व्हिएन्ना - बुडापेस्ट - भाग १

व्हिएन्ना आणि बुडापेस्ट ही दोन्ही शहरे बऱ्याच दिवसांपासून भटकंतीच्या यादीत होती. साल्झबुर्ग आणि जवळच्या परिसरात गेलो तेव्हा ऑस्ट्रियाची छोटीशी झलक बघायला मिळाली होती. डिसेंबरच्या नाताळच्या सुट्ट्या यावेळी अशाच गेल्या आणि त्याचदरम्यान सहज म्हणून आंजावर उंडारताना व्हिएन्नाचे विमानाचे तिकीट बघितले. फेब्रुवारी हा तसा पर्यटकांच्या दृष्टीने तेवढासा योग्य नसल्याने असेल कदाचित, पण अगदीच स्वस्तात तिकिटे दिसत होती. मग थोडी अजून माहिती काढली, व्हिएन्ना पर्यंत जातो आहोत तर जवळ कुठे जाता येईल असा विचार केला तेव्हा बुडापेस्ट सोयीचे वाटले. रेल्वेने साधारण ३ तास. आधी नाल आणि मग घोडा असे काहीसे झाले. दरम्यान मिपाकर मृणालिनी त्याच भागात राहात असल्याने तिच्याकडून अधिक माहिती मिळाली. एकूण ५ दिवस हातात होते. मग व्हिएन्नात किती आणि बुडापेस्टला किती यावर चर्चा झाली. शेवटी २ दिवस व्हिएन्ना आणि उर्वरीत बुडापेस्ट अशी विभागणी झाली. हॉटेल आरक्षित झाले, तिकिटे झालीं. म्हणता म्हणता जायचा दिवस उजाडला आणि आम्ही फ्रँकफर्ट विमानतळावर दाखल झालो. वेळेत विमान निघाले आणि अवघ्या तासाभरात व्हिएन्नाच्या विमानतळावर उतरले. रात्री उशीराने हॉटेलला पोचण्यासाठी सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्था तेवढी सोयीची नव्हती. त्यामुळे टॅक्सीचे आरक्षण करून ठेवले होते. रात्रीचे अकरा वाजून गेल्यामुळे व्हिएन्नावासी गाढ झोपेत होते. पंधरा मिनिटात हॉटेलवर पोहोचलो आणि दुसऱ्या दिवशी खऱ्या सहलीला सुरुवात झाली.

मध्य युरोपातील ऑस्ट्रिया या देशाची व्हिएन्ना (Viennaa) ही राजधानी. वीन (Wien) हे जर्मन भाषेतील नाव. पर्यटनासाठी शहरातील केंद्रस्थानी राजवाडे, तेथील इमारती, संग्रहालये, अशी काही ठिकाणे होती. यातील काही संग्रहालायांमध्ये चित्रकला किंवा मॉडर्न आर्ट्स सारख्या विषयातल्या आमच्यासारख्या महाभागांना काडीचेही काही कळले नसते. हॉटेलमध्येच शहराचा नकाशा आणि मेट्रो, ट्रामची माहिती देणारी पत्रके घेतली. पहिले कुठे जावे, कसे जावे लागेल यावर चर्चा झाली, निर्णय झाला आणि मग हॉटेलवर दणदणीत नाश्ता करून बाहेर पडलो. फेब्रुवारीत थंडी असेल हे गृहीत धरले होते. आठवडाभर आधीपासून हवामानाचे अंदाज घेत होतो त्यामुळे तशी कल्पना आली होतीच. पण तरीही उगाच वेडी आशा होती की हवामान बरे असेल. पण ती फोल ठरली. कानटोपी, हातमोजे सगळे अत्यावश्यक आहे असे लगेचच लक्षात आले. जवळच मेट्रोचे स्थानक होते. मेट्रोच्या स्थानकावर तुरळक गर्दी होती. इतकी कमी गर्दी जर्मनीच काय, अजूनही जवळच्या कुठल्याच देशात पाहिली नव्हती. विशेष म्हणजे राजधानीच्या शहरात. हे नंतर पुढेही सतत जाणवले. एका अर्थाने पर्यटक अगदीच कमी असल्याने काही ठिकाणी गर्दीचा त्रास न झाल्याचे समाधान होतेच.

पहिल्या स्थळाकडे प्रयाण केले ते म्हणजे शोनब्रुन पॅलेस. (Schönbrunn Palace)

तिकीट खिडकीपाशी जेमतेम चार डोकी बघून, आता निवांत आत फिरता येईल म्हणून हायसे वाटले. ऑडीओ गाईड घेऊन आत शिरलो. राजवाड्याचा फक्त काहीच भाग प्रवेशासाठी खुला आहे. इथे छायाचित्रणाला परवानगी नव्हती, त्यामुळे छायाचित्रे नाहीत. एकेक भव्य दालने बघत, त्यामागचा इतिहास ऐकत तास दीड तास सहज गेला. असे काही बघताना त्या देशाची संस्कृती, काळानुसार होत गेलेले बदल आणि ऐतिहासिक वास्तूंचे जतन करताना घेतलेली मेहनत या सगळ्या गोष्टी प्रामुख्याने जाणवतात.

मूळ इमारत १६ व्या शतकात बांधली असली तरीही अनेक वर्ष ती राजे लोकांची काही दिवस सुट्टीसाठी, शिकार करण्यासाठी येउन राहण्याची जागा होती. विशेष करून एलेनोरा गोन्झागा या राणीने, तिच्या नवऱ्याच्या मृत्युनंतर पुढाकार घेऊन राजवाडा बांधला. पुढे मारिया थेरेसा या राणीला ही वास्तू लग्नात मिळाली आणि तिने १७ व्या शतकात मूळ इमारतीचा विस्तार केला, जी आता शोनब्रून या नावाने ओळखली जाते. त्यानंतर फ्रान्झ जोसेफ आणि त्याची राणी एलिझाबेथ यांच्या काळात राजवाडा अधिक विस्तारला. १९१६ साली या राजाचे निधन झाले. त्यानंतर १९१८ साली ऑस्ट्रियात लोकशाही अस्तित्वात आली आणि हा राजवाडा नंतर संग्रहालयाच्या स्वरुपात लोकांसाठी खुला झाला.

एलिझाबेथ ऑफ ऑस्ट्रिया उर्फ सिसि अशी ओळख असलेली एलिझाबेथ ही त्याची राणी त्या काळातही प्रचंड ग्लॅमर आणि गॉसिपची धनी होती. त्यामुळेच कदाचित, पण राजवाड्यात सर्वत्र तिच्या बद्दल सर्वाधिक माहिती दिली जाते. ही मुळची जर्मनीतील बव्हेरिया प्रांताची राजकन्या. तिचा नवरा हा तिचा मावसभाऊ. तिच्या वयाच्या सोळाव्या वर्षी राजघराण्याचा विस्तार व्हावा या उद्देशाने हे लग्न लावले गेले. जेव्हा तिला पहिली मुलगी झाली, तेव्हा मुलगाच हवा असा अट्टाहास करणाऱ्या तिच्या सासूबाइंनी तिला त्या मुलीपासून तोडले. नंतरही पुन्हा मुलगीच झाली म्हणून तिला छळले गेले तर एका मुलीला गर्भात मारण्याचा प्रयत्न केला. अनेक वर्षांच्या जाचानंतर मुलगा झाला आणि तात्पुरती तिची सुटका झाली. दुर्दैवाने या एकुलत्या एक मुलाने नंतर आत्महत्या केली आणि ती अजूनच खचली. सोळाव्या वर्षी झालेले लग्न, लगेचचे बाळंतपण, त्यात या त्रासांनी वैतागलेल्या या राणीला प्रचंड मानसिक तणावामुळे डिप्रेशन आले. अधिकाधिक सुंदर दिसण्यासाठी, तरुण दिसण्यासाठी तिचे स्वतःवर अतिरेकी प्रयोग सुरु झाले. तिचे केस खुं लांबसडक आणि अतिशय सुंदर होते असे म्हटले जाते. रोज साधारण तीन तास तिच्या मदतनीस फक्त केसांची काळजी आणि केशरचना यासाठी नेमल्या होत्या. याच नैराश्याच्या गर्तेत, कुणाशी बोलायचे नाही, सगळ्यांसोबत राहायचे नाही असा प्रकार सुरु झाला. मनात आले की कुठेही फिरायला जायचे, मनात आले तर परत यायचे असे सुरु झाले. अशाच एका जिनेव्हा भेटीत तिचा खून करण्यात आला. हा इतिहास ऐकताना त्यात काही राजकन्यांच्या कहाण्या होत्या ज्यात "केवळ या राजघराण्यात असल्यामुळे आमची लग्न ही फक्त नवीन राज्य मिळवण्यासाठी केली जातात, आमच्या मनाप्रमाणे नवरा निवडीचा आमचा अधिकार इथे हिरावून घेतला जातो" असा त्यांनी खेद व्यक्त केला होता.

राजघराण्याचा विस्तार या एका ध्येयाने पछाडलेली राणी सोफी आणि त्याची बळी ठरलेली सिसि, एकीकडे संपूर्ण राज्याची जबाबदारी राजाच्या मृत्यनंतर पेलणाऱ्या काही स्त्रिया तर मनाविरुद्ध लग्न झाल्यामुळे घरातल्या वैभवशाली सुखातही आनंदी नसलेल्या काही स्त्रिया हे सगळेच ऐकताना या सगळ्या स्त्रियांची काय स्थिती होती हे सगळे विचारात पाडणारे आहे. या आताच्या प्रगत म्हणून गणल्या जाणाऱ्या देशात अगदी आता आता पर्यंत ही अशी परिस्थिती होती याचं नवलही वाटतं. आताही नेमके कुठे बदल झालेत, खरंच झालेत का, जे झालेत त्यामागे काय कारणे होती इत्यादी विषय फार मोठे आहेत. पण तो या लेखाचा विषय नाही. असो.

उंची वस्तू, उत्तमोत्तम रंगकाम आणि भित्तीचित्रे, त्या काळात शक्य तेवढी केलेली तंत्रज्ञानाची सोय, हे सगळे राजेशाही थाट बघण्यासारखे आहेत. वस्तूंच्या बाबतीत, एक संग्रहालय म्हणून बघायचे झाले, तर म्युनिक मधील Nymphenburg palace हा राजवाडा थोडा उजवा वाटला. पण अनुभव नक्कीच सुंदर, नयनरम्य होता. बाहेर येउन चारही बाजूंनी पसरलेल्या भव्य प्रांगणात एक चक्कर मारली. दोन दिवसांपूर्वी बर्फवृष्टी होऊन गेली असल्याने अजूनही काही ठिकाणी बर्फ दिसत होता. राजवाड्याच्या मागच्या बाजूचा परिसर. हिवाळा असल्याने बागेत फुले नव्हती. इथे उन्हाळ्यात आल्यास अजूनच सुंदर दृश्य दिसेल यात शंका नाही.

कितीही लक्ष ठेवले तरीही लोक ऐकत नाहीच याचे एक उदाहरण या खालच्या रंगवलेल्या भिंतीतून दिसते.

इथेच एक प्राणीसंग्रहालय देखील आहे जे प्रसिद्ध आहे. परंतु थंडी होतीच आणि एकूणच त्यात फारसा रस नसल्याने ते बाजूला सारले होते. पोटपूजा केली. दुपार होत असल्याने आता शहरच्या मध्यवर्ती भागात सिटीसेंटरला फिरून मग पुढचा बेत ठरवू असा विचार करून मेट्रोने सिटी सेंटर ला पोहोचलो. जर्मनी किंवा कुठल्याही युरोपातील देशात फिरताना प्रत्येक ठिकाणच्या इमारती, स्थापत्य यात काही साम्य असली तरीही एक वेगळेपण जाणवते. विशेष आवडली ती या वास्तूंवर केलेली कलाकुसर, प्रत्येक वास्तूचा कोपरान कोपरा लक्षवेधी होता. थंडीमुळे या संपूर्ण सहलीतच फोटो फार हातचे राखून काढले गेले. त्यात मग ते चांगले यावे म्हणून काही प्रयत्न करणे दूरच राहिले. :( जे प्रत्यक्ष पाहिले तेवढा चांगला न्याय फोटोतून देता आला नाही असे वाटते आहे. त्यामुळे जसे आलेत तसे देण्याला पर्याय नव्ह्ता.

या खास घोडेगाड्या शहरात ठिकठीकाणी दिसतात. The Illusionist या चित्रपटात अगदी जुन्या काळातील व्हिएन्ना आणि या अशाच गाड्या दाखवल्या आहेत त्याची आठवण झाली.

अनेक लक्षवेधी इमारती, चर्चेस बघत बघत एका ठिकाणी हे दिसले.

डेमेल (Demel) ही व्हिएन्ना मधील १७८६ सालापासूनची बेकरी. हे सगळे सुंरेख प्रकार संपूर्णपणे मुख्यत्वे साखरेपासून तयार केले होते. अगदी ती फुले सुद्धा. तिथे लिहिलेले होते म्हणून निदान त्यावर विश्वास ठेवला, नाहीतर खरे वाटले नसते. जर एवढे सुंदर काही केले असेल तर आत जाऊन एक कॉफी व्हायलाच हवी याबद्दल दुमत होण्याची शक्यता शुन्य. त्यामुळे लगेच आत शिरलो. आत केक्सचे विविध प्रकार होते, ज्यातून एक काहीतरी निवडणे हे वेळखाऊ काम एकदाचे झाले आणि आत टेबल शोधायला गेलो. इथे एका बाजूला काचेच्या आत बेकरीतील लोक काम करताना दिसत होते.

ही बेकरी खासकरून वेडिंग केक्स साठी प्रसिद्ध आहे. लग्नासाठी वधुचा पोशाख असतो तसा आकार आणि सजावट असलेली बिस्किटे करणे सुरु होते. एक जण अशाच एका लग्नासाठीच्या केकची तयारी करत होती, त्यानुसार रंग तयार करणे, ते कुठे कसे दिसतात यावर प्रयोग करणे यात ती गुंग होती.
एका बाजूला 'काफे उंड कुखेन' अर्थात कॉफी आणि केक खाताना आम्ही काचेच्या पलीकडच्या टेबलवर बसून कुतूहलाने बघत होतो.

व्हिएन्नात सगळीकडेच आवडलेली एक गोष्ट म्हणजे कॉफीसोबत एका छोट्या पेल्यात पाणी दिले जात होते. आजवर हे जर्मनीत आणि युरोपातील इतरही भटकंतीत हे कुठेच दिसले नाही, त्यामुळे कदाचित वेगळे वाटले असेल. केकच्या चवीत जर्मनी आणि जवळपास मिळणाऱ्या बेकरीपेक्षा फार काही वेगळे वाटले नाही. पण अशा ठिकाणी जे एक खास वातावरण अनुभवायला मिळते, त्यातून त्यांचे वेगळेपण दिसून येते.

इथून बाहेर पडलो आणि पुन्हा जवळच्याच भागात एक चक्कर मारली. अंधार पडायला सुरुवात झाली होती, त्यामुळे लवकरच परतीचा रस्ता धरला. संयुक्त राष्ट्रसंघाचे व्हिएन्ना मधील मुख्यालय आणि शहरातील इतर काही प्रेक्षणीय स्थळे यासाठी दुसरा दिवस राखीव होता.
क्रमशः