणजे तेच जिथे एकाच्या कृतीने दुसऱ्याला प्रचंड फरक पडतो. बाबा कोणत्या सुखाच्या शोधात निघाले होते आणि त्यांना ते मिळालं का नाही हे त्यांचं त्यांनाच ठाऊक पण आमच्या मनातलं, समाजातलं आदराचं स्थान ते कायमच गमावून बसले आहेत.

तुमच्याच लेखाच्या पुर्वार्धात प्रत्येकाचा झेंडा वेगळा याचे कौतुक आहे आणि शेवट ....कुटुंब म्हणजे तेच जिथे एकाच्या कृतीने दुसऱ्याला प्रचंड फरक पडतो. याची सुसंगती काळाच्या ओघात तुम्ही लावण्यास स़क्षम असणार केवळ निर्देश करुन ठेवला म्हणजे झाले, असो.

..... आणि आता आपण मित्र आहोत. कधीही मनापासून कोणी आवडलं तर आम्हाला सांगायला संकोचू नकोस.त्याचा जात धर्म या कशाचाही विचार न करता आम्ही तुझ्या पाठीशी उभे राहू "..........पुढे माझ्या भावाच्या लग्नाच्या वेळी कोणीतरी म्हणालं "कमाल आहे तुमची आंतरजातीय लग्न स्वीकारण्याची " तर बाबा म्हणाले "त्याचा आंतरजातीय नाही प्रेमविवाह आहे. ".....

प्रश्न जरा अवघड आहे. ज्याने तुम्हाला तुमच्या सुखाच्या स्वप्नांबाबत संकोचू नका असे सांगितले, कशाचाही विचार न करता आम्ही तुझ्या पाठीशी उभे राहू हे सांगितले . -यालाच आपल्या प्रेमाच प्रेम जिथे असे त्यावर प्रेम करणे म्हणतात ? - आणि पुढे शब्द पाठीशी राहून प्रत्यक्षात आणले. नाते इथून पुढे नाते मैत्रिचे आहे सांगितले, - पृथ्वी गोल असते म्हणतात- योगा योगाने त्यांच्या जिवनात नवे प्रेम आले आणि तुम्ही त्यांच्याकडून संकोचण्याची अपेक्षा केली ? त्यांना तुमच्या सुखात सुख वाटावयास हवे तुमच्या सुखाच्या निर्णयांचा आदर करावयास हवा पण त्यांनी त्यांचे सुख निवडले तर लगेच अनादरास प्राप्त होतात ? तेही आपल्या अनादरा सोबत जमेल तेवढ्या समाजातील लोकांच्या अनादराची भेट देऊन ? संस्कृती शुत्रुबुद्धी विनाशाय शिकवते हा तर तुमचाच माणूस होता ना ?

.....पण एक दिवस बाबांच्या एका मित्राकडून आम्हाला बाबांबद्दल कळालं की "त्यांना मुलगी झाली... "प्रचंड धक्का बसला मला एखाद्या मूर्तीसारखी कितीक वेळ मी बसून होते. डोळे कोरडे आणि डोकं सुन्न झालेलं . आज पहिल्यांदा मला आईची वेदना खऱ्या अर्थाने कळली होती. बाबांनी आधी आईच स्थान कोणाला तरी देऊ केलं होत. आज मात्र माझ्या स्थानाला धक्का लागला होता. बाबांची मी पुम्मूशी परी असा कित्येक वर्षांचा बाळगलेला अभिमान क्षणात तुटून पडला. नंतर कित्येक दिवस मी सारखी रडत होते. यानंतर त्यांचं कधीही ना घ्यायचं नाही असं ठरवलं. आता आयुष्यात मला कोणत्याच घटनेने एवढा धक्का बसत नाही . "मी तुझ्याशिवाय जगू शकत नाही "यासारखं फोल वाक्य या पृथ्वीतलावर नाही.

माझे इथले प्रश्न जरा हलकेच घ्या.

"मी तुझ्याशिवाय जगू शकत नाही " हे तुमच्या घरी कोण कोणास उद्देशून म्हणाले याची माहिती लेखात नाही. जे काही असेल, "यासारखं फोल वाक्य या पृथ्वीतलावर नाही." हे आपल्याला आपल्या आईस सांगणे बहुधा कठीणच गेले असण्याची शक्यता आहे अथवा बहुधा सांगता आले नसेल हे समजण्यासारखे असू शकते. ह्या प्रतिसादाची प्रिंट दाखवावी असा दुष्टपणा ही करणे सुचवावे वाटत नाही पण वास्तव वास्तव नसते का ? महात्मा गौतम बुद्धही हे सांगत नाहीत का ? मग दु:ख कशासाठी ?

लेखाच्या पुर्वार्धात स्वतःच्या प्रगल्भतेकडच्या वाटचालीचे वर्णन आहे आणि मग "त्यांना मुलगी झाली... " याचा धक्का वगैरे कशासाठी बसावा ? ;) तुम्हाला आधिच एक भाऊ आहे तो तुमच्या पेक्षा लहान आहे अथवा मोठा माहित नाही. दोघांमध्ये तुम्हीच लहान असाल घरात नवे भावंड आके तर जरासा धक्का लहानपणी बसणे सहाजिक समजता येते. लहान भावंड घरात आल्यानंतर असे धक्के तर असंख्य मोठ्या भावांना बसतात पण ते त्यातून सावरत असतात आणि तुम्हीही सावराल अशी आशा आणि विश्वास आहे. तुमच्या आईला घरात नवी सून आली तरी तिच्या जागेला जरासा धक्का बसतच असतो, तुम्हाला वहिनी आली तरी तुमच्या जागेला जरासा धक्का बसलेलाच असतो तेच तुमच्या विवाहानेही आसपासच्या लोकांच्या जागेला जरासा धक्का बसणे सहाजिक असते. क्षणिक रुसवा, राग, जळफळाट हे सगळे मानवी आहे त्यात गैर काही नाही पण त्याचे तुम्ही कायम स्वरुपी दुश्वासात "फासले ऐसे भी होंगे" मध्ये रुपांतरण करता का ? नाही तर मग त्याही नात्याच्या बाबतीत मर्यादेच्या बाहेर दुं:ख्ख दुश्वास आणि फासले कशासाठी ?

आयुष्याच्या इतक्या उशिरा त्यांनी उचललेल्या पावलाचा क्षणोक्षणी भोग भोगतोय आम्ही . आईसाठी तर काय लिहू एका दिव्यातून जातेय ती. उतारवयात माणसाला सोबतीची जास्त गरज असते म्हणतात . या वयात हे एकटेपण तिच्यावर लादलं गेलं. सार्वजनिक जीवनात अनेक प्रश्नांना, प्रसंगांना तिला सामोरं जावं लागतं. मी आणि माझ्या भावाने तिला आमच्याकडे निघून यायला सांगितलं तर तिने ते मान्य केलं नाही, ती म्हणते ज्या गावात मी सून म्हणून आले आमचा संसार थाटला एक विश्व उभं केलं तिथून मी पळून जाणार नाही. तिचं एकटेपण आम्ही काही केलं तरी भरून काढू शकत नाही. आईची काळजी करता करता कधी मी तिची आई झालेय असं मला वाटू लागलं मला कळलंही नाही . अतिशय समजूतदारपणा दाखवत मी तिला आता तुझं आयुष्य तू वेगळ्या स्पिरिटने जग असं सांगत असे.

इथे बर्‍याच जणांनी चर्चेसाठी वेगळा धागा काढण्याचे सुचवले. खरेतर आई सोबतच्या भावबंधांचा आढावा खुल्या मनाने घेतला जावा म्हणून अलिकडे वेगळा धागा काढलाही होता पण कदाचित मी पुरेसे डिटेल मध्ये व्यवस्थीत न लिहिल्यामुळे त्यावर चर्चा सहभाग आला नसावा असो.

आता पर्यंतचे या धाग्य्यावरचे चर्चा प्रतिसाद पाहीले बहुतांश समाज तुमच्याच पद्धतीने म्हणजे तुमच्या आई बद्दल सहानुभूतीनेच विचार करताना दिसतो आहे इथे तर सार्वजनिक जीवनात अनेक प्रश्नांना, प्रसंगांना तुमच्या वडीलांना जावयास लागण्याची शक्यता अधिक दिसते आहे. जवळपास प्रत्येकजण तुम्ही स्वतः लेखिका म्हणून रंगवताय त्यापेक्षाही अधिक तुमच्या वडीलांना जघन्य अपराधी ठरवून द्विगुणीत आनंद उपभोगताना दिसतो आहे.

वस्तुतः आपल्या आणि समाजाच्या प्रतिक्रीया आपण आणि समाज ज्या narrative ने प्रभावित आहे त्यातून येत असतात. आपल्या आणि समाजमनावरचा प्रभाव टाकणारा narrative प्रत्येकवेळी अचूकच असतो का ? मी आधीच्या एका प्रतिसादात म्हटल्याप्रमाणे एकपत्नीत्वाची संकल्पना भारतात आदर्श फार पुर्वी पासून मानली गेली तरीही हिंदू कोड बीले पास होई पर्यंत बहुपत्नीत्वाची चाल भारतात पुरेशा प्रमाणात होतीच एकाच घरात एका पेक्षा अधिक स्त्रीया वावरतच असंत त्यात काही विशेष नव्हते. एक पत्नी राम, राधेचे प्रेम रंगवणारा कृष्ण, आणि बहुपत्नीक खंडेराया या तिन्ही प्रतिमा सारख्याच आदराने भारतीय समाजाने स्विकारलेल्या होत्या. एक कायद्याचा प्रभाव दुसरे हिंदी चित्रसृष्टीतून प्रेमाच्या त्रिकोणांपेक्षा प्रेमाचे प्रमाण १:१ असले पाहीजे हा narrative अप्रत्यक्षपणे गेल्या बर्‍याच दशकात बर्‍यापैकी समाज मनावर बिंबवला गेला आहे का - आणि एकपत्नी राम पुरुषोत्तम ह्या संकल्पनेने तो अधिक चटकन स्विकारला गेला आहे का ?- आणि आपण, आपले निकटवर्तीय कुटूंबीय आणि आपणास सहानुभूती दाखवणारा समाज या narrative च्या प्रभावाखाली आहे असे म्हणता येते का ? हि विचार प्रणाली आदर्श असली तरीही एक मराठी लेखक त्यांच्या आत्मकथनात म्हणतात की दोन वयस्क मंडळी एकमेकांच्या संपर्कात आली आणि ती समजून उमजून एकमेकांच्या प्रेमात पडूही शकतातच ना ? आणि मग त्यांच्या अभिव्यक्ती स्वातंत्र्यास सामावून घेण्यासाठी या narrative मध्ये काही स्पेस हवा का नको ?

तुमच्या लेखातली वेगवेगळ्या ठिकाणची वेगवेगळ्या संदर्भातील वाक्य आहेत.

कुठलीही प्रतिक्रिया, मतभेद बिनधास्त मांडून मोकळे व्हायचो.....उतारवयात माणसाला सोबतीची जास्त गरज असते म्हणतात .......... ती म्हणते ज्या गावात मी सून म्हणून आले आमचा संसार थाटला एक विश्व उभं केलं तिथून मी पळून जाणार नाही.......,"मी तुम्हाला स्वीकारू शकते तर तुम्ही मला का नाही ?"

"मी तुम्हाला स्वीकारू शकते तर तुम्ही मला का नाही ?" ह्या वाक्याने तुमच्या आई दुखावल्या असतील तर त्या वाक्याचे स्पष्टीकरण आपण आपल्या नव्या आईकडून घेतलेत का ? तटस्थपणे विचार केला असता या वाक्या मागे खरेच ती स्ती स्वतः आहे का तुमचे वडील असू शकतात की जे तिला आपल्या सध्य पत्नीस स्विकारण्याची अट घालत असू शकतात ? शेवटी तुमच्या आईस महत्वाचे काय यावर सर्व अवलंबून होते असा याचा निष्कर्ष निघू शकणार नाही का ? वस्तुतः "मी तुम्हाला स्वीकारू शकते तर तुम्ही मला का नाही ?" हे वाक्य तुमच्या आईने नव्या स्त्रीस उद्देशून वापरता आले असते (इथे तुमच्या वडीलांबद्दल एक आदरार्थीच विनोद सुचतोय पण विनोंद न कळणार्‍या व्यक्तींच्या भावना दुखावू नयेत म्हणून बाजूस ठेवतो) किंवा अजूनही वापरले तर एकटेपणाचा सोडून जाण्याचा प्रश्न त्रिकोणी संसार स्विकारुन मार्गी लागू शकलाच असता किंवा अजूनही शक्यता का नाकारावी ? किंवा उलटपक्षी तुमच्या वडीलांप्रमाणे नवा संसार याही वयात थाटण्याचे त्यांचे स्वातंत्र्य का नाकारावे ?

आणि दोन्ही गोष्टी मान्य नसतील तर एकटेपण स्विकारण्याचा निर्णय स्वतःचाच असेल तर, 'क्षणोक्षणी भोग भोगतोय आम्ही' अशा तक्ररी न करता तुम्हीच तुमच्या लेखात म्हटल्या प्रमाणे नव्या स्पिरीटने आनंदाने एकटेपण साजरे का करू नये ? स्वतःस एकटेपण नको म्हणून जोडीदारावर वैवाहिक गुलामी लादण्याचा अट्टाहास कशासाठी ?

...,"ज्या माणसावर मी इतकं प्रेम केलं त्याला त्रास देऊ इच्छित नाही. "

बाबा खरचंच घर सोडून निघून गेले...

आमच्या सगळ्यांच्या डोळ्यांमधून कित्येक लिटर पाणी वाहील असेल. त्या दिवशीनंतर एकही दिवस आम्ही १०० टक्के आनंदी होऊ शकलो नाही. आयुष्यात कायम एक अपूर्णता राहिली. कित्येकदा स्वतःला बाबांच्या जागी ठेवून पाहते आणि विचार करते कोणती अशी गोष्ट आहे जी मला माझ्या कुटुंबाच्यापेक्षा मोलाची वाटेल? उत्तर एकच "कोणतीच नाही". ज्या बाबांशिवाय कधी जगू असं वाटत नव्हतं त्यांचं आज कित्येक वर्षांपासून तोंडही पाहिलेलं नाही.

सिल्विया प्लाथ या कवियत्रीची एक कविता आठवते -

Daddy, I have had to kill you,
you died before I had time
Marble heavy, a bag full of God,
Ghastly statue with one gray toe,
Big as a Frisco seal...

प्रेम आणि तिरस्काराची एक संमिश्र भावना. आपण काढून टाकतो एखाद्या व्यक्तीला आपल्या आयुष्यातून आणि ती भेटत राहते आपल्याला आपल्याच सवयीतून ,बोलण्यातून,संवेदनेतून, आठवणीतून.... मन कित्येकदा पेटून उठत बाबा का केलत असं तुम्ही?

तुम्ही तुमच्या आईच्या ज्या प्रेमाच्या छ्टेचा उल्लेख केलात त्यास जरा आणखीही उदात्तता जोडता येतेच की, "ज्या माणसावर मी इतकं प्रेम केलत त्याच नव प्रेमही म्हटल तर स्विकारता येतच की, त्यासाठी तणावात राहीलेच पाहीजे असे काही नाही.

इथे तुम्ही व्यक्त झालात ते उत्तमच पण इथे बाकीचे ९ कोटी मराठी जन तुमचे वडीलच कसे अपराधी आहेत हे सांगून तुमचे सांत्वन करतीलही पण त्या तात्पुरत्या खर्‍या-खोट्या सहानुभूतीने तुमच्या दुख्खाचे सांत्वन खरेच होणार आहे का ? तुम्हीच म्हणता तसे तुम्हाला तुमच्या वडीलांना विसरणे शक्य आहे का ? मग वास्तव स्विकारून फासले वाढवण्यापेक्षा जमेल तेवढे अंतर कमी करण्याचा प्रयत्न आणि तुमच्या ग्रॅफॉलॉजी टिचरने दर्शवलेला तुमचा दुखावलेला I (अंह) बाजूस ठेऊन तुम्ही तुमच्या वडीलांना जमेल तेवढे स्विकारण्याचा मार्ग कायमस्वरुपी बंद करणे खरेच गरजेचे आहे का ?

त्यांचा निर्णय झाला तेव्हा तुम्ही १८+ होता म्हणून , हेच जर तुम्ही वयाच्या ८ व्यावर्षी असताना घडले असते तर न्यायालयाने पुढच्या दहावर्षात किमान २० वेळा तुमची आणि तुमच्या वडीलांची भेट घालून दिली असती नाही का ? तुमच्या वैवाहीक जिवनात कोणत्याही कारणाने अंतर आले (तसे होऊ नये ही सदीच्छा आहेच) तर त्याची छायेने कुटूंबातील प्रत्येक व्यक्तीचे आपापसातील नाते ग्रस्त झालेच पाहीजे का ? मला वाटते या बद्दल आधीच्या प्रतिसादातून मी आधीच लिहिले आहे तेव्हा अधिक पुर्नावृत्तीत पॉईंट आहे असे नाही.

एका प्रतिसादकाने लिहिले आहे की तुम्ही आनंदात रहा म्हणजे झाले, माझेही म्हणणे तेच आहे ते होण्यासाठी तुमचे हे व्यक्त होणे अंशतः उपयूक्तच आहे पण अंशतःच तुमचे व्यक्त होणे पुर्णत्वास तुमच्या ह्या भावना तुमच्या वडीलांच्या पर्यंत पोहोचण्याने आणि परस्पर संवाद साधला जाऊन अंतर कमी होण्याने आनंद वाढू शकतो. दूर गेलेल्या पाखरांना घरटी नेहमीच उघडी असतात आणि असावीत.

त्यासाठी अनेक शुभेच्छांसह एक मिपाकर

कोणताच नाही. फिल फ्री. टू टेक यूअर ओन डिसीजन्स. इथे लेखिकेने नाही पण माझ्याप्रमाणेच तिर्‍हाईत प्रतिसादकाने अभिव्यक्ती स्वातंत्र्यास आव्हान दिलेच आहे तर ते स्विकारण्यासाठी. अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य स्वतःचे आणि इतरांचेही जपण्याचे हेच बळ लेखिकेतही येवो हीच सदिच्छा.

माहितगार,

तुमचे या धाग्यावरचे आतापर्यंतचे सर्वच प्रतिसाद आवडले.
(कुठे उपप्रतिसाद द्यावा हे न कळल्याने स्वतःलाच दिलाय :))

Men Are from Mars, Women Are from Venus

विशेषणांनी वस्तुस्थिती आणि प्रश्न दोन्हीही बदलत नाहीत. वस्तुनिष्ठ मुल्यमापन बोचून घेण्यापेक्षा परीस्थितीस सामोरे जाण्याच्या सर्व पर्यायांचा साकल्याने विचार करणे सोडून डोके धरुन बसण्यात बरेच धन्यता मानतात बट सर्टनली दॅट ब्रींग्स नो सोल्यूशन्स.

ज्यांना विशेषणांचे पाठ पढायचे होते त्यांचे होई पर्यंत चार दिवस थांबलो मगच आणि तेही विचारून लेखन केले हे पुन्हा पुन्हा नमुद करतो आहे. पण आपल्याला नको असलेली वस्तुस्थीती स्विकारणे बहुतांना कठीण असते त्यामुळे बाकी ह्या धागा प्रतिसादांचा मळा बहुतांना विशेषणे योजण्यासाठी मोकळाच आहे. बाकी उर्वरीतांमध्ये आपल्याही विशेषणांचे स्वागत करतो म्हणजे इतरांनाही बाकी विशेषणे चालू ठेवण्यास मनमोकळे वाटेल. असो.

पहिली आणि खटकलेली बाब म्हणजे तुम्ही केलेला वैवाहिक गुलामगिरी असा उल्लेख. प्रत्यक्षात ही गुलामगिरी आजिबात नव्हती. बाबा जुन्या संसारात दु:खी नव्हतेच मुळी. अधिक अचूक शब्दयोजना अपेक्षित आहे.

अंशतः सहमत लेखिकेचे वडील स्वतःस गुलाम समजत नाहीत हे मान्य, त्यांच्यावर झालेल्या चुकांपलिकडे अपराधीत्व चिटकवू पहाणारी मंडळी त्यांना वैवाहीक गुलाम समजतात का असा प्रश्न अहे. बहुधा आपण म्हणता तसे अधिक चपखल शब्दाची गरज आहे. पण वस्तुतः चर्चीत व्यक्ती या चर्चेत नाही आणि त्यांच्या स्थितीची खरी व्याख्या त्यांनी स्वतः करणे अधिक श्रेयस्कर राहीले असते.

दुसरा मुद्दाही वस्तुतः लेखिकेच्या वडलांच्या अखत्यारीतील आहे.
जिथ पर्यंत माझे उत्तर आहे ते निश्चित मत बनवून मग देईन. निर्देशांबद्दल अनेक आभार

आता दुसरी गोष्ट. लेखिकेचं आजून एक दु:ख म्हणजे आदर्शांची पडझड. हा भाग अद्यापि फारसा चर्चेत आला नाहीये. जी मूल्ये बाबांनी जुन्या कुटुंबात रुजवली, तीच मूल्ये नंतर पायदळी तुडवली. याचंही बरंच दु:ख असतं. शिवाय मनाचा गोंधळ उडतो तो वेगळाच. मूल्यं आणि ती आचारणारी व्यक्ती दोन भिन्न वस्तू आहेत,

मूल्यं आणि ती आचारणारी व्यक्ती दोन भिन्न वस्तू आहेत. हा मुद्दा आपण योग्य पकडला आहेत असे वाटते. किशोर वयातून तारुण्याच्या उंबरठ्यावर १४ ते १८ येताना एखादा आदर्श व्यक्ति भावतो अथवा भावून जाणारा आदर्श व्यक्ती आयुष्यात येऊन जावा असे वाटते. फारच क्वचित लोकांना आयुष्यभर पुजता येईल हिरो वरशीप करता येईल असा आदर्श भेटतो बाकी बहुतेकांना तारुण्यात येताच, जगात विवीध आदर्श गुण असलेल्या व्यक्ती असतात पण पूर्ण आदर्श कुणीच नसतो जमतील झेपतील तेवढे आदर्श उचलायचे हे माहित झालेले असते- व्यक्तीपुजा चालू राहीलीतरी माणसे स्खलनशील असू शकतात हे मनाच्या कोपर्‍यात कुठेतरी कोरले जाते. क्वचित काही जणांना तशी संधी मिळत नसावी. घरातल्याच व्यक्तीला आदर्श मानल्या नंतर प्रसंगी ती स्खलनशील सुद्धा असू शकते हे स्विकारणे मोठे कठीण जात असावे.

प्रत्येक खुर्चीचा एक रोल असतो. त्या त्या खुर्चीतल्या रोल मध्ये आदर्श समोर ठेवण्याचा रोल असेल तर तो रोल त्या व्यक्तीला निभवावा लागतो. आपण म्हणता तसे मूल्य आणि ती आचारणारी व्यक्ती आपण म्हणता तसे भिन्न असतात. अगदी जवळी व्यक्तीसुद्धा पूर्ण कळली असे म्हणणे धाडसाचेच असते. प्रिझमच्या सर्व बाजू कधीच एका वेळी पहाता येत नाहीत त्यातून येणार्‍या वेगवेगळ्या किरण प्रतिमांनी आपण प्रभावित होत असलो तरीही.

आपल्यासाठी महत्वाचे काय आहे ? आपण आत्मसात केलेले आदर्श आणि मुल्य आपल्यासाठी महत्वाची आहेत ती व्यक्तिगत जिवनात जरुर होता होईतो आचरणात आणावीत. पण प्रत्येक ठिकाणी प्रत्येक आदर्श आणि मुल्य पुस्तकी पद्धतीने इंप्लिमेंट करता येत नाही तसेच. प्रत्येक ठिकाणी प्रत्येक आदर्श आणि मुल्य पुस्तकी पद्धतीने आपल्याला इंप्लिमेंट करता येत नाही तर तशी आशा दुसर्‍यांकडून अपेक्षा करताना अगदी आदर्श समोर ठेवणारी व्यक्ती असली तरीही त्यांची बाजू किमान समजून घेण्याची गरज निर्माण होते. प्रत्येक पिचवरच्या बॅटमनलाच चेंडू नेमका कसा आला ते माहित असते बाकिचे सर्व बॅटमनपेक्षा वेगळ्या अँगलनेच बघत असतात त्यामुळे येणारा चेंडू नेमका कसा आला ते बॅटमनचे बॅटमनलाच माहीत असते. त्याने चेंडू आपणास हवा तसा टोलवला नाही आपल्या अपेक्षेपेक्षा वेगळ्या पद्धतीने टोलवला म्हणून कामावरून काढण्या आधी त्याची बाजू खुल्या मनाने ऐकुन घेणे गरजेचे असते. किंवा ड्रायव्हींगचे उदाहरण घ्या ड्राय्व्हरला त्याच्या पोझीशन मधून गोष्टी जशा दिसतात तशा त्या इतरांना दिसत नाहीत. त्यामुळे एखादी कॉमेंट मारण्या आधी ड्रायव्हरशी संवाद साधणे खरे म्हणजे जरुरी असते. प्रत्यक्षात काही वेगळेच घडते.

आदर्श पुढे ठेवणार्‍या व्यक्तिने पाळो अथवा न पाळो त्याला त्याच्या आदर्शांची गाडी नेमकी कशी चालवावी लागली त्याचे त्याला माहीत असते. शक्य आहे की तो ड्रायव्हींग मध्ये चुकलाही असेल. गाडीत एक्स्ट्रा प्रवासी घेतला जावा असे तुम्हाला वाटत नाही पण ड्रायव्हर एखादा एक्स्ट्रा प्रवासी विवीध कारणांनी घेत असू शकतो त्यातील सर्वच कारणे योग्य किंवा पद्धती योग्य असतील असे नव्हे. एकदा गाडीत एक्स्ट्रा प्रवासी आला तर नेमके काय करावयाचे ? ऐन आडरानात त्याला सोडून द्यायचे की त्याला त्याच्या थांब्यापर्यंत पोहोचेपर्यंत अ‍ॅडस्टमेंट करून घ्यायची. ड्रायव्हरला ड्रायव्हींग करू द्यायचे की हल्लकल्लोळ करुन त्याचे लक्ष विचलीत करावयाचे. ड्राय्व्हर चुकत असेल तर त्याला एक्सप्लनेशन मागावे पण त्याला बॅड रिमार्क देऊन दुसरी नौकरी मिळू नये म्हणून त्याचे जिणे दूष्कर करणे ही समजता येते पण दुसर्‍याचे जिणे दुष्कर करता करता आपले लक्ष त्यात फोकस होत रहाते. द्वेष जळफळाट होत रहातो. आणि तो ड्राय्व्हर गाडीचा मालकही असेल तर त्याच्यावर टिकाकरण्यास मर्यादा असतात. म्हाभारतातील कर्ण लाख चुकीचा असेल पण ऐन युद्धात त्याचे लक्ष विचलीत करत रहाणारा नामुष्की आणणारा त्याचा सारथी शल्य सर्वोत्कृष्ट सारथीही म्हणवला जाऊ शकत नाही. सारथ्य करतानाचा रोल सारथ्याने साथ देऊनच पार पाडणे अपेक्षीत नसते का ? शेवटी युद्ध कुणाशी आहे ? तुमच्याच सगे सोयर्‍यांशी त्यांनी किती युद्धाचे नियम मोडले म्हणून तुम्ही किती मोडायचे ? युद्ध टाळून तहाच्या संधी काही आहेत का तेही घरच्यांसाठी पहाण्यात काही गैर आहे का ?

लेखिकेसाठी शेवटी अधिक महत्वाचे काय आहे ? आपल्या पित्याशी असलेले अंतर कमी करणे की जो इतरांचासुद्धा होऊन चुकला आहे त्यांना नामोहरम करणे ? त्याच्यावर नामुष्की आणून प्रत्यक्ष जमले नाही तर अप्रत्यक्ष बदला घेणे आणि त्यासाठी आदर्श पायदळी तुडवले गेल्याचे भांडवल करणे ? ते लेखिकेस स्वतः निवडायचे आहे.

लेखिकेशिवाय टिका करनार्‍यांना मी राजा हरिश्चंद्र नाहीत त्यांच्या अवाजवी अपेक्षांबद्दल साशंकता आधीच व्यक्त केलेली आहे. येशू ख्रिस्ताने ज्यांनी कधिच कोणती पापे केली नाहीत त्यांनी फक्त दगड फेकावेत असे सांगून ठेवले आहे. या येशु उपदेशाचा अर्थ समजून घेणे
महत्वाचे आहे.

समजा तुम्ही एक स्त्री आहात तुम्हाला एक मुलगा आहे. स्त्रीचा मुलगा चर्चीत व्यक्तिसारखा मार्ग भटकला तर त्याचे दोन संसार समजा तयार झालेच आणि पहिला संसारातील लोक दुक्खी झाले आहेत तुम्ही त्या स्त्रीच्या जागी आहात तुम्ही तुमच्या मुलाला काय सांगणार नंतरचा संसार दे वाटेत सोडून आणि पहिल्या संसराकडे वळ म्हणून आणि मग आता दुसर्‍या उभा टाकत असलेल्या संसाराचे काय ?
मी या वेळी नसताच गहजब नको म्हणून लेखिकेच्या मुलाने असे केले तर काय असे म्हणायचे टाळले आहे. पण समजा लेखिका स्वतःच्या पित्याच्या आईच्या जागी किंवा दुसर्‍या सल्लागाराच्या रोल मध्ये असेल तर नेमके काय सांगेल ? गोष्टी कशा जुळवून आणण्याचे मार्ग सांगेल की कोणात्याही एकाच बाजुचा हट्ट मानून एकाच बाजूची तळी उचलून धरावी आणि दुसर्‍या बाजूस मुक वंश संहारास समोर जाण्यास सांगावे ? असो.

याचं भान राखलं पाहिजे.

वस्तुतः विशेषणांच्या आतीषबाजीच्या स्पर्धेत भाग घेणारे भानावर आहेत की माझ्या भानाचा प्रश्न आहे ? मी वडीलांनी पत्नीचा दर्जा देऊ केलेल्या स्त्रीला आई हा शब्द का वापरला म्हणून टिका करण्याचा प्रयत्न केला आहे. तुम्ही आई माना न माना कुणाची तरी ती आई आहेच आणि तेवढा आदरही असावयास नको ? प्रत्यक्ष बोललेनाह तरी ** शेमींग मध्ये या टिकाकारांना रस दिसतो तोही स्त्रीयांना न्याय देणारा आहे का ? अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याशी सहज तडजोड ही सुल्तानीला जन्म देणारी ठरू शकते जी पुन्हा सर्वसाधारण स्त्रीयांनाच अहितकारक असते.

तरीही, त्यांचा उपयोग तेव्हाच होतो जेव्हा त्या व्यक्तीची आतून्/मनापासून तशी ईच्छा असते.

सहमत आहे

...धीर देण्यासाठी आधी धीर धरायला हवा. आपण तो गुंता आपल्या नकळत वाढवत तर नाही ना याची दक्षता घ्यायला हवी.

मुद्दा बरोबर असला तरीही तो विशेषणांच्या आतीषबाजीच्या स्पर्धेत भाग घेऊ इच्छिणार्‍यांना लागू होत असावा. धीराची गोष्ट मी इतरांचे प्रतिसाद देऊन हॉईपर्यंत किमान चार दिवसतरी थांबलोच त्या शिवाय लेखिकेच्या लेखातील निसटत्या बाजू माझ्या परीने दाखवल्या तरी त्यांना आधीच्या प्रतिसादातून कल्पना दिली त्या वेगळे विचार ऐकु शकते म्हणाल्या. वेगळे विचार वाचणे लेखिकेपेक्षा इतरांना अधिक कठीण जाते आहे म्हणून तक्रार करत आहेत. प्रतिसादातून वेगळे विचार मांडले जात असल्या बद्दल लेखिकेची तक्रार दिसत नाही.

माझ्या वेगळ्या विचारांनी माणसातील अंतर कमि झाले तर गुंताउंत कशी वाढेल ते उमगले नाही. घरात झेंडे अधिक झाले तर गुंतागुंतच वाढते की आनंदही वाढू शकतो ही ज्याची त्याची बघण्याची बाजू आहे. मी एकत्र कुटूंब पद्धतीचा आणि सामावून घेण्याच्या विचारांचा समर्थक आहे. त्यामुळे असहमती बद्दल समहमत होऊ शकतो या बद्दल क्षमस्व.

आंजावर न पटणार्‍या खूप गोष्टी लिहिल्या जातात ज्या क्षणी त्यावर सेंसॉरशीप बसवावी वाटते त्या क्षणी तरी ते वाचणे सोडून देणे अधिक उत्तम. प्रत्यक्ष चर्चेत प्रतिवाद करता आले नाही की माघारी गॉसीप करायचे आणि प्रत्यक्ष चर्चेतल्या लोकांनाच गॉसीप शब्दबंबाळ आणि काय काय विशेषणे लावायची.

लेखिकेने दुसर्‍या धाग्यातून एक मुल असताना दुसरे दत्तक घेण्याचे कौतुक केले आहे . स्वतःचे मुल दत्तक म्हणतात खरे खोटे त्या जाणे पण त्या दत्तक मुलांच्या मूळ पालकत्वाचे हिशेब त्या मांडत बसणार आहेत ? दत्तक घेतलेल्या मुलांना नवी आई स्विकारण्यास सूचवले अथवा लादली जात नाही ? ठिक आहे की नाते लहान वयात निर्माण झाले की अधीक सहज स्विकारले जाते मोठेपणी शिंगे फुटली की अवघड जाते. लेखिका स्त्री आहे म्हणून त्या जागी त्यांचा भाऊ असेल तर वडीलांच्या आयुष्यात आलेल्या नव्या स्त्रीचे नाते कोणते म्हणावे ? पर स्त्रीचे नाते तसेही आईचेच म्हणवले जाते ना ? किमान तिच्या मुलांसाठी आईच आहे ना ? तिचे शेमींग केले की तिच्या निरपराध मुलांचे जिवन असह्य होऊ शकते हे येथील माझ्यापेक्षा अधिक सुज्ञ आणि तेही स्त्रीयांना समजत कसे नाही ? धागा लेखिका खरेच संवेदनशील असेल तर तिने स्वतःच खरे तर या मुद्द्यावर भूमिका घेण्याची गरज आहे जेणे करून आवडोत न आवडोत पण स्वतःला मिळणारे चटके दुसर्‍या दोन लहानग्यांना सहन करावे लागणार नाहीत नाही तर लेखिकेची सहानुभूतीदार मंडळी त्यांच्याही आयुष्याचा धुव्वा उडवल्या शिवाय रहाणार नाहीत.

मी काय लेखिकेचा वडील आहे की त्यांचे काही देणे घेणे लागतो की त्यांच्या बद्दल कधी या लेखापुर्वी कधी काही वाचले ? की जाणीवपुर्वक त्यांच्या बाजूने लिहिन दोन माणसातील अंतर कमी होण्याची साधी सदीच्छा अस्तीत्वातच असू शकत नाही.

लेखिकेल सेंसॉरीग करायचे नसावे पण अधिक रचनात्मक सकारात्मक सुचले नाही की इतरांच्याच पोटात दुखावयास लागते. आणि मग सेंसॉरींग साठी लेखिकेपेक्षा अधिक उत्साह नक्कीच दाखवला जाऊ शकतो. एकुण काय तर माझे विचार चुकीचे ? शब्दबंबाळ अन काय अन काय ?

सेंसॉर प्रवर्तकांना त्यांच्या प्रयत्नास शुभेच्छा.

>>>(यानंतर तुम्हाला हव्या त्या विषयावर पंधरा वीस असंबद्ध कारकुनी ओळी कल्पाव्यात)>>>

कोणत्याही व्यवसायाबद्दल असे लिहिणे आवडले नाही. मी 25 वर्षे कारकुनी केली आणि त्याबद्दल मला यत्किंचितही कमीपणा वाटत नाही.

कारकून काय करू शकतो हे बघायचे असेल तर सोन्याबापूने प्रेमचंदाच्या कथेचा केलेला अनुवाद बघावा! :)

आपल्या भूमिकेला चिटकून राहायचे आहे मनाचा खुलेपणा नको आहे तर मग दुसर्‍याचे शुद्धलेखन ते प्रतिसादाची लांबी कै पण खुपवता येते. कुणीतरी माझ्या माघारी मीच धागा लेखिकेचा वडील असेन किंवा तसाच असेन आणि म्हणून क्लोजर शोधतोय अशी सनसनाटी लोणकढीपण मारली. प्रतिवाद करता आलेच नाहीत तर समोरच्या व्यक्तिलाच सांगावे की बाबारे आता तूच तुझा प्रतिवाद लिही आणि माझ्या सारखा तटस्थ व्यक्ती आणि अंशतः का होईना कायद्याचा अभ्यास असलेला व्यक्ती तुमच्या बाजूनेही लिहू शकतो. पण मला जमत नाही तुम्ही जरा लिवाना एवढे म्हणायचा तरी प्रामाणिकपणा हवा. असो बाकी चालू द्या

पण माहितगार यांच्या प्रतिसादावर जो गदारोळ उठला तो अजिबात पटलेला नाही. त्यांचे अगदी सुरुवातीपासूनचे सर्व प्रतिसाद अत्यंत तर्कशुद्ध आहेत आणि काळाच्या ओघात टिकून राहणारे आहेत. या वातावरणात एवढ्या ठामपणे भुमिका घेतल्याबद्दल माहितगार यांचे मनापासून अभिनंदन...आणि आभार सुद्धा... >> +1