सोयीस्कर गांधीवाद

'गांधीवाद' आला तेंव्हाच सोयिस्करपणाही आला. एकावर एक 'फ्री' आहे ते! :-(

ज्या देशाची लोकसंख्या इतक्या वेगाने वाढत आहे त्या देशाला गांधीवाद परवडला नसता. नेहरु हे विचारवंत होते, ते गांधीजींच्या सान्निध्यात होते. तरीही त्यांनी स्वातंत्र्य मिळाल्यावर मोठ्या योजना आखल्या त्यामुळे आज देशाला भुकेकंगाल व्हायची तरी वेळ आलेली नाही. त्यांनी व अन्य राजकर्त्यांनी जर संपूर्ण गांधीवाद स्वीकारला असता तर आजचा विकास बघायला मिळाला नसता. प्रचंड लोकसंख्येने एकाच खेड्यांत शंभरावर सुतार्,लोहार्,कुंभार आणि तत्सम कसबी लोक झाले असते आणि लोकांच्या गरजा गांधीवाद आचरल्याने इतक्या कमी झाल्या असत्या की त्यांना कामच उरले नसते. निदान बहुतांशी लोक कामात गुंतल्यामुळे आणि शिक्षणामुळे आज लोकसंख्या १२५ कोटीच आहे. गावोगांवी रिकामे लोक राहिले असते तर याहीपेक्षा लोकसंख्या वाढली असती. जुन्या पद्धतीने शेती होत राहिली असती तर हरित क्रांती झालीच नसती. सैन्यासाठी हत्यारेच मिळाली नसती तर अजून आपले लोक तलवारी,तीरकामठे यांनी बाहेरच्या जगाशी लढू शकले असते का ? कारण तुम्ही गांधीवाद स्वीकारला तरी जगाने स्वीकारलाच असता असे थोडेच आहे ? असो.
एखाद्याविषयी पराकोटीचा आदर असला तरी तुम्ही त्याच्यासारखेच आचरण करु शकाल असे नाही.

स्वाक्षरी: बुद्धी स्थिर रहाते,अक्कल मात्र वाहू लागते.
आपली स्वाक्षरी अफलातून आहे असे वाचावे

गांधी ह्यांना आपल्याला सगळ्यातील सगळे कळते असा भ्रम असावा , असाच भ्रम हिटलर चा होता ,
हिटलर ने जसा आपल्या आत्म चरित्रात त्याला जर्मन पिढी चे वर्तन , मुल्य , विचार कसे असावेत ह्या बद्दल आग्रही मते होती ,
तशीच मते गांधी ह्यांनी वेळोवेळी मंडळी ,
आता दोघांच्या मध्ये एक फरक असा होता , त्याची आपल्या देशातील जनतेच्या वर्तवणूक त्यांचे आचार विचार कमालीचे भिन्न होते ,मात्र साम्य असे होते दोघांना आपली मते आपल्या देशाच्या जनतेच्या माथी काहीही करून मारायची होती , ह्या साठी हिटलर कडे हुकुमशहा असल्याने जबरदस्ती करण्याचा मार्ग होता
तर गांधी हे महात्मा असल्याने भावनिक जबरदस्ती जनतेवर करायला आवडायचे जसे उपोषण करणे.
बाकी कोणत्याच महापुरुषाचे विचार १०० पैकी १०० अचूक नसतात , तेव्हा उगाच सामान्य माणसाला असामान्यत्व देऊन आपली राजकीय पोळी भाजणारे ह्या देशात जन्मले तरी आता सध्याच्या काळात जनता शहाणी झाली आहे.

गांधीवाद ही अत्यंत भोंगळ संकल्पना आहे. ह्या विचाराला कुठलीही ठोस वैचारिक बैठक नाही. निव्वळ राजकीय स्वार्थ. आणि बाबा वाक्यम प्रमाणम अशी वृत्ती.
ज्याने गांधीवाद निर्माण केला त्याच्याठायी हा सोयिस्करपणा पुनःपुनः दिसतो तर तो अनुसरणार्‍या अनुयायातही तो दिसावा यात नवल ते काय?

अहिंसा: उठता बसता अहिंसेचे डोस पाजणार्‍या ह्या माणसाने आयुष्यात मुस्लिम लोकांना मांसाहार सोडा असे सांगायचे धाडस केले नाही. १९२० च्या सुमारास बिनडोक आणि घातक अशी खिलाफत चळवळ ह्या माणसाने सुरु केली. तेव्हा त्या निव्वळ मुस्लिमांच्या जिव्हाळ्याचा प्रश्न असणार्‍या खिलाफतीला हिंदूनी पाठिंबा द्यावा म्हणून बदल्यात मुस्लिमांनी गाई मारणे थांबवावे अशी मागणी केली गेली तेव्हा ती गांधींनी झिडकारली. कारण काय? मुस्लिम लोक आपल्यामागे येणार नाहीत हेच.

चोरीचौरा हत्याकांड झाले त्याबद्दल उपोषण केले पण काँग्रेसने २र्या महायद्धात ब्रिटिश लोकांना बिनशर्त सैनिकी मदत करु असे कबूल केले तेव्हा उपोषण नाही. खरे तर २ र्‍या महायुद्धातली हिंसा ही जगात आजवर झालेल्या हिंसेत सर्वोच्च म्हणता येईल. पण सोयिस्कर नसल्यामुळे तिथे उपोषण केलेले दिसत नाही.

अशा विसंगतीनी भरलेल्या वादाचे नाव घेऊन वाटचाल करणार्‍या लोकांतही विसंगती दिसली तर मला तरी आश्चर्य वाटत नाही.

धोरणे गांधीच नव्हे, तर सर्वच नेत्यांची उत्तम आहेत. महत्त्वाचे आहे त्यामागची वैचारिक बैठक अन मनोधैर्य. ते नसेल तर कितीही उच्च धोरण प्रभाव पाडू शकणार नाही.
गांधीजींनी गाल पुढे करणे अन एखाद्या चाकरमान्याने करणे यात फरक आहे !

चांगला लेख.

आजकाल गांधी या नावाप्रमाणेच कॉर्पोरेटमधे बुद्ध नावाला चलती आहे. पुन्हा एकदा भारतात बुद्धाच्या नावाला वलय प्राप्त होत चालले आहे.

नोत. अगेन

सर्वप्रथम लेखन आवडले. उगाच कैच्याकै आरोअप-प्रत्यारोपांच्या पोकळ खेळाच्यावर अधिक विचार करायला लावणारे आहे.

माझ्यामते भारतात "गांधीवाद" नावाचे काय ते माहिती नाही पण गांधीजींनी नुसती सांगितलेलीच नव्हे तर आचरणात आणून दाखवलेली कित्येक तत्त्वे अजूनही भिनलेली आहेत.

सर्वात मुख्य आहे, की आपले मत निर्भिडपणे मांडणे. मराठी संस्थळांपसून ते पार्लमेंटमर्यंत प्रत्येक जण आपले मत निर्भिडपणे मांडताना दिसतो. ते बहुसंख्यांना पटो वा ना पटो मते येत असतात. (हे विनोदाने म्हणत नाहिये). आणि हे मत पटवून देण्याचा प्रयत्न करताना हिंसक मार्गांचा वापर कमी वेळा होताना दिसतो. फारच असंतोष असला तरी अजूनही आपली मागणी बंद/हरताळ/मोर्चे आदी बर्‍यापैकी शांततामय मार्गातून व्यक्त होताना दिसते. आपलेच नागरीच आपल्याच देशाच्या संसदेवर/पोलिसांवर हल्ला करताहेत किंवा आपलेच लष्कर आपल्याच देशात आपल्याच नागरीकांशी लढते आहे हे दृश्य आपल्याकडे स्वातंत्र्यानंतर दिसलेले नाही. हे इतके सवयीचे आहे की त्याच्यामागे अहिंसक चळवळींच्या मार्गाने जायची भारतीय मानसिकतेची झालेली मशागत कोणालाही जाणवते आहे की नाही कोण जाणे?

दुसरे असे की भारतातील राजकीय सजगता आणि प्रशासनातील सहभाग. मुळात प्रशासन हे काही तरी बाहेरचे आणि आपल्यावर राज्य करायला बसले आहे हे शक्य तितके टाळून गांधीचा व्यवहार झाला. अगदी बाहेरचे ब्रिटिश असतानाही ते काँग्रेसचा प्रशासनातील सहभाग हळूहळू वाढवतच गेले. सत्ता एका रात्रीत बदलावी वगैरे गर्जना न करता विविध स्तरातील व्यक्तींना त्या बदलात समाविष्ट करत गेले व त्याचे रुपांतर मोठ्या चळवळीत झाले. त्याही वेळी याहून वेगळा मार्ग अवलंबणर्‍या व्यक्ती होत्याच. मात्र जनता त्यांच्या मागे इतक्या संख्येने गेली नाही. आणि अजूनही भारतात दिसणारी राजकीय सजगता, सहभाग फार कमी देशांमध्ये दिसतो. एकतर आहे ते आहे तसे मंजूर व श्रेष्ठ हे एक टोक दिसते नाहितर सगळे उलथवण्याची मानसिकता दिसते. गांधींचा हा बदल हळु घडवणारा मात्र तरीही आश्वासक मार्ग पुर्ण व्यवस्थेतच इतका भिनला आहे त्याला कितीही नावे ठेवली तरी त्याचे निगेटिव्ह परिणाम टाळूनही त्याचे भारत एकसंध रहाण्यात खूप मोठे योगदान नाकारता येऊ नये.

तिसरे असे की स्वदेशी, स्वराज्य हे तत्कालिन कार्यक्रम झाले. एक भारत देश म्हणून केवळ नेत्यांपुरतेच मर्यादित न राहता भारतीय म्हणून 'स्वाभिमान' बर्‍याच जणांनी जागवला. मात्र 'स्वभान' जाणवून देणार्‍यांत गांधीजींचा वाटा नाकारता येणार नाही.

असो. मुळात काळाप्रमाणे प्रत्येक गोष्टीत बदल घडतोच. गांधीवादाचे स्वरूप आता वेगळे झाले आहे. एका गालावर थप्प्ड मारल्यावर समोरच्याचे मनःपरिवर्तन होईपर्यंत दुसरा गाल पुढे करण्याइतका वेळ आणि त्याहून महत्त्वाचे तेवढी तत्त्वनिष्ठा म्हणा किंवा हिंमत म्हणा आता उरलेली दिसत नाही हे खरे. पण भारतीय कितीही 'पेटला' तरी देश न पेटवता फक्त सरकारच पाडतो हे त्याच अहिंसेचे सद्य स्वरूप आहे.

जुने गांधीवादाचे मार्ग रिलेव्हन्ट नसतीलही मात्र गांधीवादच रिलेव्हन्ट नाही असे वाटत नाही.

आपलेच नागरीच आपल्याच देशाच्या संसदेवर/पोलिसांवर हल्ला करताहेत किंवा आपलेच लष्कर आपल्याच देशात आपल्याच नागरीकांशी लढते आहे हे दृश्य आपल्याकडे स्वातंत्र्यानंतर दिसलेले नाही. हे इतके सवयीचे आहे की त्याच्यामागे अहिंसक चळवळींच्या मार्गाने जायची भारतीय मानसिकतेची झालेली मशागत कोणालाही जाणवते आहे की नाही कोण जाणे?

खुपच सुंदर प्रतिसाद ऋषिकेशजी. (खरं सांगायचं तर एवढंच सांगण्यासाठी आज खूप दिवसांनी मिपावर लॉगिन केलं)

आजच्या राजकारण्यांची अभिनिवेशी भाषणे, 'फोडा आणि झोडा' विचारसरणी आणि लोकानुनय हीच वैचारिक दिशा हे सगळं बघितलं तर गांधिजींची महानता आणि वेगळेपण चटकन उठून दिसते. उलट मला तर असं वाटतं की केवळ चौरीचौराला हिंसाचार झाला म्ह्णून भरात असलेलं आंदोलन मागे घेणे हा तर त्यांचा कळसाध्याय होता. उच्चतम आदर्शवाद आणि निस्वार्थ असल्याशिवाय हे करणे अशक्य आहे. आजचा कोणता राजकारणी हे करु धजेल? कल्पना करा उद्या केजरीवालांचे दिल्लीतील एखादे भरात असलेलं आंदोलन, केवळ कुठेतरी हिंसा झाली म्हणून ते मागे घेतील??

'गांधीवाद' आला तेंव्हाच सोयिस्करपणाही आला. एकावर एक 'फ्री' आहे ते!

क्या बोला है ! वाह.

हेच आहे. बास अजून काहीच म्हणता येऊ शकत नाही.

नगरीनिरंजन यांनी काढलेला हा धागा लेख भावनोत्कट पद्धतीने लिहिला गेला आहे.त्यांना काही मुख्य समस्या मांडावयाच्या आहेत जसे की जमिनींचे अधिग्रहण पर्यावरण धरणे खाणी इत्यादींनी होणारी सामान्य माणसांची परवड.

दुसरा विषय आहे या सामान्य माणसांच्या शांततामय आंदोलनांचा आवाज शासना पर्यंत पोहोचतच नाही पोहोचला तरी समस्येचे सुयोग्य न्याय्य असे वेळेत निराकरण होतच नाही.

जेव्हा आंदोलकांचा संयम सुटतो तेव्हा समस्या निराकरणास प्राधान्य देण्या एवजी गांधीवाद (अहिंसा) शिकवण्याचे प्रयत्न केले जातात

गांधीवाद हा सोईनुसार वापरणारी मंडळी खरी गांधीवादी नाहीतच तो तोंडदेखला गांढीवाद आहे खायचे दात वेगळे दाखवायचे दात वेगळे. नगरीनिरंजनांचा रोष महात्मा गांधींच्या तत्वज्ञानापेक्षा व्यवस्थेबद्दल आहे असे वाटते.

नगरीनिरंजनांनी एकाच वेळी बरेच विषय हाताळले आणि सरमिसळ केल्याने काही गोंधळ तर होत नाहीना अशी शंकेची पाल चुकचूकते.

मुख्य समस्या मांडावयाच्या आहेत जसे की जमिनींचे अधिग्रहण पर्यावरण धरणे खाणी इत्यादींनी होणारी सामान्य माणसांची परवड.

सध्या उपलब्ध प्रशासन व्यवस्था लोकप्रतिनिधी त्यांच्या त्यांच्या भूमिका नीटशा पार पाडत नाहीत त्यामुळे सामान्य माणसांच्या समस्यांची हेळसांड होते हे खरे आहे. वृत्तमाध्यमांना कधी मधी जाग येते आणि न्याय यंत्रणा सुस्तपणाने काम करते. हे व्यवस्था परिवर्तनाचे प्रश्न आहेत.

भारतीय लोकशाही व्यवस्थेत किमान ३० ते ४० टक्के जनतेनी मतदानच न केल्यामुळे त्यांच प्रतिनिधीत्व येतच नाही . जे मतदान करतात त्यातीलही २५% ते ३५ % मतदारांच समर्थन प्राप्त झाल तर भारतीय संसदीय लोकशाहीतील राजकीय पक्ष राज्यकर्ता पक्ष म्हणून मिरवून घेऊ शकतो. ६५ % जनतेच्या आकांक्षांकडे एका अर्थाने दुर्लक्ष होण्याची संभावना शिल्लक राहते अशा समुदायाला एक तर लोकशाहीतील रिप्रेझेंटेश अंशतःतरी सुधारण्यास वाव आहे का हे अभ्यासल जावयास हव. आणि शिवाय त्यांची न्याय्य शांततामय आंदोलने कितीही छोटी असली तरी एखाद्या विधीमंडळ आणि न्यायिक संयुक्त आयोगा मार्फत दखल घेण्याची कायमस्वरूपी व्यवस्था असण्याची गरज आहे असे वाटते. जेणेकरून शांततामय आंदोलनाची दखल वेळीच घेतली जाईल अर्थात मिपा सारख्या संस्थळावरून आपण या बाबत चर्चे पलिकडे फारसे काही करू शकतो असे नाही तरीपण व्यवस्थापरिवर्तना करता रचनात्मक काय काय करता येईल याची चर्चा सातत्याने विवीध माध्यमातून चालू ठेवणे आणि वैधानिक मार्गाने धसास लावणे गरजेचे आहे असे वाटते.

जेव्हा आंदोलकांचा संयम सुटतो तेव्हा समस्या निराकरणास प्राधान्य देण्या एवजी गांधीवाद (अहिंसा) शिकवण्याचे प्रयत्न केले जातात

परिस्थिती हाताबाहेर गेल्या नंतर होणारर्‍या फायरफायटींग मध्ये प्रशासन लोकप्रतिनिधी आंदोलनकर्ते माध्यमे न्याय यंत्रणा सर्वचजण व्यस्त असतात एक समस्या निवारे पर्यंत दुसर्‍या असंख्य समस्यांचा डोंगर साचत जातो हे टाळण्या करता वरच्या प्रतिसादात म्हटल्या प्रमाणे व्यवस्था परिवर्तनाचे काही चांगले प्रयत्न होणे गरजेचे आहे. लोक केवळ उपदेश ऐकत राहत नाहीत आणि गांधीवादा बाबतच सात्वीक संताप निर्माण होण्याचे ते फार महत्वाचे कारण आहे असे वाटते.

गांधीवाद हा सोईनुसार वापरणारी मंडळी खरी गांधीवादी नाहीतच तो तोंडदेखला गांधीवाद आहे खायचे दात वेगळे दाखवायचे दात वेगळे.

नगरी निरंजनांच्या शब्दात
गांधीवाद सगळा अंमलात आणणे आवश्यक नाही. किंबहुना अंशत:ही अंमलात आणणे आवश्यक नाही. तो अंमलात आणतो असा आव आणला तरी पुरे आहे. खरेतर त्याचीही गरज नाही. गांधी महान होते आणि त्यांचे महान विचार मला पूर्णपणे मान्य आहेत असे फक्त म्हणणे पुरेसे आहे. असा हा सोपा, सैलसर आणि सोयीस्कर असा गांधीवाद आम्हाला अत्यंत प्रिय असणार यात काय संशय?

नगरी निरंजन खर तेच बोलताहेत ज्यांना म्हणून गांधीवादी पक्ष म्हणतो त्यांच नेतृत्व स्वतःतरी खरच गांधीवादी राहील आहे का ? नसेल तर खाली कार्यकर्त्यांपर्यंत ते गांधीवाद पोहोचवताना दिसणारच नाहीत. गांधीवाद आणि गांधीवादी नसणार्‍या देशात स्वच्छ आणि चांगले प्रशासन मिळणे शक्यच नाही असे कुणीही खरा गांधीवादी म्हणेल असे वाटत नाही. गांधीवाद हि न्याय्य आणि चांगल्या प्रशासनाची पुर्वअट निश्चितपणे असू शकत नाही. अण्णा हजारे जस माझ नाव वापरू नका म्हणाले तस महात्मा गांधींच्या नावाच्या वापरावरही अधिकृत बंदी घालण्यास कोणताही खरा गांधीवादी हरकत घेईल असे वाटत नाही. या बद्दल अधीक चर्चा व्हावयास हवी असे मला बिगर काँग्रेसी बिगर राजकीय सच्चा नेहरूवादी म्हणून वाटते हे खरे आहे.

अहिंसा, प्रतिकात्मक क्रिया, आध्यात्मीक बैठक, अल्पसंतुष्टता वगैरे गांधीवाद नाहि. हे सर्व तत्कालीन लढ्याची हत्यारं होती.
"आपला प्रामाणीक उद्देश साध्य करण्याकरता दीर्घकालीन फायद्याच्या दृष्टीने उपलब्ध साधन सामुग्रीचा काटेकोर वापर करणे" हे एका पक्क्या बनिया वृत्तीच्या अत्यंत शहाण्या आणि चिवट माणसाचे तत्व म्हणजे गांधीवाद.

अहिंसा का बरं ? तर सरळ सरळ रणांगणावर शत्रुला पराजीत करण्याची क्षमता नाहि म्हणुन. अन्यथा "करेंगे या मरेंगे" इतपत गांधीजी आलेलेच होते. काश्मीरात सैन्य पाठवण्याची सुचना गांधींनी केली होती असं मिपावरच कुणी तरी सांगीतलं आहे.

प्रतिकात्मक क्रिया का बरं? तर जो प्रचंड वटवृक्ष पुढे आकाराला आणायचा आहे त्याचे बीज जनसामान्यांच्या मनात रुजावे म्हणुन.

आध्यात्मीक बैठक का म्हणुन? तर कार्याचं ऑडीटींग, सींहावलोकन करायला नीरेक्षीर विवेक सतत जागृत हवा म्हणुन. एकदा का योग्य व्यक्ती योग्य ठिकाणी पोचुन कार्याची धुरा वाहायला समर्थ झाले कि या आध्यात्मीक बैठकीचा आग्रह नाहि. नेहरुंनी दारु, सिग्रेटी पिल्या काय किंवा परस्त्री संबंध ठेवले काय, गांधींना त्याच्याशी घेणंदेणं नाहि.

अल्पसंतुष्टी का बरं? तर चार आणे कमवुन त्यापैकी ३ आण्यात गरजा भागवायच्या व उर्वरीत एक आणा परत इन्व्हेस्ट करायचा म्हणुन. त्याकरताच गांधीजी विनोबा भावेंना दिवसभर चरखा चालवायला लावतात व त्यातुन किती उत्पादन होते ते मोजतात. मग उत्पादन वाढायला चरख्याच्या डीजाइनमधे बदल घडवायला बघतात.

आपल्या राजकारण्यांनी गांधीवाद कधी उचललाच नाहि. तेव्हढा वकुबच दाखवला नाहि कोणि. गांधीनामक व्यक्तीच्या क्रिया प्रतिकात्मक दोन मिनीटापुरत्या करणं हा सोयीस्कर गांधीवाद नसुन ते राजकारण्यांच्या आणि जनतेच्या बौद्धीक दिवाळखोरीचं लक्षण आहे.

२१व्या शतकात गांधीजी अवतरले असते तर स्वयंपूर्ण खेड्याची १९-२०व्या शतकातली आपली योजना त्यांनी स्वहस्ते गुंडाळुन ठेवली असती. त्याऐवजी आधुनीक शिक्षण, टेक्नॉलॉजी, गावाचे भौगोलीक स्थान इत्यादींची सांगड घालुन त्यांनी प्रत्येक गावाला जागतीककरणाच्या प्रवहाशी घट्ट जोडले असते. ठिकठिकाणि वेगवेगळ्या प्रकारचे "आणंद" तयार केले असते. आमटे, बंग वगैरे मंडळींच्या फौजा तयार करुन आधुनीक जगातले सर्व फायदे जंगलातल्या अगदी तळागाळाशी पोचवले असते. चीनशी मैत्री घट्ट केली असती व इंडो-चायना नामक शक्ती जगात निर्णायक बनवली असती.

गांधीजी एक युद्ध लढले. मनुष्य स्वभावाला स्वाभावीक अशा चुका त्यांनीही केल्या असतील. त्यांचे काहि आराखडे चुकले असतील. नशिबाचे काहि दानं त्यांच्या विरुद्ध पडले असतील. पण त्यामुळॅ त्यांच्या आदर्श व्यवहारीपणाचे मुल्य कमि होत नाहि.

राजकीय अर्थशास्त्राचा सध्याचा फोकस वेगळा असला तरी स्वयंपुर्ण खेडे ही संकल्पना पर्याय अर्थशास्त्राने कायमचा निकाली काढली आहे का ? समजा अशा काही इक्विपमेंट्सचे (आपल्या कामधेनु आणि कल्पतरू टाईप) शोध लागले की कुटूंबाच्या सर्व कुटूंबात भागतील तर ? किंवा खेड्यातल्या खेड्यात उत्पादनाचा खर्च कमी झाला तर ? अर्थशास्त्रात कायम स्वरूपी संकल्पना कोणती ?

स्वयंपूर्ण खेडे संकल्पनेतही वेगवेगळ्या कुटूंबांकडे गरजेपेक्षा अधिक झालेल्या उत्पादनाची देवाण घेवाण होतेच की नाही ? मग संपूर्ण देश किंवा संपुर्ण विश्व यांना एकच खेडे समजून घेता येण्याची काही शक्यता आहे किंवा कसे ?

खरा प्रश्न आर्थीक सामाजिक वीषमतेचे आणि पर्यावरण संतुलनाचे आहेत किंवा कसे ? आणि हे प्रश्न केवळ स्वयंपूर्ण खेडे या संकल्पनेने सुटणारे आहेत का ?

मानवी हावरटपणाला समाजवादी लगाम हवाच पण भांडवलशाही या हावरटपणाचा रचनात्मक उपयोग करून घेण्यास अधिक समर्थ आहे का ? कोणत्याही एकाच मार्गाचे टोक गाठायचे का समतोल साधणे अधीक श्रेयस्कर ?

या प्रतिसादा सुरवातीस भारतातील अहींसावादी तत्वज्ञानाचा परीचय नसलेल्या देशास विचारात घेऊ.आपण भारताता नाही आहोत आणि भारतीय नाही आहोत महाविर गौतमबुद्ध गांधी या कुणाशी काही एक परिचय नाही.

'अहींसा प्रत्येक काम करवून घेऊ शकतेच असे नाही.'
चूक का बरोबर ? बरोबरच !

'हिंसा प्रत्येक काम करवून घेऊ शकतेच असे नाही'
चूक का बरोबर ? बरोबरच !

बॉक्सींगखेळाच्या किंवा इतरही खेळांच्या डावपेचात आपण बर्‍याचदा बघतो की एखादा खेळाडू किंवा पक्ष दुसरी आक्रमक बाजू थके पर्यंत डिफेन्सीव्ह वर खेळत रहातो आणि आक्रमक बाजू थकल्यावर आपल आक्रमण चालू करतो जो जिता वही सिकंदर म्हणुन निघून जातो. या डावपेचांच्या खेळात हिंसा करणारा आक्रमक पक्ष सहाजिकपणे लवकर थकण्याची शक्यता अधिक असते उलट तुम्ही अहींसकतेने खेळलात तर एनर्जी सेव्हींग होते किंवा कसे.

तुम्हाला असा मानव मानवी गट समुह माहिती आहे का की ज्याने आयूष्यभर त्याच्या दैनंदीन जीवनातला प्रत्येक क्षणीच प्रत्येक काम केवळ हिंसात्मक मार्गानीच केल आहे ?

चला भारतात वापस येऊन गांधीवादी अहींसेचा विचार करू किती अहिंसावादी होता गांधीवाद अगदी टोकाचा ? ! प्रत्येकाच्या कार्यकर्याकडून भगवद गीता म्हणवून घेणारा अहींसावाद शेवटी किती अहिंसावादी होता ? (आणि स्वतःच्या अधिकारांबद्दल आग्रहि राहण्याकरता शिकवत नव्हता का ?) गांधींच्या विरोधी ब्रिटिश शासनाला दहशत खरेच अहींसावादाची होती का ? उपोषणाला बसलेले गांधी अचानक प्राण त्यागून गेले तर अख्खा देश एकाच वेळी पेटून उठेल याची दहशत अधिक होती ?

आक्रमकता वाद्यांकडून साम-दाम-दंड-भेद या पायरी पायरीने जाण्याच्या गोष्टी आहेत याचा विसर पडतो आणि सूरवातच आक्रमकतेने होते तेव्हा पहिल्याने आक्रमण करणारा आधी थकण्याची शक्यता नसते का ? दुसरे आक्रमकता पिढ्यांपीढ्या जपण्याच्या गप्पा केल्या गेलेल्या पाहण्यास मिळतात पण प्रत्यक्षात त्यांच्याच पुढच्या पिढ्या आक्रमण सोडून शांततावादी झालेल्या दिसतात म्हणजे आक्रमणही बाजूला राहील आणि अधिकारही मिळाले नाहीत हा कोणता फायद्याचा सौदा आहे ?आक्रमकतेत चुकीच्या ठिकाणी शक्ती खर्च होत नाही हे कोन तपासेल ?

तशाच अती अहिंसावादालाही मर्यादा असाव्यात का ? ज्या ज्या प्रदेशात अहींसावादी महापुरुष होऊन गेले तेथे नेमके हिंसा आणि अराजकाचे दृष्य बर्‍याचदा पहावयास मिळते असे का होते ? या बद्दलही वेगळ्या धाग्यातून विचार केला जावयास हवा असे वाटते.

लेख आणि चर्चा आवडली. पण एकूणात गांधीवादच का, सगळा समाजच सोयिस्कर तेवढ्या गोष्टी घेणारा झाला आहे. जे सोयिस्कर नाही त्याची काहीही करून मुस्कटदाबी करायची हे एकमेव तत्त्व आहे. मग या सगळ्याचं ( सोयिस्कर तेव्हा गांधीजींची आठवण काढणे वगैरे)आश्चर्य का वाटावं?