बगाड परंपरा आणि परंपरेतील वगळण्याजोगे अमानुष अंश

पश्चिम महाराष्ट्रामध्ये वाई तालुका(सातारा) मध्ये बावधन चं बगाड़ जास्त प्रसिद्ध आहे. अजूनही काही गावांमध्ये बगाड़ असतं पण बावधन जास्त प्रसिद्द आहे. त्यात बगाड़ म्हणजे आपण म्हणता तशी लाकडी क्रेन असते. त्यात उभ्या लाकडाला केंद्रस्थानी त्यावर एक आडवं लाकूड मेल फीमेल करून वरुन बसवालेलं असतं. ते गोल फिरू शकतं. हे सगळं लाकडी रथामध्ये असतं.
बांधून घेतल्या जाणाऱ्या माणसाला बगाड्या म्हणतात. बगाड्या असतो त्यानं आपला नवस पूर्ण झाल्याच्या श्रद्धेनं बगाड्या होण्याचं कबूल केलेलं असतं. कोण बगाड़ घेणार हे देवाचा कौल घेऊन ठरतं. यात्रेच्या आधी काही दिवस तो एकदम नैष्ठिक जीवन जगतो. ठराविक कपडे, चप्पल न घालणे, मांसाहार दारु नाही, बहुतेक सेक्स सुद्धा नाही असे काही नियम आहेत.

बावधनच्या बगाड्याला बगाडाला बांधलं जातं. टोचलं जात नाही. लाकडी सांगाड्याच्या रथामध्ये उभं लाकूड मध्ये असतं आणि हा रथ त्या बगाड्याला बांधलेल्या स्थिति मध्ये प्रदक्षिणेसाठी फिरवला जातो. वरचं आडवं लाकूड गोल फिरत असतं. बैल आणि माणसं रथ ओढ़त असतात. कधी कधी अपघात सुद्धा होतात अशी बातमी आहे. वरच्या माणसाचे हाल त्या प्रदक्षिणेवेळी जास्त होतात.

गदिमांच्य़ा हॅलो मि.डेथ ,या लेखात बगाडाचा उल्लेख आहे,

पुण्याजवळील आयटी पार्क असलेल्या हिंजवडी गावात दरवर्षी स्थानिक देवस्थान म्हातोबाच्या उत्सवाच्या वेळी पाठीत हूक घुसवून बगाड केले जाते.

हम्म. भा रा भागवतांनी एक फास्टर फेणे कथाही "बगाड" रुढीवर बेतली आहे.

हा प्रकार विदर्भातही असतो का? वरूड बगाजी नावाच्या गावी?

कोकण गोव्यात बगाड आहे. मी लहान असताना राहिले त्या रत्नागिरीजवळ बसणी गावात महालक्ष्मी रवळनाथाची बगाडाची जत्रा असते. त्यात उंच खांबावर असे गोल फिरणारे मोठे लाकूड (खांबासारखे) असते. त्याला लाट म्हणतात. मी लहान असतानापासून पाठीत हुक घालणे वगैरे प्रकार कधी तिथे पाहिले नाहीत. त्या आडव्या लाटेच्या टोकाला बांधून लोकांना फिरवले जायचे. गोव्यात साळ, कुडणे, पैंगिणी इ. ठिकाणी गड्यांची जत्रा असते. पैंगिणीला बगाड प्रकारच्या एका प्रथेचा उल्लेख वाचला आहे. मात्र पाठीत टोचून घेतात का ते माहीत नाही.

मी एकदा प्रत्यक्ष बघितलेय. फारसे आवडले नाही.

बगाडावर काथ्याकुट, मस्तय भाऊ.
बगाड प्रथा म्हनुन थोडसं अमानुश आहे हे मान्य आहे, पन त्या यात्रेतला तो माहोल, तिथला जोश वाकरीतनं दगडी चाकाचं बगाड पळवत न्हेनं, ह्याची तोड कुठल्याच टायपाच्या एडवेंचर ला नाही येनार.

जानावरांचा अमानुष छ्ळ असतो एथे, माझ आजोळ सुरूर(वाई,सातारा) हे गाव आहे, तिथेही बगाड असत. माझे मामा त्यांचे बैल कधीच बगाडासाठी देत नाहीत. काही लोक व्ययक्तित वैर या प्राण्यांवर काढतात. मी ऐकलाय की हे लोक अगदी सिगरेट चे चटके देतात, दाताने शेपूट चावतात. आणि महामार्ग गावातून जात असताना देखील मुद्दामहून शेता मधून घेऊन जातात. जास्त त्रास व्हावा म्हणून....

पेण वाशीच्या यात्रेत पण असत अस.