लोकसभा निवडणुक प्रश्नमंजुषा-भाग ३

धन्यवाद पैलवान आणि अनत अवधुत. हा प्रश्न पुढीलप्रमाणे लिहिला असता तर तो अधिक स्पष्ट झाला असता--

"खालीलपैकी कोणत्या नेत्याने एका राज्याच्या मुख्यमंत्रीपदी असताना दुसर्‍या राज्यातील लोकसभा मतदारसंघातून निवडणुक लढवून विजय मिळवला". हे सगळे प्रश्न मी इंग्रजीत तयार केले आहेत.भाषांतर करताना थोडी गफलत झाली. असो. अनन्त अवधुत यांनी ते स्पष्ट केले आहेच.

आतापर्यंत ६-७ उत्तरे आली आहेत.सर्वांना व्य.नि करून अ‍ॅकनॉलेजमेन्ट दिलेली नाही.ते आज रात्री किंवा उद्या सकाळी करेन.

धन्यवाद.

क्लिंटन

प्रश्न क्रमांक १० चे उत्तर
सर्वप्रथम भाजपचे चंदुपाटला जंगा रेड्डी आणि कॉंग्रेसचे माधवराव शिंदे यांना जोडणारा समान दुवा कोणता ते बघू. चंदुपाटला जंगा रेड्डी यांनी १९८४ मध्ये हणमकोंडा (आंध्र प्रदेश) लोकसभा मतदारसंघातून पी.व्ही.नरसिंह राव यांचा पराभव केला. नरसिंह राव त्यानंतर १९९१ ते १९९६ या काळात देशाचे पंतप्रधान होते. माधवराव शिंदे यांनी १९८४ मध्येच ग्वाल्हेर (मध्य प्रदेश) लोकसभा मतदारसंघातून अटलबिहारी वाजपेयी यांचा प्राभव केला.अटलजी त्यानंतर १९९६ तसेच १९९८ ते २००४ या काळात देशाचे पंतप्रधान होते.तेव्हा चंदुपाटला जंगा रेड्डी आणि माधवराव शिंदे या दोघांनीही भावी पंतप्रधानांचा पराभव केला.

प्रश्नाचे बरोबर उत्तर आहे: इ: विजयकुमार मल्होत्रा आणि सुभद्रा जोशी दोन्ही. विजयकुमार मल्होत्रा यांनी १९९९ मध्ये दक्षिण दिल्ली (दिल्ली) लोकसभा मतदारसंघातून मनमोहनसिंग यांचा पराभव केला.मनमोहन सिंग २००४ पासून आजपर्यंत देशाचे पंतप्रधान आहेत. सुभद्रा जोशी यांनी १९६२ मध्ये अटलबिहारी वाजपेयींचा बलरामपूर (उत्तर प्रदेश) लोकसभा मतदारसंघातून पराभव केला.

पर्यायांमध्ये दिलेल्यांमध्ये राजनारायण यांनी इंदिरा गांधींचा १९७७ मध्ये रायबरेली (उत्तर प्रदेश) लोकसभा मतदारसंघातून पराभव केला पण त्यावेळी इंदिरा गांधी पंतप्रधान पदावर होत्या. (कोणी असेही म्हणू शकेल की १९८० मध्ये त्या परत पंतप्रधान झाल्या त्या अर्थी त्या भावी पंतप्रधानही होत्या. पण दिलेल्या पर्यायांमध्ये इतर अधिक योग्य पर्याय असताना हे उत्तर सयुक्तिक ठरणार नाही).

राममनोहर लोहियांनी १९६२ मध्ये पंडित जवाहरलाल नेहरूंविरूध्द फूलपूर (उत्तर प्रदेश) लोकसभा मतदारसंघातून निवडणुक लढवली.पण अर्थातच त्यांनी नेहरूंचा पराभव केला नव्हता.

या प्रश्नाचे उत्तर अनन्त अवधुत आणि पैजारबुवा यांनी बरोबर दिले तर श्रीगुरूजी यांनी अंशत: बरोबर दिले. तर अन्य मिपाकरांची उत्तरे चुकली.

पर्यायात नसलेले नेते:
लोकसभा निवडणुकीत पराभव झाल्यानंतर भविष्यकाळात पंतप्रधान झालेले नेते पुढीलप्रमाणे:

१. विश्वनाथ प्रताप सिंग: यांचा १९७७ मध्ये अलाहाबाद (उत्तर प्रदेश) लोकसभा मतदारसंघातून भारतीय लोकदलाच्या (जनता पक्ष) जनेश्वर मिश्रांनी पराभव केला. वि.प्र.सिंग पुढे १९८९-९० या काळात पंतप्रधान होते.

२. अटलबिहारी वाजपेयी: अटलजींनी १९५७ मध्ये बलरामपूर, लखनौ आणि मथुरा (सर्व उत्तर प्रदेश) या लोकसभा मतदारसंघातून निवडणूक लढवली होती.त्यात त्यांचा बलरामपूरमध्ये विजय झाला तर लखनौ आणि मथुरा लोकसभा मतदारसंघातून पराभव झाला.लखनौमध्ये त्यांचा कॉंग्रेसच्या पुलीनबिहारी बॅनर्जी यांनी पराभव केला. लखनौमध्ये वाजपेयी दुसऱ्या क्रमांकावर होते. मथुरा मतदारसंघात वाजपेयी चौथ्या क्रमांकावर होते तेव्हा त्यांचा पराभव झाला असला तरी विजयी अपक्ष उमेदवार राजा महेन्द्र प्रताप प्रश्नात आणि पर्यायात दिलेल्या अन्य नेत्यांना जोडणाऱ्या दुव्यात बसणार नाहीत असे मला वाटते. १९६२ मध्ये बलरामपूर मतदारसंघाप्रमाणेच वाजपेयींचा लखनौमध्येही पराभव झाला.लखनौमध्ये परत एकदा वाजपेयींनी दुसऱ्या क्रमांकाची मते मिळवली.त्यांचा पराभव कॉंग्रेसच्या बी.के.धवन यांनी केला.

३. चंद्रशेखर: चंद्रशेखर यांचा १९८४ मध्ये बलिया (उत्तर प्रदेश) लोकसभा मतदारसंघात कॉंग्रेसच्या विश्वंभर चौधरींनी पराभव केला. चंद्रशेखर १९९०-९१ मध्ये पंतप्रधान होते. १९८४ मध्ये इंदिरा गांधींच्या हत्येनंतर उत्तर प्रदेशात कॉंग्रेसची जबरदस्त लाट आली होती.त्यावेळी राज्यात ८५ जागा होत्या (२००० मध्ये उत्तराखंड वेगळा झाल्यानंतर ५ जागा नव्या राज्यात गेल्या).त्यापैकी तब्बल ८३ जागा कॉंग्रेसनी जिंकल्या. उरलेल्या दोन जागा लोकदलाने जिंकल्या.त्यातील एक जागा होती बागपत. या मतदारसंघातून माजी पंतप्रधान चरणसिंग निवडून गेले.तर एटा मतदारसंघातून पक्षाचे महंमद मेहफूज अली खान निवडून गेले. या निवडणुकीत उत्तर प्रदेशात माजी मुख्यमंत्री हेमवतीनंदन बहुगुणा यांचा अमिताभ बच्चन यांनी अलाहाबादमध्ये पराभव केला हे आपण मागच्या प्रश्नात बघितलेच आहे.अलमोडा (आता उत्तराखंड) लोकसभा मतदारसंघात मुरली मनोहर जोशींची अनामत रक्कम जप्त झाली.

४. चरणसिंग: चरणसिंग यांचा १९७१ मध्ये मुझफ्फरनगर (उत्तर प्रदेश) लोकसभा मतदारसंघात कॉंग्रेसच्या विजयपाल सिंग यांनी पराभव केला. चरणसिंग १९७९-८० मध्ये पंतप्रधान होते.

पर्यायात दुरूस्ती हवी आहे. अनन्त अवधुत यांनी ती चूक निदर्शनास आणून दिली.त्याबद्दल त्यांचे आभार.

पर्याय (क): सुखलाल कुशवाह असा हवा फूलसिंग बरय्या नव्हे.

धन्यवाद
क्लिंटन

प्रश्न क्रमांक ११ चे उत्तर

हा प्रश्न बराच चकविणारा होता. मी प्रश्न तयार केला त्यावेळी एका बाजूचा विचार केला होता. पण तो प्रश्न फूलप्रूफ नव्हता.म्हणजे वेगळ्या बाजूने विचार केला तर त्याच प्रश्नाचे उत्तर वेगळे येऊ शकते.तसेच ही 'वेगळी बाजू' चुकीची आहे असे म्हणायचे तरी काही कारण नाही.तेव्हा या प्रश्नाची उत्तरे एकापेक्षापेक्षा जास्त आहेत.या संदर्भात श्री. अनन्त अवधुत यांच्याशी व्य.नि वर संपर्क झाला.त्यांनी माझ्या लक्षात न आलेल्या इतर काही गोष्टी लक्षात आणून दिल्या.त्याबद्दल त्यांचे विशेष आभार.

सर्वप्रथम मी प्रश्न तयार करताना नक्की कोणता मुद्दा विचारात घेतला होता हे लिहितो.पी.रंगराजन कुमारमंगलम वगळता इतर सगळ्या नेत्यांनी पहिली लोकसभा निवडणुक जिंकली तेव्हा हे नेते फारसे प्रसिध्द नव्हते पण कुणा ज्येष्ठ नेत्याला पराभूत करून ते 'जाइंट किलर' झाले होते. १९६७ मध्ये जॉर्ज फर्नांडिस यांनी दक्षिण मुंबई (महाराष्ट्र) लोकसभा मतदारसंघातून काँग्रेसचे ज्येष्ठ नेते स.का.पाटिल यांना पराभूत केले होते. १९९१ मध्ये काँग्रेसच्या भुपिंदरसिंग हुडा यांनी रोहतक (हरियाणा) लोकसभा मतदारसंघातून वि.प्र.सिंग, चंद्रशेखर सरकारमधील उपपंतप्रधान आणि हरियाणाचे माजी मुख्यमंत्री देवीलाल यांचा पराभव केला होता. १९९८ मध्ये भाजपच्या अयानुर मंजुनाथ यांनी शिमोगा (कर्नाटक) लोकसभा मतदारसंघातून कर्नाटकचे माजी मुख्यमंत्री एस.बंगाराप्पा यांचा पराभव केला. १९९६ मध्ये बसपच्या सुखलाल कुशवाह यांनी सतना (मध्य प्रदेश) लोकसभा मतदारसंघातून माजी केंद्रिय मंत्री, मध्य प्रदेशचे माजी मुख्यमंत्री आणि नरसिंह रावांबरोबर मतभेद झाल्यानंतर तिवारी काँग्रेसची स्थापना करणारे अर्जुन सिंग यांचा आणि भाजपचे ज्येष्ठ नेते आणि १९७८ ते १९८० या काळात मध्य प्रदेशचे मुख्यमंत्री असलेले विरेन्द्रकुमार सखलेचा यांचा पराभव केला. (सुरवातीला फूलसिंग बरय्या हा पर्याय (क) होता. फूलसिंग बरय्यांनी १९९६ मध्ये बसपचे उमेदवार म्हणून ग्वाल्हेर (मध्य प्रदेश) लोकसभा मतदारसंघातून माधवराव शिंदे यांच्याविरूध्द निवडणुक लढवली होती. माधवराव शिंदे यांच्यावर हवालाप्रकरणी आरोपपत्र दाखल झाल्यानंतर काँग्रेसने त्यांना उमेदवारी नाकारली.त्यानंतर त्यांनी स्वतःचा मध्य प्रदेश विकास काँग्रेस पक्ष स्थापन केला.माधवराव काँग्रेसविरूध्द लढणार म्हणून भाजपने आपला उमेदवार तिथे उभा केला नव्हता.माझा फूलसिंग बरय्या आणि सुखलाल कुशवाह यांच्यात गोंधळ झाला त्यामुळे पर्यायात फूलसिंग बरय्या असे लिहिले होते).पी.रंगराजन कुमारमंगलम यांनी १९८४ मध्ये सेलम (तामिळनाडू) लोकसभा मतदारसंघातून जनता पक्षाच्या एम.कंडास्वामी यांचा पराभव केला होता.अर्थातच कंडास्वामी हे त्या अर्थी 'जाएंट' नक्कीच नव्हते. त्यामुळे माझे उत्तर (अ): पी.रंगराजन कुमारमंगलम हे होते.

मुळात जाएंट म्हणजे नक्की कोण हा प्रकार बराच सब्जेक्टिव्ह आहे. देवीलाल, बंगाराप्पा, अर्जुनसिंग हे नक्की जाएंट होते का? देवीलाल १९९१ मध्ये लोकसभा आणि हरियाणा विधानसभा या दोन्ही निवडणुका हरले होते.तेव्हा ते जाएंट होते का?१९९६ मध्ये अर्जुनसिंग सतनामध्ये तिसर्‍या क्रमांकावर होते.मग ते खरोखरच जाएंट होते का? सुखलाल कुशवाह यांनी १९९६ मध्ये सतनामध्ये भाजपाचे उमेदवार आणि माजी मुख्यमंत्री विरेन्द्रकुमार सखलेचा यांचा पराभव केला.पण सखलेचा हे १९७८ ते १९८० ही दोन वर्षे मध्य प्रदेशचे मुख्यमंत्री असले तरी १९९६ पर्यंत ते जाएंट राहिले होते असे म्हणायला मात्र नक्कीच जड जाईल. म्हणजेच जाएंट कोणाला म्हणावे आणि कोणाला नाही हा थोडा सब्जेक्टिव्ह प्रकार झाला.

या प्रश्नाकडे इतर बाजूंनी बघता येईलः

१. जॉर्ज फर्नांडिस हे दोन राज्यांमधून लोकसभेवर निवडून गेले आहेत तर इतर नेते एकाच राज्यातून निवडून गेले आहेत. तेव्हा उत्तर (ब): जॉर्ज फर्नांडिस असे म्हटले तरी त्यात काहीच चूक नाही.

२. भुपिंदरसिंग हुडा हे नंतर मुख्यमंत्री झाले पण इतर नेते मुख्यमंत्री झाले नाहीत. तेव्हा उत्तर (ड): भुपिंदरसिंग हुडा असे म्हटले तरी त्यात चूक काय?

३. अयानुर मंजुनाथ यांनी बंगाराप्पांना एकदाच हरविले--१९९८ मध्ये.पण बंगाराप्पांनी अयानुर मंजुनाथ यांना १९९६,१९९९ आणि २००४ असे तीन वेळा हरविले. १९९६ ते १९९९ या तीन निवडणुकांमध्ये अयानुर मंजुनाथ भाजपचे उमेदवार होते तर २००४ मध्ये काँग्रेसचे उमेदवार होते. बंगाराप्पा १९९६ मध्ये स्वतःच्या कर्नाटक काँग्रेस पक्षाचे उमेदवार होते, १९९८ मध्ये कर्नाटक जनता पक्षाचे उमेदवार होते, १९९९ मध्ये काँग्रेसचे उमेदवार होते तर २००४ मध्ये भाजपचे उमेदवार होते. इतर नेत्यांच्या बाबतीत हे लागू नाही. तेव्हा त्या दृष्टीने विचार केला तर उत्तर (इ): अयानुर मंजुनाथ हे आहे.

या प्रश्नाचे उत्तर अनन्त अवधुत आणि रामज्या यांनी पाठविले.

पुढचा प्रश्न उद्या-- शनीवार १५ मार्च रोजी प्रसिध्द करेन.

नमस्कार सौंदाळा,

मॉडेल नाही पण सध्या लेखमालेवर काम सुरू आहे.आठवड्याभरात लेखमाला सुरू व्हायला हवी. वेळ मिळेल त्याप्रमाणे माझ्या अत्यंत जिव्हाळ्याच्या विषयावर आणखी काही लिहिता येते का हे बघतोच.

धन्यवाद
क्लिंटन

प्रश्न क्रमांक १२ चे उत्तर

बरोबर उत्तर आहे (ब): मावळत्या लोकसभेच्या उपाध्यक्षांचा पराभव.

१९९१ च्या लोकसभा निवडणुकांमध्ये भाजपने कर्नाटकात ४ जागा जिंकून खळबळ माजवली होती.पक्षाचे तुमकूर लोकसभा मतदारसंघातून लोकसभेवर निवडून गेलेले खासदार एस.मल्लिकार्जुनय्या दहाव्या लोकसभेचे उपाध्यक्ष झाले. त्यांचा १९९६ मध्ये जनता दलाच्या सी.एन.भास्करप्पा यांनी पराभव केला.

१९९६ मध्ये अंबाला (हरियाणा) लोकसभा मतदारसंघातून भाजपचे ज्येष्ठ नेते सुरज भान निवडून गेले. ते वाजपेयींच्या १३ दिवसांच्या सरकारमध्ये मंत्री होते.सरकार पडल्यानंतर ते अकराव्या लोकसभेचे उपाध्यक्ष झाले.त्यांचा १९९८ मध्ये बहुजन समाज पक्षाच्या अमनकुमार नागरा यांनी पराभव केला.

काँग्रेसचे ज्येष्ठ नेते आणि लक्षद्विप लोकसभा मतदारसंघातून लोकसभेवर निवडून गेलेले पी.एम.सईद बाराव्या लोकसभेचे उपाध्यक्ष होते.त्यांनी १९९९ मध्ये लक्षद्विपमधून विजय मिळवला आणि मावळत्या लोकसभेच्या उपाध्यक्षांचा पराभव व्हायची हॅट-ट्रिक टाळली गेली.तेच तेराव्या लोकसभेचेही उपाध्यक्ष होते. पण त्यांचा २००४ मध्ये जनता दल (संयुक्त) च्या पी.पुनाकोया यांनी पराभव केला.

या प्रश्नाचे उत्तर अनन्त अवधुत आणि रामज्या यांनी बरोबर पाठवले. इतर मिपाकरांची उत्तरे चुकली.

पुढचा प्रश्न नवीन भागात उद्या प्रसिध्द करेन.