अर्थ कोणी सांगेल का ? -अणुरेणिया थोकडा

बिरुटे सर, धन्या, शरद, आणिही खूप आहेत. आणि कोणाची नावे लिहायला विसरले त्यांनी मारायला येऊ नका लगेच!

पण जरा वेळ द्या हो. याचा विचार केला पाहिजे ना लोकांनी. नुसतेच आवडले, छान छान म्हणायचं नाही ना इथे!

कदाचित 'का सांगायचा?' असा विचार करत असतील लोक.
जरा धीर धरा.

परमेश्वराबरोबरचे अद्वैत त्यांनी साधले होते. त्या क्षणी ते सामान्य मानवी न राहता देवाशी मनोमन एकरूप झाले होते. अणुरेणूपासून ते अथांग अवकाशापर्यंत सगळे विश्व व्यापलेला परमेश्वरच त्यांच्या अंतरंगात नांदत असतांना शरीराच्या, मनाच्या, गुणदोषांच्या किंवा शंकाकुशंकांच्या विचाराच्या पलीकडे जाऊन ते म्हणतात,

अणुरेणिया थोकडा । तुका आकाशाएवढा ॥१॥
गिळुन सांडिले कलेवर । भव भ्रमाचा आकार ॥२॥
सांडिली त्रिपुटी । दीप उजळला घटी ॥३॥
तुका म्हणे आता । उरलो उपकारापुरता।।४।।

अभंगाचा अर्थ सांगण्याआधी शब्दांचे अर्थ पहा.
कलेवर ...प्रेत. भव भ्रम... भव ऐहिक जग, भ्रम ..चुकीची समजूत. हे भोवती दिसणारे जग हे सत्य आहे अशी चुकीची समजुत
त्रिपुटी ... (उदाहरण म्हणून) दृष्य-दर्शन-द्रष्टा. ही एक तत्वज्ञानातील संज्ञा आहे. जी गोष्ट दिसते ती दृष्य (उदा. चेंडू). पहाणारा (उदा. मी) हा द्रष्टा. पहाण्याची क्रिया म्हणजे दर्शन. म्हणजे मी चेंडू पहातो यात द्रष्टा-दृष्य-दर्शन हे तिन घटक. अद्वैतात जग ही माया म्हणजे खोटे असे मानल्यामुळे दृष्य नाहीच. मग द्रष्टा दर्शन कशाचे घेणार ? पुढे असे सांगितले की दृष्य व द्रष्टा एकच आहे. कारण या सर्वांत ब्रह्मच आहे. हे ज्ञान झाले म्हणजे त्रिपुटी सांडिली. इतर काही त्रिपुटी..अधिदैव-अध्यात्म-अधिभुत. ज्ञाता-ज्ञान -ज्ञेय. कर्ता-करण-कार्य.ध्याता-ध्यान-ध्येय इ. मूळ वस्तु अखंड आहे; मन:कृत कल्पनेमुळे ती त्रिधा भासते.
घट ..शरीर. घटी दीप उजळला .. ( देहाच्या आंत प्रकाश पडला) आत्मज्ञान झाले
( हे अतिशय थोडक्यात सांगावयाचा प्रयत्न केला आहे. ज्ञाते आणखी प्रकाश पाडतीलच).
आता अभंगाकडे वळू. आत्मज्ञान झाल्यानंतरच्या अवस्थेचे वर्णन बोवा करत आहेत.
तुकाराम ही व्यक्ती म्हणून अगदी नगण्य आहे म्हणून अणुरेणुया थोकडा. अणुपेक्षाही क्षुल्लक. पण आता आत्मज्ञान झाल्यावर आपण म्हणजेच ब्रह्म हे कळले म्हणून तो आकाशाएवढा, अमेय, झाला
हे शरीर, ही खोल, जीवात्मा बाहेर गेल्यावर कलेवर होते. "मी म्हणजे शरीर नव्हे" हे कळल्यावर हे शरीर म्हणजे एक भ्रामक समजुत आहे याची खात्री झाली, जणु ते शरीर गिळूनच टाकले. हे कशामुळे झाले ? अंतर्यामी प्रकाश पडल्याने.
हे ज्ञान झाल्यावर बोवांना स्वत:करिता करण्यासारखे काहीच उरले नाही. आता "बुडती हे जन, न पाहावे डोळा" या करुणेमुळे ते आता फक्त इतरांवर उपकार करण्याकरिताच उरले आहेत.
शरद

https://www.youtube.com/watch?v=9bDkmNBZKJ8

तुकारामांचे अभंग म्हणजे एखाद्या महान चित्रकाराने काढलेल्या चित्रा सारखे असतात ... त्यातलं काही कळत नसलं तरीही सुंदर वाटतात ...अन जसं जसं कळायला लागतं तसं तसं तुम्ही त्यात हरवुन जायला लागता ...आणि जेव्हा तुम्ही पुर्णपणे त्यात हरवुन जाता तेव्हा तुमच्या लक्षात येतं की चित्र काढणारा , ते चित्र आणि तुम्ही ह्याच्यात काहीच द्वैत नाहीये !!
त्याच धाटणीतला हा एक अभंग .

अणुरेणिया थोकडा
अणुरेणियां थोकडा ।
तुका आकाशाएवढा ॥१॥
>>>> ब्रह्मतत्वाचा शोध घेत सुरु केलेला प्रवास आता आत्मतत्वाशी येवुन थांबलाय परीपुरण पणे स्थिरावलाय ...ते आत्मतत्व एतके सुक्ष्म आहे की अगदी अणु रेणु पेक्षाही थोकडे /छोटे ! अन पहायला गेले तर आकाशा पेक्षा व्यापक ...आणि ही अनुभुती महाराजांना येत आहे ...तुका आकाशा येवढा .. एकाच वेळी अणु पेक्षा लहान अन आकाशा येवढे व्यापक

गिळुन सांडिलें कलेवर ।
भव भ्रमाचा आकार ॥२॥

>> ह्याप्रवासातली ही एक घटना ...गिळुनी सांडिले कलेवर ...हा पंच महाभुतांचा देह गिळुन सांडीले म्हणजे टाकुन दिले सोडले त्याच्याशी तद्रुपता संपली ह्या अर्थाने आणि हे जमले कसे ? कारण कलेवर होते तरी काय ? भव भ्रमाचा आकार ...अर्थाच माझ्या कल्पनांनी रंगवलेले माझे मीपण ! त्याच्याशी तद्रुपता आता तुटुन गेली !

सांडिली त्रिपुटी ।
दीप उजळला घटीं ॥३॥
>>> त्रिपुटी म्हणजे कार्य-कारण-कर्ता उदागरणार्थ . ज्ञाता ज्ञान ज्ञेय , भक्त भक्ती भगवंत ...ही त्रिपुटी सांडीली अर्थात नष्ट ज्हाली ... आता तिन्ही एकच होवुन गेले ...हा जो अनुभव आला तिथेही अनुभवता -अनुभव-अनुभव्य ही त्रिपुटी विरुन गेली ...अन दीप उजळला घटी म्हणजे आत्मत्त्वाची ज्योती ह्या काल्पनिक कलेवरात उजळुन निघाली !

तुका म्हणे आतां ।
उरलो उपकारापुरता ॥४॥

तर तुकाराम महाराज म्हणतात की ह्या अवस्थेत जीवशिवाच्या ऐक्याच्या स्थितीत तत्वमसिच्या अनुभुतीत मी परिपुर्ण विरुन गेलोय आता काहीच आसक्ती उरली नाही कसलाच योगक्षेम उरला नाही ...हा देह जो काही उरलाय तो फक्त परोपकाराकरिता !!

अहाहा

पांडुरंग पांडुरंग !!

साधु दिसती वेगळाले | परी ते अंतरी मिळाले ||

वरील प्रतिसाद देत असताना इतर संतांच्या अभंगाची आठवण झाली

अणुरेणिया थोकडा
अणुरेणियां थोकडा ।
तुका आकाशाएवढा ॥१॥
>>> अरे अरे ज्ञाना झालासे पावन | तुझे तज ध्यान कळो आले ||
तुझा तुची देव तुझा तुची भाव | फिटला संदेह अन्य तत्त्वी ||- माऊली

सांडिली त्रिपुटी ।
दीप उजळला घटीं ॥३॥
>>> दीपकी दीपक मावळल्या ज्योती | घरभर वाती शुन्य झाल्या || माऊली
त्रिगुण काकडा द्वैत घृते तिंबिला | उजळली निजात्म ज्योती , तेणे जळोनिया गेला || समर्थ

तुका म्हणे आतां ।
उरलो उपकारापुरता ॥४॥
काय अवस्था असेल ही ...
बापरखमा देवीवरु , हृदयीचा जाणोनि , अनुभव सौरसु केला
दृष्टीचा डोला पाहु गेलीये तव भीतरी पालटु झाला ||

आता व्हायचे ते होयेना का | अन जायचे ते जायेना का |
तुटली मनातील आशंका | जन्म मृत्याची || श्रीराम ||समर्थ

जे सांगायला पॉलो कोहेलोला अख्ख आल्केमिस्ट लिहावं लागलं (आणि ते लिहुनही इतकं नेमकं तो अजिबातच सांगु शकलेला नाही) ते तुकोबांनी या चार ओळींत अधिक व्यापक आणि नेमकं लिहिलंय!

जाण्कारांच्या रोचक प्रतिक्रियांच्या अपेक्षेत.

'अहं भोजनं नैव भोज्यं न भोक्ता' म्हणणारे भ. शंकराचार्य नि 'सांडिली त्रिपुटी' म्हणणारे तुकाराम महाराज... संत एकत्वाचा अ नुभव घेताघेता त्याच्याही पलिकडे जातात!

आपण बसतो कुणाचा कुठला वाद नि कुणाचा कुठला मार्ग म्हणत... असो.

तुमने तो मेरे मुंह की बात छिनली !!

शरद यांचा प्रतिसाद आणि युट्युब वरचा व्हिडीओ दोन्ही आवडले. पाऊलो कोएलोचं अल्केमिस्टही खूप चांगलं आहे असं मला वाटतं.

शरद, श्रेयाताई, राही, गिरीजा, प्यारे सर्वांना धन्यवाद!

काय छान निरुपण केलं आहे!

शरद यांनी सांगितलेला अर्थ भावला.

आत्मसाक्षात्काराचा आनंद प्रत्येक संतानी असा थोडासा गूढ वाटावा असाच सांगितला आहे ...
ज्ञानोबा - मोगरा फुलला..
मुक्ताई - मुंगी उडाली आकाशी
तुकोबा- अणुरिणिया तोकडा.
समर्थांनी दासबोधात शिष्याच्या प्रश्नाना उत्तर देताना सक्षात्काराचा क्षण सांगतात.... ओव्या आठवल्या की सांगतो.

तुका म्हणे आतां ।
उरलो उपकारापुरता ॥४॥

ही ज्ञानोत्तर भक्ती .. मिपावर आणखी एका धाग्यावर ज्ञानोत्तर भक्ती / ज्ञानोत्तर कर्म यावर चर्चा झाली होती.. बहुधा संक्षी असावेत.

शनिवार रात्र नि रविवार दिवस हे काय प्रकरण आहे संक्षीबुवा?