मराठी भाषेचे सौंदर्य आणि अचूक उपयोग

हं.............
आपण लिहीले आहे ते दुर्दैवाने खरे आहे. बरेच लोक असेच लिहीतात. उदा. आपण जर इंग्लीश मधील जहिरातींचे मराठी रुपांतर बघितलेत तर संत ज्ञानेश्वर वरती परत समाधी घेतील, याची आम्हाला खात्री आहे.

इन्द्रा, लोकांच्या डोक्यांना चालना देणारा चांगला गृहपाठ दिला आहेस.

तू दिलेल्या उदाहरणांपैकी काही वाक्ये सरकारी मराठीची उदाहरणे आहेत, तर काही वाक्ये अभावितपणे, नकळत किंवा वृत्तपत्रीय भाषा चुकीच्या पद्धतीने वापरल्याने मांडणी चुकलेली अशी आहेत. चुकीची गोष्ट सातत्याने समोर येत राहिली की लोकांना हळूहळू त्याची सवय होते, आणि त्यात काही चुकलंय हेच मग बर्‍याच जणांच्या लक्षात येत नाही.

थोडा विचार केला तर बरोबर काय हे पटकन लक्षात येतं. निदान मी तरी माझ्या लिखाणातील प्रत्येक वाक्य वाचकाच्या नजरेने वाचून पहाते. वाचणार्‍याला त्या वाक्याचा अर्थ बरोबर कळेल की नाही असा विचार केला, की वाक्यरचना बरोबर करता येते.

योग्य आणि अयोग्य वाक्यरचनांची तुलना करण्याचे कुतूहल आहे.

चांगला चर्चाविषय.

अमुक एकच वाक्य योग्य आणि त्याव्यतिरिक्त दुसर्‍या पद्धतीने लिहिलेले/बोललेले वाक्य अयोग्य हा निर्णय घेण्याचा अधिकार कुणालाही का आणि कसा मिळतो हे जाणण्यास उत्सुक आहे.

अगदी महत्वाच्या विषयाला हात घातलात. सुवासिक आंबेमोहोराच्या भातात घासाघासाला खडे यावेत तसे अशुद्ध लिखाण वाचताना वाटते.

अमुक एका गटाची भाषा ती शुद्ध आणि इतरेजनांची अशुद्ध असे मुळीच नाही. पण एक नियमितपणा असावा. पूर्वीचा नियमसंच केवळ बंडखोरी म्हणून मान्य करायचा नसेल तर नवीन नियम बनवावेत, म्हणजे रचना प्रत्येक वेळी वेगळी होऊन संभ्रम होऊ नये.

चिवट ला चीवट म्हणा हवे तर, त्याने भांडणे टळत असतील तर..पण मग यापुढे सगळेच चीवट म्हणू.. मेंदूला लवकरच सवय होईल..

फक्त ह्रस्वदीर्घासाठी एक काहीतरी साचा हवाच.

बाकी नवे शब्द बनवणे, बोलीभाषेतून उचलणे याला वाव ठेवला पाहिजे. तरीही शेवटी वाचणार्‍याला ती एक वाचनीय रचना वाटावी एवढी किमान अपेक्षा ठेवलीच पाहिजे.

बोलीभाषेचा विषय वेगळा. त्याला स्वतःचे संदर्भासहित व्याकरण असतेच आणि त्यामुळे तिथे पन, आनि, टकुर्‍यात असे शब्द कानाला खटकत नाहीत. ही अशुद्ध भाषा नव्हे. हा बोलीभाषेचा लहेजा आहे.

वाक्यरचनेतल्या डुलक्या मात्र तुमच्याकडे शिकवणी लावून दुरुस्त कराव्या अशी इच्छा होत आहे. :)

अखेरीस २० ऑगस्ट १८९५ रोजी तिरके बसणारे व धारदार सोंड असणारे तपकिरी डास न्याहाळताना त्यांच्या रक्तात रॉसला हिवतापाच्या जंतूशी साधर्म्य असणारे जंतू सापडले.

हे वाचून अक्षरशः पु.लं.चे खुर्च्या (भाड्याने आणलेल्या) हे न नाट्य (अतिभाषांतरित विडंबन) आठवले..

आणखी एक आठवलेलं वाक्य :

-बंदूक घेऊन पळणार्‍या सशाचा पाठलाग करताना तो ठेच लागून पडला.

"औदुंबर" मध्ये विश्वाच्या सौंदर्याचे वर्णन शोधणार्‍याला "पिपांत मेले ओल्या उंदिर..." मध्ये तसली एकही ओळ सापडणार नसल्याने त्याने मर्ढेकरांना सौंदर्यशास्त्रच समजले नाही असा दावा केला तर तो खोडून काढण्याचा यत्नही करू नये, हेच खरे.

हे जर मान्य केले तर मग हेही म्हणणे भाग पडते की ज्याला 'पिपांत मेले...' आवडते त्याने 'औदुंबर'ला नाके मुरडली तर तेही खोडून टाकण्याचा यत्न करू नये! पण मग या अशा एका शैलीलाच सुंदर मानणार्‍याने दुसर्‍या शैलीला निव्वळ नाके मुरडण्याच्या संस्कृतीने वाङ्मयाच्या आणि पर्यायाने भाषेच्या अवतीभवती हेकटपणा आणि अंतिमतः अज्ञानच वाढते का, हा प्रश्नदेखील विचारायला हवा.

आधीच आमचा ह्या भानगडीतला व्यासंग दांडगा, आणि त्यात साद-प्रतिसादांतली मत-मतांतरे वाचून पार भिरभिरलो. :)

माझं वैयक्तिक मत असं आहे, की व्याकरणदृष्ट्या शुध्दतेचा आग्रह जरुर धरावा, पण त्याचा अट्टाहास नसावा. जिथे अर्थाचा अनर्थ होतो (मराठी दिन <=> मराठी दीन) तिथे जरूर पथ्यं पाळायला हवी, मात्र प्रत्येकच ठिकाणी अट्टाहास नसावा. अट्टाहासातून आक्रमकता आणि आक्रमकतेतून हल्ल्याची भावना वाढीस लागणे मला तरी अयोग्य वाटते. संस्थळांवर वावरताना असे लक्षात येते की काहीजण शुध्दलेखनाबद्दल अत्यंतिक आग्रही असतात. त्यातून कित्येक नवख्या लोकांना शुध्दलेखनावरुन टोमणे, डिवचणे,चिडवणे इत्यादी प्रकार घडताना दिसतात्/घडले आहेत. हे योग्य नाही.

मराठीच्या अचूक वापराबद्दल मात्र सहमत आहे. अगदी आम्ही गमतीनं सिगारेटीला म्हणतो तसं 'श्वेतधुम्रउत्सर्जनदंडिका' छाप जडबंबाळ संस्कृतप्रचुर शब्दच वापरले पाहिजे असं नव्हे, पण आजकाल अगदी वर्तमानपत्रांमध्ये येणार्‍या 'नवा आदेश जारी झाला' छाप शिर्षकांसारखंही नसावं.
म.टा.सारखं वर्तमानपत्र तर आधी हिंदीतून मजकूर तयार करुन मग त्याचं जमेल तितकं भाषांतर करुन छापतात की काय असा प्रश्न पडतो. गेल्या काही वर्षांपर्यंत दै. सकाळची प्रुफं धड तपासली जात होती असं आजकालच्या भाषेवरुन प्रकर्षानं जाणवतं. किंवा.....त्या काळपर्यंत मराठी कशी असते ह्याची माहिती असलेले लोक प्रुफं तपासत असावेत असं वाटतं.

जर, वर्तमानपत्रं, पुस्तकं, इलेक्ट्रॉनिक मिडिया ह्या सगळ्याच स्त्रोतांकडून दोषपुर्ण मराठीचा भडीमार होत असेल तर 'छापलंय ना, हेच योग्य असावं' अशी समजुत होत जाणं / सतत त्याच प्रकारचे शब्दप्रयोग वाचून / ऐकून आपसूक तसंच भाषेत मिसळलं जाणं हे अगदीच सहाजिक आहे.

मला कल्पना नाही, पण आजच्या घडीला वृत्तपत्रसंस्था, प्रकाशनसंस्था इत्यादींमध्ये 'प्रुफ रिडर'च्या नोकरीसाठी आलेल्यांच्या शुध्दलेखनाची कितपत चाचणी घेतली जाते?

शाळांमध्ये मराठी शिकवणार्‍या किती शिक्षकांना स्वतःला शुध्दलेखनाबद्दल पुरेपुर माहिती आहे?
किती शिक्षक शुध्दलेखनाची सवय आपल्या विद्यार्थ्यांमध्ये बाणवतात?
(इथे मी किती मुलं मराठी शाळांत जातात हा कळीचा मुद्दा घेतलेलाच नाही. अमराठी शाळांत काहीही कारणास्तव मराठी विषय अभ्यासाला ठेवणे ही गरज असेल तर ती केवळ ' कसंबसं मराठी शिकवता येतं' ह्या जुजबी पात्रतेवरही शिक्षक नेमले जात असावेत असं एकुणच चित्र पाहून अंदाज बांधता येतो. त्यामुळे त्यांच्याकडून शुध्दलेखनावर भर देण्याची अपेक्षा करत नाही.)

'सरकारी मराठी' नावाची एक त्रयस्थ भाषा अस्तित्वात आहे. त्याबद्दल काही न बोललेलंच बरं.

अशा एकुण वातावरणाच्या प्रभावाखाली असलेल्या आमच्यासारख्या सर्वसामान्यांनी कुठून शुध्दता शिकावी? ती प्रत्येकानं कशी बाणवावी?

११ कोटी+ इतकी मराठी भाषिक जनता आहे. प्रश्न चर्चेसाठी सोपा असला तरी अंमलबजावणी कशी करायची हा सर्वात मोठा कळीचा मुद्दा असावा असं मला आपलं वाटतं.

इंन्द्रा च्या कोणत्याही लेखावर बाकिच्यांच्या प्रतिक्रिया आल्या शिवाय आपण काहीही बोलणे नाही असे मी ठरवुन टाकले आहे.

वरील साधक बाधक चर्चेने बरच काही समजल अन उमजल सुद्धा!
सार्‍या प्रतिसाद्कांचे अन लेखकाचे आभार!

वरील साधक बाधक चर्चेने बरच काही समजल अन उमजल सुद्धा!
सार्‍या प्रतिसाद्कांचे अन लेखकाचे आभार!

अ अ शी सहमत.....!

मराठीतले आपल्याला (म्हणजे मला) ट कळत नाही हे आज कळलं!

बाकी टारझण यांच्याशी सहमती व्यक्त केल्या जात आहे!