भाषेचं शिक्षण आणि शिक्षणाची भाषा

आवडलं. आणि पटलं सुद्धा!
मी स्वत: मराठी माध्यमातून शिकलो आहे. आणि कुठल्याही इंग्रजी माध्यमातून शिकलेल्या व्यक्तीइतकच, किंबहुना जास्त अस्खलित व व्याकरणशुद्ध इंग्रजी मी बोलू शकतो असा मला आत्मविश्वास आहे.
इंग्रजी ही केवळ एक भाषा आहे. तिच्याकडे तशाच दृष्टीने बघावे. जशी जापनीज, फ्रेंच, चायनीज, तशीच इंग्रजी. ती कुठल्याही वयात आरामात शिकता येईल. इंग्रजी म्हणजे संपूर्ण शिक्षण नव्हे.

>> शेवटी माणसं घडवायची आहेत; शर्यतीचे घोडे नव्हेत.
अगदी खरं बोललात वेल्लाजी.जी भाषा आपल्याला कम्फर्ट वाटत नाही त्या भाषेतून घेतलेलं शिक्षण हे शिक्षण नसून फक्त ट्रेनिंग आहे.
(well educated बनायला हवं well trained नाही-3 idots)
सर्व प्रकारचं शिक्षण/कोर्सेस हे मातृभाषेतून घेण्याची व्यवस्था असावी असे वाटते.अर्थात यामध्ये सरकारी जबरदस्ती नसायला हवी.
आणि इतरांचे अनुकरण करणे याहून दुसरी मूर्खता नसावी.

गुजरातेत १२ पर्यंत गुजराती मिडियममधे शिक्षण घेता येत असे.

मेडिकलला जाणारी मुले सीईटी देखिल आपल्या भाषेत देऊ शकत होती. आता "नीट"च्या रिसेंट आदेशामुळे आता मुलांना नाईलाजाने पूर्ण भारतभर सीबीएसई अर्थात इंग्रजीत शिक्षण घ्यावे लागणार असे दिसते.

यालाच मॅकॉलेकरण म्हणता येईल का?

प्रबोधनपर व्याख्याने व सभा (सप्टेंबर ते मार्च) घेऊन जनजागरण केले तरच याला रोखता येईल अन्यथा मातृभाषा हे शिक्षण माध्यम उरणार नाहीं व पुढच्या पिढीला पर्याय नाहीं (जो सोयिस्कररित्या आजंच काहीपालक कारण सांगतात) म्हणून नाईलाजाने इंग्रजी माध्यमात शिकावे लागेल.
खास करुन महिला वर्ग हिरिरिने सामिल करुन घ्यायला हवा, कारण पुरुषांचे यात काही चालत नाहीं असे पाहण्यात आले आहे.

लेख आवडला आणि पटला.

वेल्लाभट तुमची मुले मराठी माध्यमात आहेत का? कितवीत ? कोठल्या शाळेत ?

भारतासारख्या बहुभाषिक देशात जेव्हा कामानिमित्त एका ठिकाणाहुन दुसर्या ठिकाणी स्थलांतरीत व्हावे लागते तिथे मातृभाषेतुनच शिक्षण हा हट्ट अडचणीचा ठरु शकतो. मी सध्या बेंगलोरमध्ये राहतो.अल्याड पल्याडला कोणी मराठी नाही.भारताच्या बाबत बोलायचे झाल्यास एकुण शिक्षणपध्दतीतच आमूलाग्र बदल होणे गरजेचे आहे. केवळ मातृभाषेतुन शिक्षण घेतल्याने मिळणारा फायदा नगण्य असावा. मराठीतुन शिक्षण घेऊन सुध्दा शिक्षणपध्दतीचा भर घोकंपट्टीवरच असेल तर मग इंग्रजीतच घोकंपट्टी केल्याचा फायदा जास्तच असेल.

भारतभर बदलीच्या नोकरीमुळे आम्हालाही दोन्ही मुलांना ईंग्रजी माध्यमाच्या शाळात नाईलाजाने घालावे लागले.त्यामुळे होणारे तोटेही सहन करावे लागले. सुरवातीला मुले ईंग्रजीमधून शिकताना कंटाळत असत परंतू नंतर जमले. मात्र त्यामुळे मराठी अवांतर वाचनावर व बोलण्यावर थोडाफार परीणाम झालाच. मात्र घरात सतत मराठीच बोलत असल्याने मुले मराठी अगदीच विसरली नाहीत. त्यामुळे मलाही असेच वाटते की ज्यांना शक्य आहे त्यांनी मराठी/ मात्रुभाषेतच मुलांना शालांत शिक्षण द्यावे त्याचवेळी ईंग्रजी बोलीभाषा म्हणून शिकवावी. सध्या शालेय सुट्ट्यामध्ये ज्या अनेक कलाकौशल्याच्या वर्गांना मराठी माध्यमातील मुले जातात तसेच हसत खेळत मुले सहज ईंग्रजी बोलीभाषा म्हणून शिकू शकतील व एकदा भाषेची गोडी लागली की त्यांच्या आकलन शक्तीनुसार छोटी छोटी गोष्टींची पुस्तके सतत त्यांच्या वाचनात येतील असे पाहून ती मुले चांगले ईंग्रजी बोलू शकतील.
आम्हा उभयतांनाही शाळेत मराठी माध्यम व कॉलेजला ईंग्रजी माध्यम असूनही बोलीभाषा म्हणून ईंग्रजी चांगले येत नव्हते परंतू मी स्वतः ईंग्रजी पुस्तके सतत वाचूनच अन घरात सतत सवय केल्यानेच परप्रांतात स्वतःचे विचार योग्य रीतीने मांडू शकले.

सुरेख लेख आणि उत्तम विवेचन !

आपल्या मातृभाषीक राज्यात/देशात राहत असल्यास मातृभाषेतच प्राथमिक शिक्षण व शक्य असल्यास माध्यमिक शिक्षणही घ्यावे. मात्र इंग्लिश ही आणखी एक भाषा म्हणुन शिकणे भविष्याच्या दृष्टीने फायद्याचे होईल.

भारतात शास्त्रिय विषयांतील उच्च शिक्षण व विशेषतः व्यावसायीक शिक्षण घेण्याची इच्छा असल्यास सद्यातरी विद्यालयीन शिक्षण इंग्लिशमध्ये घेणे आवश्यक आहे. असे शिक्षण अनेक विकसित देशांमध्ये स्थानिक भाषेत करता येते. कारण तेथे स्थानिक भाषेत शिक्षण व संशोधन करण्यासाठी आवश्यक असणार्‍या अनेक मूलभूत सोई निर्माण केल्या गेल्या आहेत.

अमेरिका, कॅनडा, युके, ऑस्ट्रेलिया, न्युझिलंड, सिंगापूर इत्यादी देशांत पदवी शिक्षण अथवा नोकरी करावयाची असल्यास इंग्लिशला पर्याय नाही. आंतरराष्ट्रिय स्तरावरचे संशोधन करायचे असल्यास आजतरी सर्वच देशांच्या नागरिकांना (यात सर्व विकसित पाश्च्यात्य देशही येतात) इंग्लिश शिकणे आवश्यक ठरते.

सुरेख लेख! तुमच्या प्रयत्नांना दाद देतो.

धन्यवाद!

एकच, तुम्ही म्हणालात तसे शिक्षणाला मातृभाषा माध्यम grasping करता उत्तम ! मान्य करतो मी, पण ज्या मराठी माध्यमाबद्दल आपण हे म्हणता आहात ती मराठी खरंच आपली मातृभाषा आहे का?? 'त्वरक' 'उत्प्रेरक' 'संप्रेरक' ह्या वैज्ञानिक संकल्पना म्हणा किंवा सामाजिक शास्त्र विषयातील भौगोलिक ऐतिहासिक जारगन म्हणा ही छापील मराठी आपली मातृभाषा आहे का?? कुठल्या घरातली कुठली माता अशी दिव्य छापील मराठी बोलत असेल? ही प्रमाणित मराठी आहे मातृभाषा अहिराणी, कोकणी, वर्हाड़ी इत्यादी म्हणता येतील मग काय करावे बुआ?? माझी मातृभाषा वर्हाड़ी आहे मग उद्या मी पुस्तक मागतो ज्यात लिहिले असेल की बुआ 'लोकमान्य टीळकायनं अंग्रेजाले बेज्या झाबु देल्ला! इतला का त्याहीनं टिळक महाराजाले उचलून मंडाले ले पाठोले' ही आहे बुआ माझी मातृभाषा

मुद्दा काय तर ही प्रमाणित मराठी मातृभाषा नाहीच अन त्यामुळे ती सुद्धा बहुसंख्य पाल्यांस इंग्रजी इतकीच जड़ जाते गणित शिकताना 'simultaneous equation' हे जर वाचायला जड़ जात असेल तर 'एकसमयावच्छेदक समीकरण' सुद्धा काही नीट पचत नाही कारण मुळात ती आपली मातृभाषा नाही!

बाकी चालू द्या

प्रतिसाद आधी इतरत्र प्रकाशित

वेगळी मतं असणार्‍यांनी नाही लिहिलं तरी चालेल हे वाचूनही आणि तशीही सध्या मिपावर वामा असूनही काही मुद्दे लिहायचा मोह आवरला नाही. तेही माझी मतं काय हे लिहित नाही, महत्वाचं हे की सतत जर्मनी, जपान वगैरेचे जे दाखले दिले जातात, त्याबद्दल.
मुळात जर्मनी या देशात एकच मुख्य भाषा आहे. बोलीभाषा आहेत, पण त्या वेगळ्या. भारतात तसे नाही. त्यामुळे इतकी सरळसरळ तुलना होऊ शकत नाही.
दुसरा मुद्दा म्हणजे शिक्षणाची पद्धत. कितव्या वर्षीपासून शिक्षण चालू होते, त्याची एकंदर रचना कशी आहे, शाळेत कशा पद्धतीने शिकवले जाते, त्यात पाठांतरावर भर दिला जातो की समजून घेण्यावर, परीक्षा पद्धती कशा आहेत, शाळेतून बाहेर पडल्यावर कुठे आणि काय संधी उपलब्ध आहेत, उच्च शिक्षणाच्या संधी किती आहेत, शिवाय मग तिथे आरक्षणादि मुद्दे वगैरे अनेक बाबतीत भारतातले शिक्षण आणि जर्मनीतले यात फरक आहे. बरं भारतातलं शिक्षण हे पुण्या मुंबईपुरतं गृहित धरून चालणार नाही. कित्येक ठिकाणी अनावस्था आहे सगळ्याची. अगदी निषाणी डावा अंगठा सारखी परिस्थिती आहे. मातृभाषेतून शिकण्याचे फायदे असतीलही किंवा तोटेही असतील, याबाबतीत माझं एकच असं काही मत नाही, पण सतत इतर देशांशी तुलना करून ते कसे बरोबर असं होत नाही. अमुक एका देशात जर मातृभाषेत शिक्षण होते तर आम्ही का नको, हा युक्तीवाद त्यामुळे पटत नाही. पूर्णपणे इकडचे सगळेच बरोबर असेही नाही, दोन्हीकडे चांगले वाईट मुद्दे आहेत.

मातृभाषेतील शिक्षण असावे की नाही याबद्दलचा कुठलाही प्रतिवाद करायचा नाही. दोन्ही बाजूची अनेक उदाहरणे पाहिली आहेत. जर्मनीत जन्म घेऊन, जर्मन माध्यमाच्या शाळेत शिकूनही उत्तम मराठी आणि इंग्रजी बोलणारी मुले आहेत तशीच मराठी आणि इंग्रजीही न येणारी देखील आहेत.

आणि मातृभाषेतून शिक्षण घेण्याचे जसे फायदे आहेत, तसेच तोटेही आहेत. कदाचित इंग्रजीशी थोडी जरी मैत्री करायची जरा जास्त जर्मन लोकांची तयारी असती, तर इथल्या बर्‍याच कंपन्या आज वेगळ्या उंचीवर राहिल्या असत्या आणि पर्यायाने देशही अजून जास्त पुढे गेला असता असं वाटण्याची वेळ बरेचदा आली आहे. याबाबतीत मागेही एका धाग्यावर लिहिले होते, पण तरीही हे फक्त माझे आणि काही ओळखीच्यांचे अनुभव म्हणून तसंच आहे असे म्हणणार नाही. असो, तो वेगळा मुद्दा आहे.

उत्तम लेख आणि चर्चा

वरील चर्चेत सोन्याबापु यांनी मांडलेला बोली भाषे संदर्भातील मुद्दा मराठीतच शिक्षण हवे ची तार्कीक परीणीती आहे. अत्यंत वेगळा व जबरदस्त मुद्दा तर्कयुक्त रीतीने मांडलेला आहे जो विचारणीय आहे.
असंका यांनी इंग्रजीपेक्षा मराठी च बोलीभाषेशी अंतर जे दाखवल आहे तो मुद्दाही जबरदस्त तर्कयुक्त आहे.
चर्चेतील प्रतिसाद प्रगल्भ आहेत मजा येत आहे वाचायला
धागालेखकांनी थोडा मतभेदांना वाव दिला तर बरे होइल असे वाटते.

माझेही शिक्षण मराठी भाषेत झाले. पण त्यामुळेच मी चांगले इंग्रजीहि बोलु शकतो.
परंतु माझ्या मुलीला मी इंग्रजी माध्यमात घातले आहे.
पण तिला मराठीची आवड निर्माण करायचा माझा प्रयत्न असतो. आणि माझे सुदैव म्हणजे आवड हळूहळू निर्माण होत
आहे. सध्या ती म्रुत्युंजय हे पुस्तक वाचत आहे ( हळुहळु). त्यातील काहि शब्द कळाले नाहित तर मी समजावुन सांगतो.

मराठी हा विषय सर्व शाळात १ ली पासुन (सि बि एस ई, आय सी एस ई, इंटर्नेशनल स्कूल) सक्तीचा करावा या मताचा आहे. इंग्रजीही १ली पासुन शिकवावे.

हे जुनं नाटक नवीन संचात परत आलंय का???

कुट
कुट
काथ्या
कुट

उत्तम विषय व चांगली चर्चा.
मातृभाषेतून शिक्षण केव्हाही चांगले पण तीच मातृभाषा कायम वापर्ली जाते का शि़क्षणात?
एम.ए. मराठी झालेला तरूण महाराष्ट्राबाहेर्,देशाबाहेर करीयर करू शकेल का?वर चीन्,जर्मनीची उदाहरणे दिली आहेत पण त्या देशात बालवाडीपासुन ते पी.एच.डी.पर्यंत मातृभाषाच वापरली जाते ना ?इंग्रजीकडे दुर्लक्ष करणारे तरूण मुलाखतीत 'त त प प' करतात व हुशारी असूनही नोकरी मिळू शकत नाही.
https://en.wikipedia.org/wiki/Foreign_Secretary_(India)
येथे बहुतांशी लोक इंग्रजी माध्यमात शिकलेले कसे? त्यातही बहुतांशी एम.ए.इंग्रजी! मातृभाषेत शि़क्षण घेऊन परिस्थिती बदलेल का ? असा ह्यांचा प्रश्न.

नेहमीचाच विषय आणि सर्वांचे नेहमीचेच गैरसमज.

ह्यावर मागे बराच वादंग होऊनही 'मातृभाषेतून शिक्षण' ह्याचा अजूनही भलताच अर्थ लावत काही लोक गोंधळ घालत आहेत हे बघून आश्चर्य वाटले.

१. युनेस्कोच्या मते प्राथमिक शाळा म्हणजे अगदी बालवाडी ते पाचवीपर्यंतचे शिक्षण.
२. हे शिक्षण मुलांना अनोळखी भाषेतून देणे चुकीचे. कारण ह्याचे विषय हे अगदी जवळचे, आजूबाजूचे, परिसरातले असतात. मुलांना त्यांच्या नेहमीच्या (मातृभाषा हा शब्द शब्दशः घ्यायची गरज नाही) भाषेतून माहिती लवकर समजू शकते. अनोळखी भाषेमधे आधी भाषेवर मेहनत घ्यावी लागते, नंतर माहितीवर दुसरी.
३. इंग्रजीतून उच्च शिक्षण ह्याबद्दल दुमत असायचे कारण नाही. जागतिक स्तरावर राहण्यासाठी बारावीनंतरचे काही शाखांचे शिक्षण इंग्रजीतून असले तरी हरकत नसावी.

काथ्याकुट करणारी मंडळी 'उच्चशिक्षण मातृभाषेतून उपयोगाचे नाही' ह्याच मुद्द्यावर विनाकारण अडून बसलेले असतात हे नेहमीच बघितले आहे. 'मातृभाषेतून प्राथमिक शिक्षण' व 'उच्चशिक्षणाची भाषा' हे दोन वेगवेगळे मुद्दे व विषय आहेत हे कृपया आतातरी ध्यानात घ्या.

मला स्वतःला सेमि इंग्लिश हा प्रकार चांगला वाटतो....पण त्यातुन शिकलेल्या मुलांची जीआरीची वर्ड लिस्ट करताना हालत बघितली आहे

छान लेख आहे.
आम्ही आधीच मुलीला मराठी माध्यमांत घातले आहे. पण इतर कुंपणावरल्या लोकांसाठी उपयुक्त ठरावा.

@वेल्लाभट - लेख अभ्यासपूर्णच आहे. आम्ही याच विषयावर काम करत आहोत. असे सर्व संदर्भ एकत्रित करून आम्ही एक पीपीटी, सद्य मराठी शाळांची स्थिती, युनेस्कोचा मराठीतून अहवाल अशा अनेक गोष्टी एकाच इमेल मध्ये देत आहोत. एकदा डोळ्याखालून घालायचे असल्यास, Majhishala.Majhibhasha@gmail.com ला मेल करा. नाहीतर तुमचा मेल आयडी द्या. इतरांना पण हीच विनंती.

माझा मुलगा एकाच भाषेतुन काही शिकत नाही हे माझ्या लक्षात आलंय. सध्या तरी त्याला शाळाच नसल्याने आम्ही मनाला येईल ते प्रयोग करु शकतो. तो आमच्याशी बोलतो.. इथे अमेरिकेत आता त्याला सतत इंग्रजीत बोलणारे लोक भेटत आहेत, त्याच्याशी बोलत आहेत. आम्ही मध्ये पडत नाही, तो त्याचा प्रयत्न करुन बोलतो. हिंदी लोकांशी हिंदीत. मराठी लोकांशी मराठीत. प्रत्येक वेळेस त्या त्या भाषेतले शब्द बरोबर वापर्तो. ह्याचा अर्थ मुलं डोक्यात बरोबर ठेवत असतात. ज्ञान महत्वाचं ना. भाषा दुय्यम वाटते मला तरी. पण माझी मतं बदलत असतात. एक वर्ष इंटरनॅशनल शाळेत घालवुन लक्षात आलंय की कल्पना कितीही भारी असली तरी ती राबवणं जास्त महत्वाचं असतं. अत्यंत दर्जा शिक्षणपद्धत असुनही काही फायदा नसतो जर शिक्षक उत्तम नसतील. शिक्षक चांगले असतील तर भाषा दुय्यम असते. हे सध्याचं मत आहे. एक वर्षानी पाहु. आल्यावर मराठी एस.एस.सी मध्ये घालायचा विचार आहे.

आणि तितकीच उत्तम चर्चा.

माझ्या मुलाचा जन्म ऑक्टोबर १९८५ मधला.तो मराठी माध्यमातून शिकला. तो पाचवीत असताना त्याच्या शाळेतील एका शिक्षक पालक सभेत 'गणित व शास्त्र हे विषय मुलांना इंग्रजीतून शिकवावेत का' या विषयावर चर्चा होती. बहुसंख्य पालकांचे मत सदर विषय इंग्रजी भाषेतून शिकवावे असे होते. काही जणांनी असे प्रतिपादन केले की, गणित व शास्त्र विषय आतापासून इंग्रजीतून शिकवल्याने मुलांना उच्च माध्यमिक व पुढील शिक्षणात त्याचा फायदा होईल कारण उच्च शिक्षण इंग्रजी भाषेतच उपलब्ध आहे. माझे स्वतःचे मत मात्र याच्या विरुद्ध होते. मी माझ्या मुलाला दहावी पर्यंत संपूर्ण मराठी तुकडीत ठेवले. २००० साली तो एस.एस.सी. व २००२मध्ये एच.एस.सी. झाला. त्याला अनुक्रमे ८४% व ८६% गुण मिळाले. त्यानंतर त्याने भौतिक शास्त्रात पदवी व पदव्युत्तर पदवी (एम.एस्सी. फिजिक्स) मिळवली. या सर्व शिक्षणात त्याला प्राथमिक व माध्यमिक शिक्षण मराठीतून (मातृभाषेतून) घेतल्याने कोणतीही अडचण आली नाही.
आणखी एक माहिती येथे देणे अनाठायी ठरणार नाही असे वाटते. माहिती तंत्रज्ञान क्षेत्रात काम करताना, काही काळ त्याने ऑस्ट्रेलिया व अमेरिकेतील उच्च पदाधिकाऱ्यांना (एक्झीक्युटिव्ह्जना) इंग्रजीचे शिक्षण देण्याचे कामही केले.
मुलांच्या प्राथमिक व माध्यमिक शिक्षणाचे मध्यम मातृभाषाच असावी असे माझे ठाम मत आहे.

माझे मत थोडे वेगळे आहे ,मुळात इंग्रजी भाषा ही आपल्यापेक्षा प्रगत मेंदू असलेल्या युरोपियन अर्थात ब्रिटीशांची भाषा आहे .एखादा भारतीय विद्यार्थी जर कमी IQ चा असेल तर त्याला पहील्या यत्तेपासुन जरी इंग्रजि माध्यमात ठेवले तरी त्याला इंग्रजीचे पुर्ण ज्ञान घेता येणार नाही कारण मुळातच ही भाषा शिकायला अक्कल लागते.जर एखादा भारतीय विद्यार्थी जात्याच हुशार असेल तर तो कोणत्याहि माध्यमात शिकला तरी त्याला इंग्रजी सहज आत्मसात करता येईल.माझ्या बरोबर मराठि माध्यमात शिकलेले अनेकजण केवळ बुद्धीमत्तेमुळे इंग्रजी आत्मसात करु शकले व आज ते परदेशात डॉलरमध्ये खेळत आहेत व माझ्यासारखे बेताची अक्कल असलेले आजही इंग्रजीत बोलताना चाचपडतात
तात्पर्य काय ,अक्कल असेल तर मराठी माध्यमात शिकुनसुद्धा इंग्रजिवर प्रभुत्व मिळवता येते ,जगभरातल्या संधी दाराशी येतात व आमच्या सारखे सुमार बुद्धिमत्तेचे लोक तंबाखु मळत पाट्या टाकत बसतात.
( आपला पाल्य हुशार असेल तर बिनधास्त मराठी माध्यमात घालावा)

'अनावस्था' हा शब्द या चर्चेत वाचण्यात आला. 'दुरवस्था' + 'अनास्था' या दोहोंपैकी काय अपेक्षित आहे काही कळले नाही! ;-)