फॉकलंड युद्ध- अर्जेन्टिनाचे आक्रमण (१)

Post oil shock का अमितदादा?

असेच म्हणतो! लेख लांब झाला तरी चालेल, प्रकाशनाची घाई करू नका. सावकाश लिहून एकदा प्रूफ रिडींग करून मग घाला, विषय उत्तम आहे लेख विस्कळीत होऊ देऊ नका, पुढील लेखनास शुभेच्छा :)

ते लॉर्ड फॉकलंड, अभ्याभौ
ही फॉकलंड बेटं. तो हिंदुस्थानातील गव्हर्नर होता.
ही

ज्याच्या नावाने उद्धार करता तो मुंबैचा गवर्नर लॉर्ड फॉकलंड हा या फॉकलंडचा वारस. बाकी त्या लॉर्ड फॉकलंडला इंग्रज विसरले असतील, पण आपण अजून त्याची आठवण काढतो :)

त्यामुळे ब्रिटनमधल्या पंच या विनोदी साप्ताहिकाने या युद्धाचं ' एका कंगव्यासाठी दोन टकल्यांमध्ये लागलेलं भांडण ' असं वर्णन केलं होतं.

'पंच'चे हे विधान एक विनोद म्हणुन ठीक आहे. पण, ते त्याच्या लेखकाचे आंतरराष्ट्रीय राजकारणाचे घोर अज्ञान उघडे करणारे विधान आहे.

अंटार्क्टिका खंडाचे क्षेत्रफळ १ कोटी ४० लाख चौ किमी आहे (तुलनेसाठी, युरोपचे क्षेत्रफळ १ कोटी चौ किमी आहे, हे ध्यानात घ्यावे.) व ते अनेक प्रकारच्या खनिज संपत्तीने समृद्ध आहे. त्याशिवाय त्याच्या आजूबाजूच्या सागरातील मासे व इतर साधनसंपत्तीचा हिशेब अजून लागलेला नाही.

अंटार्क्टिका खंड हे काहीसे ५०० वर्षांपूर्वीच्या अमेरिका खंडासारखे आहे. फरक इतकाच की तेथे त्यावर माल्की हक्क सांगायला कोणी मूलनिवासी नाहीत. पण, याचाच अर्थ असा की जो त्याच्या भूभागांवर प्रथम हक्क प्रस्थापित करेल त्याची ती मालकी होऊ शकेल ! तशा मालकीचे दावे अगोदरच अनेक देशांनी केलेले आहेत. त्या देशांत झगडे / युद्धे होऊ नयेत यासाठी ५३ देशांत, Antarctic Treaty System या कराराअन्वये, सद्या अंटार्क्टिकावर शास्त्रिय संशोधन सोडून इतर कोणत्या कारवाया करू नये असे ठरलेले आहे.

या सगळ्या पार्श्वभूमीवर, फॉकलंडसारख्या दूरदराजावरच्या पण अंटार्क्टिका खंडाजवळ असणार्‍या बेटांवर, ती कितीही दूर आणि कितीही चिमुकली असली तरी, सार्वभौम सत्ता असणे वाटते तेवढे बिनमहत्वाचे खचितच नाही. या बेटांचे महत्व मुख्यतः खालील गोष्टींमुळे आहे...

१. बेटांच्या स्वामित्वामुळे त्या भूभागावरचे आणि त्याच्याबाजूच्या आर्थिक अधिकार असलेल्या समुद्रावरचे स्वामित्व : यामुळे तेथिल खनीजसंपत्तीवर (तेल, धातू, इ) हक्क स्थापित होतो. अंटार्क्टिक खंड व त्याच्याबाजूचा समुद्र यांच्यात बरेच तेल असल्याचे अंदाज आहेत. अजून काही वर्षांनी ती खनीजसंपत्ती वापरण्यावर असलेले निर्बंध मोडीत निघाले तर ब्रिटनसाठी फॉकलंड बेटाचे महत्व अनन्यसाधारण असेल.

२. बेटाच्या आजूबाजूच्या समुद्रातल्या मासेमारीचे हक्क.

३. राजकिय वर्चस्वाचे प्रतिक.

४. हे तुलनेने कमी थंड हवा असलेले बेट, अंटार्क्टिक खंडातल्या कारवायांसाठी रसद साठवायला व व्यक्तींना रहायला उपलब्ध असणे ही फार मोठी सोय आहे.

अजून काही...

१. भारताचे ग्रेट निकोबार हे बेट इंडोनेशियाच्या ब्र्युएह (Breueh) बेटापासून जेमतेम १०० किमी दूर आहे. ते ताब्यात असल्याने जवळ जवळ संपूर्ण बंगालचा उपसागर व अंदमान समुद्रावर भारताची सरहद्द आणि हुकुमत आहे. अंदमान निकोबार द्वीपसमुह भारताच्या ताब्यात नसता तर आपली सागरी सरहद्द ६०० ते ८०० किलोमीटर पश्चिमेस (आपल्या पूर्वकिनार्‍याजवळ) आली असती आणि बंगालचा उपसागर व अंदमान समुद्रावरचा ८०% हिस्सा आंतरराष्ट्रिय पाणी झाले असते आणि त्यात चीनला खुलेआम कारवाया करता आल्या असत्या. अर्थातच, याचा भारतीय महासागरावरच्या भारताच्या हक्क व वर्चस्वावर लक्षणीय परिणाम झाला असता.

२. चीन आणि त्याच्या शेजारी देशांचे दक्षिण चीन समुद्रात चाललेल्या बेटांच्या मालकीच्या वादांमागे वरचीच कारणे आहेत.

अर्जेंटिनानेही एक मोठी ब्रिटीश बोट बुडवली होती. क्षेपणास्त्र सोडून ही बोट बुडवली गेलेली असल्याने या बोटीचा ठावठिकाणा अमेरिकेने अर्जेटिनाला दिला असावा असा संशय व्यक्त झाला होता. उपग्रहाच्या मदतीशिवाय हा अचूक ठावठिकाणा मिळणे शक्यच नाही असे काहीतरी त्यावेळी वाचल्याचे आठवते.