विक्रांत वरील आयुष्य

एका विमान वाहू नौकेवरील आयुष्य कसे असते त्यावरील हा चक्शुर्वैसत्यम अनुभव
विक्रांत हि १९६१ च्या डिसेम्बर मध्ये भारतीय नौदलात दाखल झाली. तेंव्हापासून ती समुद्रात उभी असल्यामुळे गंज लागणे हा भाग नित्याचा असतो. त्यामुळे काहीही केले नाही तरी त्याचा गंज लागलेला भाग साफ करणे आणि त्याला पुन्हा रंग लावणे हा नित्य देखरेखीच भाग होता. त्यावर साधारण पणे ८००-८५० नौसैनिक आणि ७० ते ८० अधिकारी कामावर हजर असत आणि जेंव्हा समुद्रावर जात असू तेंव्हा त्या ५० अधिकारी आणि २०० सैनिक गोव्याच्या नौदल तळावरून येत असत यात वैमानिक अभियंते आणि तंत्रज्ञ असत. हे सर्व लोक विमानाची पूर्ण दुरुस्ती जहाजावरच करू शकत असत. त्यामुळे युद्ध सरावासाठी जेंव्हा हे लोक जहाजावर येत तेंव्हा जहाज पूर्ण भरलेले वाटे आणि एक एक महिना किनार्याला स्पर्श सुद्धा न करता तुम्ही पाण्यात २४ तास राहता.
तेंव्हा तेथे वृत्तपत्र टीव्ही वगैरे काहीच नसे इंटरनेट तर नव्हतेच दिवस भर काम केल्यावर विरंगुळा म्हणून सर्व अधिकारी मेसच्या बार मध्ये दारू/शीतपेय पिण्यासाठी जमत. जहाज दिवसभर तापत असे सर्व ठिकाणी वातानुकुलीत यंत्रणा नसे. पंखा डोक्यावर फिरत असूनही घाम घाम होत असे कारण सापेक्ष आर्द्रता ८० टक्क्यापेक्षा जास्त असे त्यामुळे संध्याकाळी बारमध्ये बसून शीतपेय पिणे हा एक विरंगुळा असे एकत्र १०० च्या वर अधिकारी गप्पागोष्टी करण्यासाठी जमत हास्य विनोद आणि एक किंवा दोन पेग पिउन लोक हलके होत. ज्या वैमानिकांना दुसर्या दिवशी पहाटे उड्डाण करायचे असे ते दारू पीत नसत. जेवण झाल्यावर उड्डाण तळावर( flight deck) फिरणे हा एक विरंगुळा असे. दिवस सकाळी ६ वाजता सुरु होई सव्वा सहा ते पावणे सात वाजता PT(physical training) असे. त्यापूर्वी ५ . ४५ वाजता चहा येई.(मी कधी चहा साठी उठत नसे कारण तेवढाच अर्धा तास झोपायला मिळत असे. अंघोळी साठी पाणी सकाळी ०७. ०० ते ०७.०५ असे पाच मिनिटे येत असे. अधिकाऱ्यांचे स्नानघर वेगळे होते. त्यात २ x २ फुट असे दहा बारा कक्ष असत तीन बाजूला भिंती आणि समोर एक प्लास्टिकचा पडदा. फक्त कमरेला टॉवेल गुंडाळून साबण घेऊन आत जायचे शोवर घ्यायचा साबण लावायचा परत शोवर घायचा आणि बाहेर यायचे अंग पुसणे बाहेरच कारण पाच मिनिटात तीन जणानची तरी अंघोळ झाली पाहिजे. हाच प्रकार सैनिकांना. दिवसात दोन वेळा असे पाणी येत असे दुसरे संध्याकाळी सहा ते सहा पाच.
अंघोळ झाल्यावर गणवेश घालून नाश्त्यासाठी वार्ड रूम मध्ये. नाश्ता जेवण मात्र फारच छान असे. नाश्त्यासाठी एक ग्लास फळांचा रस त्यानंतर पाव, अंडी(आम्लेट, भुर्जी, स्क्रम्बलड एग )जे ऑर्डर कराल ते. त्यानंतर चहा किंवा कॉफी. शाकाहारी लोकांना टोमाटो आम्लेट कटलेट किंवा तत्सम पदार्थ गरम गरम येत असे. त्यानंतर ८ वाजता प्रत्येक अधिकारी आपल्या कक्षात कामासाठी जात असे. रोज सकाळी आपण आपले घड्याळ GMT(greenwitch mean time) प्रमाणे लावले जाते. सर्व कक्षात उद्घोषणा होत असे कि when I say time will be 07.30.fifteen seconds,पाच सेकंदानी ten seconds, परत पाच सेकंदानी five four three two one, time-- zero seven three zero . रोज दिवसात दोन वेळा आपण आपले घड्याळ बरोबर लावून घेत येत असे. माझे घड्याळ पुढे होते मागे होते अशी कारणे मुळीच स्वीकारली जात नसत. वेळ म्हणजे वेळ
रोज दुपारी साडे बारा ते दीड जेवणाची वेळ असे आणि दुपारी दीड ते साडे तीन परत काम.
अधिकार्यांना केबिन तुमच्या हुद्द्याप्रमाणे असे कनिष्ठ अधिकार्यांना चार जणांना एक केबिन . रेल्वे च्या ए सी टू तयार च्या कक्षा इतकी. मध्यम अधिकार्यांना तीच केबिन दोन जणांसाठी. यात चार फुटावर गादी आणि खाली कपडे इ ठेवण्यासाठी खण. वरच्या दर्जाच्या अधिकार्यांना तीच केबिन एकट्यासाठी त्यामुळे त्यात एक टेबल आणि खुर्ची पण येत असे. विभाग प्रमुखासाठी त्याहून मोठी केबिन असे. माझ्या सुदैवाने मी एकटाच डॉक्टर असल्याने मला अशी मोठी केबिन पण मिळाली होती ज्यात एक वाश बेसिन आणि आरसा सुद्धा होते. शिवाय कपाटे पलंग वगैरे गोष्टी पण होत्या.
या गोष्टी मला फक्त २ वर्षाच्या नोकरीत मिळाल्या होत्या. आणि माझ्याबाजुच्या केबिन मध्ये असलेले इतर अधिकारी अठरा ते वीस वर्षे नोकरी झालेले होते त्यामुळे त्यांच्यात एक मत्सराची छटा सुरुवातीला मला जाणवत असे. जसा जसा काळ गेला तेंव्हा ती भावना मावळत गेली आणि ते लोक माझे चांगले मित्र झाले. एकतर मी अश्विनी रुग्णालयातून थेट तेथे आलो होतो त्यामुळे माझे तेथील तज्ञ डॉक्टर बरोबर चांगले संबंध होते त्यामुळे त्यांच्या वैयक्तित अडचणीत मी त्यांना मदत करू शकलो आणि मला मिळालेल्या अधिकाराचा मी कधीही गैर वापर केला नाही. विक्रांत मध्ये विभाग्प्रमुखाना वापरण्यासाठी एक जीप होती मी तिचा एकदाही वापर केला नाही.(कारण त्या जीपची आणि माझी वेळ जुळवणे हे कटकटीचे काम होते) त्यापेक्षा स्वतःची मोटार सायकल वापरणे हे मला जास्त सोयीचे वाटे विक्रांत वर कितीतरी अधिकारी असे होते कि काटेकोर नियमांप्रमाणे ते थोडेसे वजनात अधिक होते. परंतु मी एकालाही केवळ तेवढ्या कारणासाठी बढतीसाठी अपात्र केले नाही कारण त्यांची शारीरिक क्षमता शारीरिक प्रशिक्षणाच्या दरम्यान जर व्यवस्थित होती तर केवळ ३ किंवा चार किलो वजन जास्त असेल तर त्या अधिकार्याला किंवा सैनिकाला अपात्र ठरवणे हे मला पटणारे नव्हते.
काही अधिकारी स्वतःला फारच महत्त्वाचे समजत असत. विक्रांत मध्ये एक तोफखाना अधिकारी होता( चार तोफखाना अधिकारी त्या खात्यात होते हा अधिकारी तिसर्या ज्येष्ठतेचा होता. हे अधिकारी तेथे असलेल्या चार विमानवेधी तोफा विमानात असणारी क्षेपणास्त्रे इ गोष्टीचे काम पाहत असत)
या अधिकार्याच्या मुत्र पिंडात खडे झाले होते ते त्याने जसलोक रुग्णालयात जाऊन lithotripsy करून आला होता. (यात कर्णातीत ध्वनी (ultrasound) ने त्या खडयानवर मारा केला जातो त्याने त्या खड्यांचा चुरा होतो आणि हा चुरा मुत्रा वाटे बाहेर पडतो.
तसा चुरा बाहेर पडल्यामुळे त्या अधिकार्याला अतिशय वेदना आणि लघवीत जळजळ होत होती. मी त्याला दोन दिवस वैद्यकीय रजा दिली. पण त्याने काम भागत नव्हते. मी त्याला सांगितले कि तुझी वर्षाची रजा शिल्लक आहे ती घे आणि आराम कर त्यावर तो म्हणाला डॉक्टर माझ्या विभागाचे काम कसे चालेल? मी त्याला शांत पणे म्हटले कि एक बैलगाडी चालली होती तिच्या खालून एक किडा जात होता त्या किड्याला वाटत होते कि आपल्यामुळे बैलगाडी चालली आहे तुझी तशी अवस्था आहे. विक्रांत तुझ्या जन्माच्या अगोदरपासून नौदलात आहे त्यामुळे तू आहेस कि नाहीस याने काहीही फरक पडत नाही. त्याला आपल्या विभाग्प्रमुखाला रजा मागण्याची लाज वाटत होती. मी तडक त्याच्या विभाग प्रमुखाला फोन केला आणि विचारले कि या अधिकार्याला रजा देण्यात काय अडचण अहे. विभाग प्रमुख म्हणाला कि डॉक्टर हा lithotripsy करून आला आहे हेच मला मुदलात माहित नाही तर त्याला रजा पाहिजे हे मला कसे कळणार? तू म्हणतोस तर त्याला एक महिना सुट्टीवर आजपासूनच जाऊदे मला काय अडचण येणार?काहीवेळा संकोचामुळे आपण आपले नुकसान करून घेत असतो
अशा तर्हेने तो अधिकारी एक महिना सुखात रजेवर गेला आणि परत येण्याअगोदर त्याचा अश्विनीत मी अल्ट्रा साउंड पण करवून घेतला. यानंतर तो माझा चांगला मित्र झाला.
क्रमशः