मिपा संपादकीय - आहे मनोहर तरी...

लेख आवडला. मुद्देसूद व नेमका झाला आहे.
एक महत्त्वाचा मुद्दा, स्पर्धा, मात्र राहून गेला आहे.
अफाट लोकसंख्या आणि तुलनेने कमी शिक्षण/ रोजगार साधने हेही शोचनीय शिक्षणव्यवस्थेमागचे एक कारण आहे असे वाटते.

बालसाहित्य आठवड्याची कल्पना आवडली.
मी लिहिण्याचा प्रयत्न करेन.

वा..अग्रलेख खूप आवडला.. या संदर्भात अजुनही खूप सुधारणा होणे खरंच गरजेचे आहे.
मागचा वि.प्रं.चा अग्रलेख, व पाठोपाठ हा दोन्ही आवडले. अतिशय महत्वाचा विषय आहे..

बालसप्ताहाची कल्पनाही आवडली! :)

ऋषीकेश दादा, तु पुर्ण पणे मिसळ'लेला आहेस हे आज सिद्ध झालं, एका दिवसात एवढं झक्कास लिवलंस .. मानलं बॉ .. बाकी तुझ्या प्रस्तावास आपलं अनुमोदन आहे,

--टाराज ठाकरे
(मिसळपाव नवनिर्माण सेना)
मी मिपाचा , मिपा माझा

अग्रलेख खरेच छान उतरला आहे.
पालकांनी मुलाची आवड ओळखून शिक्षणा बरोबर त्याचा असा "एक खेळ आणि एक वाद्य/छंद" मिळवून देणे गरजेचे आहे जे त्याच्या मानसिक आरोग्याला आयुष्यभर साथ देईल.
हा विचार खरोखरच योग्य, पण अनेक पालक करताना दिसत नाहीत.

ऋषिकेशनी चांगल्या अग्रलेखांची परंपरा कायम राखली आहे.अभिनंदन.
विप्रंच्या संपादकीय लेख आणि त्यानंतर हा लेख दोन्ही पालकांना उपयुक्त ठरावेत.

अवांतर: तात्यासाहेब , तूर्तास आपण पालक नसलात तरी विप्र आणि ऋषिकेशनी लिहीलेले संपादकीय दोन्ही लेख वाचून आपला अभिप्राय वाचायला आवडेल.

लेख आवडला..

मदनबाण.....
"Hinduism Is Not a Religion,It Is a Way Of Life."
-- Swami Vivekananda

संपादकीय अतिशय आवडले.

प्रभुसरांच्या अग्रलेखानंतर लगेच मुलांच्या शालेय जीवनावर उत्तम लेख.

शहरी मुलांबद्दल म्हणशील तर आजचा शहरी पालक बर्‍यापैकी [पुर्वीच्या मानाने] जागरुक झाला आहे. तसेच बर्‍याच संधी देखील उपलब्ध आहेत. खरे तर शालेय विद्यार्थ्यांना वेगवेगळे कोर्स हा देखील एक मोठा धंदा झाला आहे. :-) पण तु मांडलेला मुद्दा की परत पालकांची झुंडीची मानसीकता तशीच आहे म्हणजे शालेय शिक्षणाबरोबर सोमवार ते रविवार वेगवेगळ्या क्लासेस ना पाठवले जाते. परत त्यांना भरडून काढले जाते.

बाय द वे, आर. दाभोळकर नावाचे एक नवे प्रतिभावान बालसाहित्यकार माहीत आहे.

रोजगाराच्या नव्या संधी निर्माण होतील. सर्व क्षेत्रात पुरेसा पैसा येउ लागेल तेव्हा पालक, मुलांना आपणहून इतर क्षेत्रांची निवड करण्यास विरोध करणार नाहीत.

आधुनिक तंत्रज्ञान, माहितीचा वेग, अनेक विषयांचा भडिमार यामुळे हल्लीच्या मुलांच्या मानसिकतेचा विचार करताना संपूर्णपणे वेगळी चौकट विचारात घ्यावी लागेल

नक्कीच आजी आजोबांच्या वस्तु ही चौकट विचारात घेउन केलेली निर्मिती आहे.
बालसाहित्याची कल्पना चांगली आहे. फक्त ज्यांच्यासाठी हे साहित्य आहे त्यांच्यापर्यंत ते पोचले पाहिजे. एकदा मटाचे संपादक गोविंद तळवळकर यांनी कुणाच्या तरी साहित्याला बालसाहित्य असे हिणवले होते.त्यावेळी त्यांच्या विद्वत्तेची नशा उतरवणारे अनेक प्रतिक्रिया वेगवेगळ्या स्तरातून आल्या होत्या.
उत्तम संपादकीय. हंगेरी विषयी पुढ कवातरी लिवा.
प्रकाश घाटपांडे

तुम्ही हंगेरी त का? अरेरे ,मला वाट्ले चला कोणीतरी साथीदार मिळाला टोपल्या उचलायला.
उत्तम लेखाबद्द्ल अभिनंदन

अतिशय संवेदनाक्षम , नेमके लिखाण. ऋषिकेश हे माझ्यापेक्षा वयाने लहान आहेत ; परंतु मुलांच्या जगाबद्दल त्यांनी आतापर्यंत आस्था, सजगता, त्यांच्याकरता काहीतरी सतत करत रहाण्याची तळमळ यातून त्यांनी आतापर्यंत केलेले आंतरजालीय जगातले काम या दृष्टीने ते आम्हा सर्वांचे मार्गदर्शक ठरतात. त्यांचा हा लेख त्यांच्या एकूण लिखाणातला एक महत्वाचा लेख ठरावा. त्यांचे मनःपूर्वक अभिनंदन.

ऋषिकेश यांचे सर्वच मुद्दे यथोचित आहेत. मात्र या निमित्ताने त्यांच्या मुद्द्यांचा परामर्श घेणे हीच त्यांच्या लेखाला उचित दाद ठरेल.

माझा एक सर्वसाधारण प्रश्न असा आहे की, ऋषिकेश यांनी मांडलेल्या मुद्द्यांना ( जे मुद्दे मला तत्त्वतः पटले आहेत !) आधारभूत ठरेल असा काही विदा उपलब्ध असेल का ? म्हणजे असे की , मुले रॅटरेस मधे अडकली आहेत, कलाक्रिडादि क्षेत्रांकडे होणारे दुर्लक्ष , त्यांची होणारी आबाळ हे मुद्दे महत्त्वाचे आहेत पण ते केवळ आज समोर आलेले नाहीत. हेळसांडीची भावना गेली काही दशके रुजली आहे. याची एक साक्ष , म्हणजे , अगदी आम्ही १०वी -१२ वीला होतो तेव्हाही , समजूतदार मंडळी हेच म्हणायची. म्हणजे या बाबतचा किमान अवेअरनेस निर्माण व्हायला पंचवीसेक वर्षे तरी उलटली असे सावधपणे म्हणता येईल.

मग या पंचवीस वर्षात या परिस्थितीमधे थोडातरी बदल झाला असेल असे मला वाटत होते. (तो चांगला की वाईट झाला असेल ते मला सांगता यायचे नाही.) लोक आजकाल निदान क्रिकेटमधे तरी मुलांना करीयर करता येईल की नाही असे पहातात असे मी काही वर्तुळांमधे ऐकले आहे. एकेकाळी केवळ जे जे स्कूल ऑफ आर्टस् होते. आता काही इतर कला-स्थापत्य शास्त्रविषयक संस्था निर्माण झाल्या असतील. ज्या झी टिव्ही वगैरे घटकांना आपल्या मिपावर झोडपले जाते (जे बहुतांशी बरोबर आहे) ते घटक याशी साक्ष देतात की , सुगम संगीताद्वारे करीयर करण्याकरता तुम्ही केवळ मंगेशकरच असला पाहिजेत असे आता दिसत नाही. पुण्या मुंबईमधे शास्त्रीय संगीतात करीयर करू पाहणार्‍या होतकरू तरुणांबद्दल आपण ऐकतो. बॉलीवूडच्या एकंदर दर्जाबद्दल आपण कदाचित शिव्या घालू ; पण ही इंडस्ट्री आणि पर्यायाने याच्याशी निगडित डझनावारी इतर छोटे छोटे उद्योग यांचा टर्नओव्हर काही कोटिंपासून काही शे (का हजार ?) कोटिंपर्यंत गेला आहे हे मान्य व्हावे.

म्हणजे, इकॉनॉमी जसजशी विकसत जाते आहे तसतसे नवनवीन रस्ते उघडाताहेत किंवा कसे , याबाबत उहापोह होऊ शकतो. (कदाचित उघडणारे नवे रस्ते एकूण गरजेच्या मानाने आग्दी तुटपुंजे असतील !) म्हणूनच मला विचारायचे होते : याबाबत आपल्याला काही विदा मिळू शकतो काय ?

ऋषी, संपादकीय आवडले.
फक्त, सरकारची धोरणे बालकाभिमुख करायची म्हणजे काय करायचे ? नवीन शिक्षण पद्धती आणायची म्हणजे, कोणते शिक्षण दिले पाहिजे ? अभ्यासक्रम बदलायचा असेल तर तो कसा द्यावा ? याचा उहापोह वाचायला आवडेल.

-दिलीप बिरुटे

ऋषिकेश, संपादकीय आवडले. बालसाहित्य सप्ताहाची कल्पनाही आवडली.
मृदूला म्हणते तसे ज्या स्पर्धेला मुलांना फेस करावे लागते आहे त्या महत्त्वाच्या मुद्याचा उल्लेख राहून गेला आहे असे वाटले.
स्वाती

आपला लेख तपशीलात आवडला.पण माझ्यामते पालकांसाठी समुपदेशनाचे वर्ग घेणे आवश्यक आहे.पालक मुलाचा कल लक्षात न घेता आपल्या अपेक्षा,इच्छा त्याच्यावर लादत असतात.

मुलांच्या प्रश्नांबद्दल तुझ्या मनात असलेली तळमळीची भावना ह्या लेखातून आमच्यापर्यंत पोचली. तुझे अभिनंदन.

मुलांचे आजचे प्रश्न हे गेल्या १० वर्षांपेक्षा फारच वेगळे आहेत त्यामुळे त्यांची उत्तरेही बर्‍याच अंशी वेगळीच असणार आहेत, हा तुझा मुद्दा अगदी योग्य आहे.
खेळांच्या मैदानांचा अभाव हाही खरेच चिंतेचा विषय आहे. मोकळ्या मैदानावर नुसते पळाल्यानेदेखील मुले मोकळी होतात. विचार मोकळे होतात हे आपल्याला वळत नाही!
एकूणच व्यायामाकडे अक्षम्य दुर्लक्ष हा आपला एक मोठा सामाजिक प्रश्न आहे त्याची सुरुवात बालपणापासून होते.
आई-बापांनी मुलांना अधिक आणि योग्य प्रकारचा वेळ देणे हे महत्त्वाचे आहे. मुलांना त्यांच्या मनातले प्रश्न मोकळेपणाने बोलता यावेत असे विश्वासू आईबाप होणे फार अवघड आहे!
वर मुक्तराव म्हणतात त्याप्रमाणे गेल्या १५-२० वर्षातला ह्या जाणीवेबाबतचा विदा मिळाला तर नक्कीच आधारभूत ठरेल.

चतुरंग

ऋषिकेश, खूप छान लिहिलं आहेस तू! मी स्वतः जेव्हा ठाण्याबाहेर पडून एका खेड्यात गेले तेव्हा मला समजलं मी शहरात, गर्दीत राहून काय नाही मिळवलं. बाकी माझं नशीब खूप चांगलं असल्यामुळे "मला तू डॉक्टर व्हावं असं वाटतंस पण तुला काय शिकायचंय ते तू शीक" असं म्हणणारे पालक लाभले.
माझ्या शाळेबद्दल मात्र म्हणशील तर मी तिथे शिक्षक कसे नसावेत हेच शिकले. अर्थात काही शिक्षक अपवाद आहेतच. पण त्यामानाने उच्च शिक्षण घेताना बरेचसे खूप चांगले शिक्षक मिळाले.

अभिनंदन ऋषिकेश.
बालसाहित्याबद्दल ऋषिकेश यांची कळवळ आणि लेखन स्तुत्य आहेच, पण या अग्रलेखात सर्वांगीण विचारही पटवून दिला आहे.

ऋषिकेश, लेख खूप आवडला आणि जिव्हाळ्याचा विषय असल्यामुळे मनाला भिडला.

सध्याच्या समाजाने मुलांच्या विश्वातून केवळ क्रीडा हिरावली नाही तर "कला" देखील मुलांना पारखी झाली आहे. इयत्ता ९वी पर्यंत एखाद्या कलेत कल आहे असे दिसूनही, "आता तुमची नाटकं/चित्रं/खेळ/छंद इ. बास झाली, आता दहावीचं वर्ष आहे आता यंदा अभ्यास एके अभ्यास" असं दरडावणारे सो कॉल्ड सुजाण पालक/शिक्षक आणि "पोरीचं कॉलेजात उंडारणं पुरे झालं, आता लग्न कराया हवं" म्हणणारा बाप हे एकाच माळेचे मणी वाटतात. मुलांमध्ये असणार्‍या कलेला शालेय शिक्षणापुढे नेहमीच दुय्यम दर्जा दिला जातो. "असेना का बारावी, तुला वाळूच्या स्कल्पचर्सची आवड आहे ना! जा तू खुशाल शिबिराला. " असा संवाद काही अपवाद सोडल्यास ऐकू येत नाही. "अरेच्या! तुझ्या शाळेची मॅच आणि स्कॉलरशिपची परीक्षा एकाच दिवशी आहे? बरं तुला काय आवडतं? क्रिकेट? मग झालं तर मॅच पहिली" हे तर स्वप्नरंजन वाटतं. एखाद्या गोड गळ्याच्या विद्यार्थ्याला फक्त "ईशस्तवन गाणारा" म्हणूनच शिक्का बसतो. चित्रकलेचे सर टिचर्सरूम मध्ये सगळ्यात दुर्लक्षित. कोणतेही पालक निकालाच्या दिवशी संगीत शिक्षकांना गाठून "याला "ब" शेरा का दिला? कोणती जागा चुकली? " म्हणून विचारताना आढळत नाहीत. आपण एकाच रंगाच्या, गंधाच्या एकाच साच्यातून निघालेली प्रॉडक्ट्स असे स्वरूप मुलांना दिलं आहे नाही?

हा परीच्छेद तर काळजीपुर्वक वाचून मनन करावा असा. शिक्षणविषयक धोरणे (आणि अर्थविषयक सुद्धा) राजकीय प्रभावातून मुक्त होऊन ती स्वायत्त व्हावी असे मलाही मनापासून वाटते; आणि ह्यात तज्ञांची मदत घ्यावी. लिला पाटील, रमेश पानसे, किशोर दरक (ह्यांचा 'सुर्योदयाचा देखावा आणि मॅकडोनाल्डचे बर्गर' हा लेख सुप्रसिद्ध आहे), संजिवनी कुलकर्णी ह्या काही तज्ञांनी ह्यावर खूप चांगले काम केले आहे आणि विचार मांडले आहेत. मी स्वतः त्या विचारांनी तसेच नील च्या'समरहिल' ह्या पुस्तकाने चांगलाच प्रभावित झालो आहे. आता थोरो वाचतो आहे, तिथेही वेगळेपणाचा पुरस्कार आहे. मी स्वतः शाळेत/कॉलेजात वेगळे असल्यामुळे एकटा पडण्याचा अनुभव वारंवार घेतला आहे. कित्येकवेळा आपण का 'ठोकळेबाज' विद्यार्थी निर्माण करण्यातच धन्यता मानतो असे वाटते!

अर्थात ह्याशिवाय सगळ्यात महत्वाची गोष्ट आहे ती पालकांची मानसिकता बदलायची. वर कोणी तरी स्पर्धेचा उल्लेख केला. खर तर मुलाची स्पर्धा फक्त त्याच्या स्वतःशीच हवी; "सर्वोत्तम मी, माझ्यासारखा" बनण्याची. बाहेरची स्पर्धा तुम्ही जेवढी मानाल तेवढी (आणि तेवढीच) असते. इथेच खरी कसोटी आहे. 'अक्षरनंदन' सारखी निराळी शाळा निवडणारा पालक विरळाच. ज्या पालकांनी संपुर्णपने ह्या स्पर्धेची भीती, 'असेच झाले पाहिजे तुला' ही अट आपल्या मुलांच्या बाबतीत बाजूला ठेवली ती मुले खूप जगण्यास सक्षम, अधिक आनंदी झालेली मी पाहिली आहेत. नाहीतर ह्याच स्पर्धेत (रॅट रेसमधे) अव्वल येऊनसुद्धा, आय आय टी तल्या, सॉफ्ट्वेअरमधे चांगली नोकरी असलेल्या तरुणाने आत्महत्या केलेली आपण वाचलेच आहे. 'तारें जमींन पर' आवडणे वेगळे आणि खरच तो दृष्टीकोन अंगीकारणे वेगळे...शिक्षणाची सुरुवात होते घरापासून, आणि तिथेच बदल व्हायला हवेत आपल्या दृष्टीकोनात आणि अर्थातच आपल्या वागण्यातही! आपला दृष्टीकोन बदलला, तर शाळाही बदलतील!

जाता, जाता - समरहिल ह्या माझ्या आवडत्या पुस्तकाविषयी -

At a time when schools have become giant factories churning out kids who must fit into the present order, who cooperate smoothly, and who consume more and more, Summerhill, which has been in existence since 1921, has shown the world that a school could abolish fear of teachers and adults and, deeper down, fear of life

समरहिलचा व्हिडीओ इथे बघता येईल -
http://video.google.com/videoplay?docid=351862798006272328&hl=en

सुंदर अग्रलेख ! अभिनंदन ऋषिकेश.
मुक्तसुनित, चतुरंग, मनिष आणि इतर बरेच प्रतिसादसुद्धा नेमके आणि छान आहेत.

पालकांची मानसिकता, खेळाचा-व्यायामाचा अभाव, कलेकडे दूर्लक्ष अथवा मारुनमुटकून कला हे सर्व मुद्दे फार योग्य आहेत.
शहरांमध्ये अनेक मुलांची शाळा घरापासून फार लांब असते. यामुळे अनेक गोष्टींना ही मुले मुकतात, त्यांना मनोरंजनाला वेळ मिळत नाही. त्यांच्या व्यथा अजूनच तीव्र होतात.

मनिषने थोरोचा उल्लेख केला आहे आणि इतर काही शिक्षण विषयांत काम करणार्‍या लोकांचा उल्लेख केला आहे. त्या लोकांबद्दल आणि त्यांच्या भूमिकेबद्दल वाचायला आवडेल.

शिक्षण कसे असावे? ते कसे द्यावे आणि त्यात काय असावे? या बद्दल जे. कृष्णमूर्ती यांचे विचार चिंतनीय आहेत. त्यांनी स्वतःच्या मताला अनुसरणारार्‍या शाळा भारतात चालू केल्या आहेत. ऋषीव्हॅली आणि पुण्याजवळ सह्याद्रीस्कूल या दोन शाळा ऐकून माहित आहेत. तेथे शिक्षण कसे असते याबद्द्ल कुणाला माहिती-अनुभव असेल तर तो इथे सांगावा.
--लिखाळ.

सगळ्यांचे प्रतिसादाबद्दल अनेक आभार.. जमतील तसे एकेक प्रतिसादाला उत्तर देईनच.. (सध्या फार कामात आहे क्षमस्व!)
तुर्तास एक आठवणः
पुढील आठवडा बालसप्ताह पाळण्यास आपले अनुमोदन असेल तर लहानांसाठी काहितरी नक्की लिहा :)
म्हणजे प्रत्येक लेखन लहानांसाठी नाहि आले तरी प्रत्येकाने एक तरी लेखन लहानग्यांसाठी करावे हि विनंती!

-(लहानगा मावळता संपादक) ऋषिकेश

एकदा एका व्याख्यानात शिक्षणक्षेत्रातील वर्णाश्रमाचा उल्लेख आला होता.

ब्राह्मण : गणित आणि शास्त्र.

क्षत्रिय : सर्व भाषा.

वैश्य : इभुना.

शुद्र : चित्रकला, खेळ आणि संगित इत्यादी.

बाकी संदर्भ विसरलो, चु.भु.दे.घे.