कुणाचं बोलणं चोरून ऐकण्याची आणि ते दुसर्‍यापर्यंत विनाविलंब पोहोचवायची आमची सवय तशी फार जुनीच. म्हणजे इतकी जुनी, की, आम्ही बातमीदार होणार असं भविष्य आमच्या पिताश्रींनी खूप लहानपणीच- म्हणजे `आमच्या' लहानपणी- वर्तवलं होतं. आज आम्हाला हे सांगण्यास आनंद होतो, याचं कारण, पाळण्यातले पाय पाहून भविष्य वर्तवण्याचे शास्त्र अलीकडे लोप पावत असताना, असे शास्त्र खरोखरच अस्तित्वात होते, याचा ठोस पुरावा आमच्या रूपानेच आमच्या हाती आहे. बातमीदाराने (पक्षी- रिपोर्टराने) पुरावा हाती असल्याखेरीज बातमी `डिस्क्लोज' करू नये, असं पत्रकारितेच्या वर्गात शिकवलं जातं असं म्हणतात. म्हणून हा पुरावा..
...तर, लोकांच संभाषण चोरून ऐकणं, रस्त्यावर सापडलेल्या चुरगळलेल्या कागदाच्या घड्या विस्कटून त्यावरील मजकूराबरहुकूम बातमी पाडणं, इतकंच नव्हे, तर अगदी महापालिकेतल्या किंवा मंत्रालयातल्या प्रत्येक मजल्यावरच्या कचर्‍याच्या ढिगार्‍यातले कागद उपसणं आदी अनेक उद्योग आम्ही केलेले असल्यामुळे आमच्या पत्रककारितेला बहर आला आहे. ( खुलासा : या विधानांवरून काही वादंग निर्माण झालेच, तर त्यावर येथेच पडदा टाकण्यात येत आहे. आणखीही एक बाब स्पष्ट करणे आवश्यक आहे- हल्ली कंपोझिटर नावाची संस्था हद्दपार झालेली असल्याने, हा मजकूर आम्ही स्वहस्ते टाईप करीत आहोत. त्यामुळे प्रुफाच्या काही चूका राहाण्याचि दाट शक्याता आहे. वर्तमानपत्रांचे वाचक ज्याप्रमाणे त्या सहन करतात, तसेच आपणही आहोत असे सम्जून हा मजकूर वाचावा. ) तर, अश्या सवयीतून आम्ही बायलायनीच्या असंख्य ष्टोर्‍या पाडल्या आहेत. नंतर त्यावर येणार्‍या खुलाश्यातूनही वेगळे मुद्दे शोधून नवी बायलाईन पाडण्याची कलाही आम्हास अवगत आहे.
(पुन्हा एक खुलासा : या मजकूरातील पात्रे - अगदी खुद्द आम्हीही- पूर्णपणे काल्पनिक असून, कोणाशी त्याचे साधर्म्य आढळल्यास तो एक योगायोग समजावा.)
तर, आम्चे एक मित्र, बापू म्हणतात त्यांना- ते मागं आजारी पडले होते, तेव्हाची ही गोष्ट! ते कळल्यापासून वरवर हळहळल्यासारखं दाखवत, बापूंचा आजार असाच राहो, असं साकडं काहीजण घालतायत असं त्या दिवशी रात्री प्रेस्क्लबात टेरेसवरच्या कोपर्‍यातल्या कुणाचंतरी वाक्य आम्ही चोरून ऐकलं. सुदैवानं तेव्हा रात्र फार झाली नव्हती, त्यामुळे आम्हीही पूर्ण `जागे' होतो. हे ऐकलं, आणि आम्ही सवयीनुसार कामाला लागलो. बापूंच्या आजाराचं कारण शोधायच्या! कान, नाक आणि डोळे हे बातमीदारचे संवेदन्शील अवयव असतात, असं फडकेसरांनी सांगितल्याचं एरॊसशेजारच्या गल्लीतून जाणारी दोनचार मुलं बोलतानाही आम्ही ऐकलं होत. तर, आताही आम्ही कान आणि नाक खुपसण्याच्या उद्योगाला लागलो. चांगला बातमीदार म्हणून आम्हाला हे करणं भागच आहे. आणि आता ही सवय सुटणं शक्यच नाही. उलट आम्हाला या सवयीचा अभिमानच आहे. म्हणूनच आधी, सगळ्यांच्या, -म्हणजे आमच्यातल्यांपैकीच कुणाच्यातरी- (आमच्या जगाला आम्ही वृत्तपत्रसृष्टी म्हणून संबोधतो) ब्यागेत, किमानपक्शी बोलण्यात बापूंच्या आजारपणाबद्दल काहीतरी हाताशी लागेल, अशी आमची खात्री होती.
...तसं झालं, पण ते भलतीकडेच. दुसर्‍याच एका `पिशवी'त आम्हाला हवा होता तो ‘मजकूर’ सापडला.
परवा, दादरच्या पहिल्या फलाटावर ट्रेनची वाट बघत असल्याचं भासवत आम्ही बराच वेळ उभे होतो. संध्याकाळच्या वेळी असं उभं राहायला मजा येते, असं नरीमन पॉईंटवर संध्याकाळी हवा आणि शेंगदाणे खायला आलेल्या तंबीनं पाथरेबुवांना सांगितलेलंही आम्ही एकदा असंच चोरून ऐकलं होतं. त्यानंतर बर्‍याचदा दादर हे आमचं संध्याकाळच्या टाईमपासचं ठिकाण झालं. त्या दिवशीही आम्ही तसेच उभे राहून येणार्‍याजाणार्‍या गाड्या न्याहाळत होतो. फलाटावरही आमचं लक्ष होतं. तेवढ्यात लेडीज डब्याजवळच्या फस्क्लासजवळ अनंतराव दिसले. अपराधीकाका. आम्ही त्यांना दिसणार नाही, अशा बेतानं त्यांच्या आसपास जाऊन उभे राहिलो. बातमी काढायची म्हणजे असंच करायचं असतं. तेही आम्च्यासारखेच कधीपास्नं उभे होते, हे त्यांच्या ‘शोधक’ नजरेवरून आम्ही ओळखलं. त्यांच्या हातातल्या जुन्या डायरीत कागदांची भेंडोळी खच्चून भरली होती. आम्ही त्यावर लक्ष केंद्रित केलं. त्यातला एखादा कागद हाताला लागला, तर आपल्या नावावर काहीतरी विनोदी खपवता येईल, असा एक विचार आमच्या मनात चमकून गेला. (आणि तसं झालं, तर पुढच्या पुरवणीत,- काही अपरिहार्य कारणामुळे आज अमुकअमुक सदर नाही-अशी नोट येणार या कल्पनेनं आम्हाला आणखीनच उकळ्या फुटल्या. )
अनंतराव ट्रेनमधे चढतील तेव्हा त्यांच्या डायरीतला एकतरी कागद खाली पडूदे, असं साकडं आम्ही लेडीज डब्याजवळच्या देवळातल्या मारूतीकडे बघून- खरंच तिथेच बघत होतो आम्ही- वारंवार घातलं.
आणि देव पावला. ट्रेन आली. अनंतराव फस्क्लाससमोर उभे होते, पण ते तिथे चढणार नाहीत, याची आम्हाला खात्री होती. घाईघाईनं ते बाजूच्या जनरलकडे वळले, आणि गर्दीतून डोकं घुसवून आत शिरले. हातातल्या डायरीतले काही कागद खाली पडले, आणि ट्रेन सुटली.
बातमीदाराच्या त्वरेनं आम्ही पुढे होऊन ते कागद ताब्यात घेतले आणि आमचे डोळे विस्फारले.
तातूला लिहिलेलं पत्र होतं. अनंतराव कोकणातले असावेत, असा आमचा अंदाज होता. त्याचा तातू नावाचा नातू कोकणात कुडाळात र्‍हातो, असं पाथरेबुवांनी मागं ठोकून दिलं होतं. तरीच अनंतरावानी त्याला पेपरातून पत्र पाठवायची युक्ती काढली. पोश्टेजपण वाचलं, नावपण झालं. बरं, पत्रात खाजगी काहीच नाही. सगळ्यांनी वाचलं तर काय बिघडनार? तातूला वाचायला मिळालं की झालं.
आता तातूचं काय होणार, या विचारनं आम्ही क्श्णभर हेलावलो. आणि मन घट्ट करून, कागद खिशात घालून घर गाठले.
रात्री सगळी निजानिज झाल्यावर ते कागद वाचावयास सुरुवात केली.
`प्रिय तातूस,
हे पत्र तुला मिळेल की नाही मला सांगता यणार नाही, पण तू ते वाचू शकशील याची मला खात्री आहे.'
पहिलेच वाक्य वाचून अनंतराव त्यांच्या झुबकेदार (मिशीतल्या) मिशीत आमच्याकडे बघून हसतायत असा भास आम्हाला झाला. आम्ही पुढे वाचू लागलो.
`पत्र लिहिण्यास थोडा उशीरच झालाय याचं कारण आपले बापू...'
आम्ही उत्सुकतेनं पत्र पुढे वाचू लागलो. जे हवे तेच मिळतेय याचा आनंद डोळ्यात मावत नव्हता.
`तर ह्या बापूला बरं नाहीसं झालं कळलं म्हणून बघायला गेलो तर दारातच वहिनी काळ्जी करत बसलेल्या दिसल्या म्हणून काय झालं विचारताना डॊक्टरला बोलवायला हवं म्हणाल्या. मग मी सरळ परळच्या पेटिट हॊस्पिटलात कदम्बांडे डॊक्टरांकडे गेलो तर त्यांचाकडे आधीच एक पेशंट आलेला होता म्हणून बाहेरच थांबलो तेव्हा लांबूनच हंबरण्याचे आवाज ऐकू यायला लागले आणि सहज चौकशी केली तर पेशंट बरेच रांगीत आहेत असं सांगून केबिन्बाहेरच्या शिपायानं मला कल्टी मारायचा प्रयत्न केला म्हणून खिशातली- माझ्या खिशातली- दहाची नोट सरकवली- आता आपल्याला बसनं घरी जाता येणार नाही, हे माहीत असून्सुद्धा मी त्याच्याकडे बघून हसलो तर तुम्ही पत्रकार वगैरे आहात का म्हणत जरासा ओशाळत त्यानं नोट खिशात घातली. नाही नाही मी पत्रकार नाही असं मी जोरातच ओरडल्यावर चक्क डॊक्टर कदम्बांडे बाहेर आले. मग मी बापू आजारी असल्याचं त्यांना सांगून बरोबरच त्यांना तपासायला चला अशी विनंती केल्यावर सगळ्या पेशंटांना दावणीला बांधून ठेवायला शिपायाला सांगून ते माझ्याबरोबर बापूंच्या घरी आले.
दारातच वयनी काळजी करत उभ्या होत्या आणि बापू, बेडवर पडल्यापडल्या गेट वेल सूनचे मेसेज वाचत मलूल पडला होता. त्याचा खंगलेला चेहेरा बघून तुला सांगतो तातू, मला खरंच खूप वाईट वाटलं. आपण कद्धीकद्धी कुण्णाबद्दल वाईट लिहायचं नाही असं मी तव्हाच ठरवून टाकलं आणि डॊक्टरांना घेऊन बापूजवळ उभा राहिलो. बापू माझ्याकडे बघून हसत होता तेवढ्यात डॊक्ट्रांनी त्याचं पोट तपासलं आणि काय खाल्लं म्हणून वयनींना विचारलं तर वयनी माहीत नाही असं मानेनंच म्हणाल्या, तेव्हा बाहेर नव्हे, घरात असं मी वयनीना विचारल्यावर, पुरण्पोळी असं उत्तर त्यांनी दिल्यावर डॉक्टरांचा चेहेरा खुलला. आता यांच्याकडे अजून पुरणपोळ्या शिल्लक असतील का असा विचार सहज आपला माझ्या मनात आल्यावर मी पुन्हा वयनींकडे बघितलं तर त्या आत गेल्या. परवा पत्रकार दिन होता म्हणून घरी पुरण्पोळ्या केल्या होत्या, असं बापूनं सांगितल्यावर डॉक्टरांनी एक इंजेक्शन दिलं आणि मला जायला पायजे असं सांगून घाइघाईनं बाहेर पडले. तिकडे पेशंटांची रांग लागलीये म्हणताना वाटेतच त्यांनी ब्यागेत आण्खी इंजेक्शनं विकत घेऊन भरली, आणि ते बैलघोड्याला परत आले. मीपण त्यांच्यासोबतच होतो. तर ते परत येताच सगळ्या पेशंटानी माना हलवून जोरात हंबरायला सुरुवात केली, तर ह्यांच्या घरीपण पत्रकार दिन साजरा झालेला दिसतोय म्हणत डॊक्टरांनी एकेकाला इंजेक्शन देऊन घरी पाठवायला सुरुवात केली. मी त्यांना थॆंक्यू म्हणून निघालो, तर खिशात दहाची नोट नसल्याचं लक्शात आल्यावर रेल्वेस्टेशनवर आलो. आता उतरल्यावर घरी चालत जाव लागणार हे आठवल्यामुळे जरासा नर्वस झालो, पण घरी यावच लागणार हे माहीत होतं. आल्याआल्या तुला पत्र लिहायला घेतलंय. अजून पुरं नाही झालंय पण जसं जमेल तसं लिहून काढीन म्हणतो. बापूला एखादा मेल करून गेट वेल सून म्हण. सध्या इतकच. तुझा अंतूकाका'
.. पत्र वाचून झाल्यावर बापूच्या आजारपणाचं कारण समजल्याने, शोधपत्रकारितेच्या आमच्या कौशल्याचा आम्हाला खूपच अभिमान वाटू लागला, आणि आम्ही लगेच ते ऒपरेट करायला बसलो.
(आता पुढ्च्या पुरवणीत, `काही अपरिहार्य कारणामुळे...' वाचायला मिळणार याचा आनंद आम्हाला आवरत नव्हता)