मराठी मागे का पडली ? कोणामुळे? कारण काय?

इतर प्रांतात मातृभाषे बरोबर हिन्दी शिकवतात. जसे राजस्थान मधे राजस्थानी,पंजाब पंजाबी, हिमाचल डोग्री. हिन्दीभाषीक प्रदेशात सुद्धा स्थानिक मातृभाषा वेगळी जसे उत्तर प्रदेश मधे अवधी,बुंदेली,ब्रज गढवाली,कुमाऊनी,गोरखाली इत्यादी. तीथे कधीच असा वाद ऐकायला मिळाला नाही. मग मराठीतच का?याची काही कारणे सांगता येतील काय?

भाषेच्या संवर्धनासाठी आवश्यक उपाययोजना

कोणतीही भाषा टिकवण्यासाठी आणि तिला समृद्ध करण्यासाठी काही मूलभूत गोष्टींची नितांत आवश्यकता असते. या केवळ मराठीसाठीच नव्हे, तर भारतातील इतर प्रादेशिक भाषांसाठीही कमी-जास्त प्रमाणात लागू पडतात.

१. अधिकृत शब्दकोश आणि नवीन शब्दांची निर्मिती
आपल्या भाषेत सातत्याने नवनवीन शब्दांची निर्मिती होणे गरजेचे आहे. यासाठी, एक अधिकृत आणि प्रमाणित शब्दकोश असणे अनिवार्य आहे, जिथे प्रत्येक नवीन शब्दाला मान्यता दिली जाईल. यामुळे भाषेला एक अधिकृत संदर्भ मिळेल आणि शब्दांचा वापर अधिक सुसंगत होईल. प्रत्येक संकल्पनेसाठी आपल्या भाषेत एक मान्यताप्राप्त पर्यायी शब्द असावा.

२. मातृभाषेतून सक्तीचे शिक्षण
सरकारी शाळांमध्ये शिक्षणाचा दर्जा सुधारणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे, जिथे किमान ९०% विद्यार्थी शिक्षण घेतील. या शाळांमध्ये मातृभाषेतून सक्तीचे शिक्षण दिले जाणे आवश्यक आहे. यामुळे विद्यार्थ्यांना पायाभूत शिक्षण त्यांच्या स्वतःच्या भाषेत मिळते, ज्यामुळे त्यांची आकलनशक्ती वाढते आणि भाषेची पकड मजबूत होते.

३. उच्च शिक्षणात मातृभाषेचा वापर
वरील उपाययोजना अंमलात आणल्यास भाषेचे केवळ अस्तित्वच टिकणार नाही, तर तिचा विकासही होईल. नवीन शब्दांची निर्मिती होईल आणि विद्यार्थी मातृभाषेतून उच्च शिक्षण घेण्यास सक्षम होतील.

व्यापक दृष्टिकोन

हे केवळ मराठीपुरते मर्यादित नाही, तर भारतातील जवळजवळ सर्वच प्रादेशिक भाषांसाठी हे सत्य आहे. अनेकदा हिंदी भाषिक राज्यांतून होणारे स्थलांतर हे देखील प्रादेशिक भाषांवरील दबावाचे एक कारण असू शकते. युरोपप्रमाणे, जर भाषावार प्रांतरचना अधिक काटेकोरपणे झाली असती, तर मराठी, कन्नड, किंवा तमिळ भाषा कदाचित फ्रेंच आणि जर्मन भाषांच्या पंक्तीत जाऊन बसल्या असत्या. अर्थात, हे केवळ भाषिक चर्चेच्या अनुषंगाने आहे. मोठ्या देशाची सॉफ्ट पॉवर, तसेच 'फक्त मराठीच का, कोकणी किंवा वर्‍हाडी का नको?' आणि हे कुठे थांबवायचे, असे अनेक प्रश्न यासोबत येतातच.

मराठी मागे पडली आहे असे वाटत नाही. मुंबई-परिसराच्या समस्या ह्या त्या परिसराच्या- आर्थिक आहेत. गेल्या ६०-७० वर्षात मराठी माणसाला(मुंबई परिसरातील) एक प्रकारचा हा भाषिक न्युनगंड आहे. आपल्या समस्यांना ईतर भाषिक जबाब्दार आहेत असा त्याचा गैरसमज आहे. त्याला खतपाणी घालण्याचे काम राजकीय पक्षांनी, विशेष करून शिवसेनेने केले.
इंग्रजी आपण सर्व भारतियांनी अंगावर ओढवली आणि ती बोकांडी बसली. तिचे आकर्षण आणि तिचे फायदे ह्यामुळे भारतिय प्रेमात पडले आणि मग साहजिकच भारतिय भाषा जशा वाढायला हव्या होत्या तशा वाढल्या नाहीत.

मित्रांनो
आपल्याला ३ भाषा समजतात बोलायला लिहायला येतात ही आपली भाषिक श्रीमंती आहे. तमिळांना प्रांताबाहेर तोंड उघडता येत नाही. बंगाली लोकांना नीट हिंदीत बोलता येत नाही. मराठी माणसांना परदेशात इंग्रजी येते म्हणून उच्च शिक्षण व नोकरी मिळते. चिन्यांना, युरोपियनांना आधी इंग्रजी शिकायला लागते. कॅनडात पंजाब्यांना इंग्रजी येत नाही म्हणून ड्रायव्हरची कामे मिळतात.

एक समतोल दृष्टीकोण: भारतातील भाषा वाद: हिंदी विरुद्ध बिगर-हिंदी - डॉ. विकास दिव्यकीर्ती युट्यूब पॉडकास्ट दुवा

जी भाषा रोजगार देते लोक ती भाषा शिकतात. जोपर्यंत मराठीत उच्च शिक्षण तिला जात नाही महाराष्ट्रातील मराठी मुले ही मराठी शिकणार नाही. देशातील इतर लोकांची संवाद साधायला हिंदी शिकावी लागते. आपल्या देशातील प्रशासन व्यवस्था अजूनही ब्रिटिश सिस्टमची गुलाम आहे. आज ही अंग्रेजी सोडून मराठी हिंदी बंगाली कोणताही भाषेत उच्च शिक्षण नाही. मराठीत उच्च शिक्षण दिले जाईल तर महाराष्ट्रातील सर्वच लोक मराठी शिकतील.
बाकी आज जो विवाद आहे तो उर्दूला दुसरी भाषा करण्यासाठी आहे मराठी प्रेमासाठी नाही. हिंदी जर शाळेत शिकविली जाणार नाही तर उर्दूला दुसरी भाषा करणे सहज शक्य आहे.

प्रश्न किति भाषा हा नाहीचे. कधीपासून हे महत्त्वाचे आहे. आणि एखादी भाषा तीच का ह्याचेही संयुक्तिक कारण दिले तर महत्त्वाचे आहे.
.
मी स्वतः महाराष्ट्रातल्या बहुभाषी सीमाभागात्ल्या गावात राहिलो आहे. आईची भाषा म्हणजे मातृभाषा असे असेल तर माझी कन्नड आहे मातृभाषा पण माझी आई स्वतः इंग्रजीमाध्यामात शिकली. अगदी मिशनरी शाळात. कारण आजोबा रेल्वेत. पण ती स्वतः मराठी शाळेत शिक्षिका होती. आम्हाला मराठीच शाळेत शिकवले. हिंदी पाचवीपासून विषय होता. संस्कृत आठवीपासून. आता त्याचा सुभास्षितांचा आणि रुपांचा व्यवहारात किंवा व्यवसायात काडीइतकाही उपयोग झाला नाही हि गोष्ट अलहिदा. पण सोलापुरात कन्नड तेलुगु चालते. चालते म्हणजे कामापुरते समजते बहुसंख्यांना. आता त्या भाषा कशा असतात सोलापुरात तर कन्नड शाळा आहेत, तेलुगु पण आहेत ठराविक समाज त्या भाषा वापरतात. म्हणजे लिंगायत कन्नड, पद्मशाली तेलुगु. पण त्या सर्वाना मराठी येतेच. हेल थोड वेगवेगळा असतो पण त्यावरुन कुणी काही अडू देत नाही. सोलापुरात अगदी पक्का आंध्रनिवासी किंवा कन्नडिग आला तर त्याचे अडत नाही कारण मराठी भाषिकांना ती भाषा थोडीफार समजते पण गावात रोज व्यवहारात तिन्ही भाषा समोरचा माणूस बघून वापरल्या जातात. त्यात कुणी अस्मिता, संस्कार, धर्म आणत नाही. अगदी एखादा पक्का कानडी जरी आला दुकानात आणि अस्सल कन्नड ओढू लागला तरी मराठी दुकानदार जवळपासच्या एका कानड्याला सांगेल " नोडरी आपा, येन अर्थ वागुतिल्ला. स्वल्प नोड' मग त्या कानड्याला काय पाहिजे ते मिळते बरोबर पण धंदा थांबत नाही. तसेच तेलुगु चे पण. आणि हे सगळे विजापूर वेशीत बेगम पेटेत गेले की दखनी किंदी पण जोरात हाणतात. " क्या करतंय क्या की" स्टाइलचे.
पण हे सर्व चालताना कुठे अ तिक्रमण होतेय असे वाटले नाही. पण एक महत्त्वाचे. मराठी हि सगळेजण शाळेत शिकलेलेच असतात. बाकी इतर भाषा लोक व्य्वहारात शिकतात. शाळेत नाही. कन्नड किंवा तेलुगु शाळात दुसरी भाषा मराठी असतेच शिवाय रोज मराठी वातावरणात ति मुले मराठी बोलतातच.
बर मराठी किंवा हिंदी घेतली तरी त्याचे कित्येक डायलेक्ट आम्हाला पहायला मिळतात. जोडीला काही जातीजमाती त्यांची बोलीभाषा वापरतात आपाप्सात बोलायला. बंजारा आहे, लोदी समाजाची आहे, सावजी समाजाची आहे, राजपूत समाजाची आहे, बेडर, वडर, पारधी ह्याच्या भाषा आहेत, तुळू आहे, रायलसीमा भागातली आहे, सर्वांना मराठी येत असतेच पण त्यांच्या भाषा पण त्यांच्याशी संबध असणारे लोक त्यांची भाषा समजतात.
ह्या सर्वाचा अर्थ तुमच्या गावाची एक कोणती तरी एकच भाषा पाहिजे किंवा महाराष्ट्रातले गाव आहे तर मराठीच सक्तीची आहे असा बिल्कुल वाटला नाही. गरज असेल तर कशीही भाषा शिकली जाते. आता तर कित्येक तंत्रज्ञानाची साधने उपकरणे जोडीला असतात. पण कुणी मी हिच भाषा बोलणार आणि माझ्याशी त्याच भाषेत बोला असा असेल तर अवघड आहे.
राहता रहिला हिंदीचा विषय तर पूर्वापार चालत आलेले हे मल्टीलँग्वल वातावरण बदलले कधी तर विनानुदानित इंजिनिअरिंग कॉलेजे जशी आली तशी परप्रांतीय विद्यार्थ्यांची संख्या वाढली. इंजिनिअरिंग कॉलेजात हिंदी ही वापराची भाषा झाली. अगदीच अस्खलित इंग्रजी जमत नसली तरी इंग्लिश मिष्रित हिंदी हा फॅशन ट्रेन्ड झाला. ते लोण हळूहळू इतर कॉलेजात पसरले. आधी हिंदी चित्रपट टीव्हिमुळे समजायचे सर्वांना पण वापर नसायचा. तो वापर ही सुरु झाला. आधि साताठ भाषा येणारे फिरते व्यापारी जाऊन त्यांची जागा फक्त इंग्रजी आणि हिंदी येणार्‍या मार्केटिंग वाल्यांनी घेतली. त्यांच्या हिंदी रेटण्याला हिंदीत बोलणे हाच एक पर्याय शिल्लक ठेवला गेला. कारण इंग्रजीची भीती. मग तसेच हिंदी सगळीकडे पसरत गेले. चूक मारवाडी गुजराती दुकानदारांची नसते. खरे पाहता पक्क्या व्यापारी जाती त्या. आपण हिंदी बोलतो त्यांच्याशी. मग त्यांना तेच सोयीचे वाटते. त्यांचीही मातृभाषा हिंदी नसतेच. ते आपापसात राजस्थानी किंवा गुजरातीत बोलतात. त्या दोन्ही भाषा मराठीला जवळ आहेत हिंदीइतक्याच. पण आपण हिंदीला बसवून ठेवतो डोक्यावर. उडपी हाटेलात जाऊन हिंदी हाणणार. तूळू लोकांना मराठी चांगली समजते हिंदीपेक्षा. पण मराठी लोकांना हिंदी येतेच हा जो समज आहे हिंदीभाषिकांचा तो काढला की बर्‍याच गोष्टी सोप्या होतील.
मग शाळेत कोणत्या वयात किती भाषा शिकवायच्या ते बालमानसशास्त्र जाणणारे ठरवतील. कशा आणि कुठे शिकायच्या ते सरकार ठरवेल. त्यातून आपल्याला काय शिकायचे ते आपल्यालाच ठरवायला पाहिजे.
.
आमचे लेकरु निदान सहा तरी भाषा शिकणार हे मात्र नक्की.

अत्यंत योग्य मुद्दे मांडले आहेत

राज्यातील प्राथमिक शिक्षणातील सगळे प्रश्न जणू संपले आहेत आणि पहिलीच्या लहान मुलांवर तिसरी सक्तीची भाषा लादणे इतकं एकच कार्य राहिलं असल्यासारखा उतावळेपणा कशासाठी चाललाय...
मुलं मागे पडू नयेत असं वाटतंय तर आधी आहेत ते विषय शिकवायला शिक्षकांची सोय करा म्हणावं.. ते विषय शिकवा म्हणावं ऑनलाईन का काय शिक्षक नसेल तर...

अभिजात भाषेचा दर्जा याचसाठी दिला होतं वाटतं.. घ्या तो दर्जा आणि बसा जुनं साहित्य कवटाळून... व्यवहारात मात्र मराठी भाषेचं महत्त्व systematically कमी करत राहून, तिला अडगळीत टाका...

उर्दू दुसरी राजभाषा करणार अशा वावड्या आणि अफवा तर धन्यच