९६कुळी मराठा आडनावांच्या निश्चितीत मदत हवी

:) 'ज्याला स्वतःला काय माहित नसतं, ते माहित असतं, अन ते माहित करून घेण्याची आणि देण्याची इच्छा असते ', ही माहितगार असण्याची पहिली अट ;) एका विकिपीडिया बन्धू प्रकल्पातील आमची सही He who knows ,wants to know and and loves to keep others informed अशी आहे. धन्यवाद.

चांगला प्रश्न विचारलात. उत्तर जरा लांबतय (संक्षीप्त वाचना साठी काही वाक्ये ठळक करण्याचा प्रयत्न केला आहे) पण मला विकिपीडियावरील साहाय्यपानांमध्ये आंतर्भूत करता येत म्हणून सविस्तर लिहिण्याचा प्रयत्न असतो.

ही माहिती जवळच्या नात्यातल्या व्यक्तीने दिली असल्याने चुकीची असण्याची शक्यता कमी आहे - पण मौखिक माहिती हा विकीसाठी योग्य संदर्भ असू शकत नाही (असू नये).....

जवळच्याच व्यक्तीने नव्हे तर त्याच व्यक्तीने दिलेली माहितीही चुकीची असू शकते, तीही पडताळली (क्रॉसचेक केली) जावयास हवीच. याचा अनुभव (धडा) पत्रकारांना देण्यासाठी अमोल पालेकरांनी एक किस्सा घडवला (मि.पा. दुवा). निवडणूका अ‍ॅफिडेव्हीट्स मध्ये शैक्षणिक पात्रते विषयी दिलेल्या माहितीतील केंद्रीय मंत्री महोदयांनी केलेल्या त्रुटी, हे तर सगळ्यात अलिकडचे उदाहरण.

कोणत्याही व्यक्तीस एकाच व्ह्यूमध्ये प्रीझमच्या सर्व बाजू दिसणे अवघड असते. व्यक्ती आणि प्रसंग यांच आकलन प्रत्येक व्यक्ती आपापल्या कुवतीने/मर्यादेत करत असू शकते, बॅटमनच्या बॅटवर येणारा बॉल शेवटी बॅटमनला कसा दिसला/अनुभवला हे त्या बॅटमनच्या अँगल मधूनच दिसत असते, इतर सर्वांचे केवळ तर्क असतात इतर सर्वांच्या व्ह्यू(अँगल) मध्ये त्रुटी राहतेच. ड्राव्हींगसीट वर बसलेल्याच दृश्य शेजारच्या व्यक्तीलाही जसंच्या तस दिसत नाही. वर म्हटल्या प्रमाणे व्यक्ती स्वतःही वस्तुस्थितीचा विपर्यास करत असू शकतेच. घरी दर दोन मिनीटांनी चहा घेणारी व्यक्ती, मी चहा घेतच नाही किंवा मी हल्ली चहा सोडलाय, आज उपवास आहे अशी लोणकढी मारत असू शकते किंवा बाहेर दारू घेऊन घरी मात्र मी दारू कधी घेतच नाही म्हणू शकते. अपघात झाल्यानंतर अपघातास कारणीभूत सर्वच व्यक्ती सहसा दोष नाकारतात पण अपघात तर झालेला असतो. त्यामुळे अपघात झाला हे तथ्य नोंदवण सोप असत अपघात का झाला याच अंतीम सत्य कदाचीत कुणालाच कधीच माहिती होणार नाही. अपघात घडताना उपस्थित व्यक्ती तिसर्‍याच दिशेने पाहत असलीतरी अपघातस्थळावर अनुपस्थित व्यक्तीपेक्षा अपघातस्थळावर उपस्थित व्यक्तीवर अधिक विश्वास ठेवतो एवढेच. हि सत्याची नव्हे सत्याची माहिती होण्यातली मर्यादा स्विकारूनच कोणत्याही संदर्भ असलेल्या अथवा संदर्भ नसलेल्या माहिती कडे पाहिलेले चांगले.

अपघाताची माहिती घेणारा पत्रकार मौखीक माहितीवरच अवलंबून असतो. फक्त एकाच व्यक्तीकडून घेतलेल्या माहितीवर अवलंबून न राहता अधिक व्यक्तींकडून माहिती घेऊन वृत्तांकन करणे अभिप्रेत असते. एकदा वृत्त प्रकाशित झाल्यानंतर वृत्तांकनात त्रुटी असतील तर काही वाचक निदर्शनास आणून देतील, इतर वृत्तसंस्था च्या वार्तापत्रात कदाचीत वेगळी तथ्य पुढे येतील. कोर्टात साक्षीदारांची शहानिशा वकील मंडळी त्यांच्या पद्धतीने करू शकतात (आणि तिथेही साक्षीदार उलटू शकतात). ज्ञानकोशात लेखन करताना वृत्तपत्रातील वार्तांकने ते न्यायालयाचा निर्णय असे जेवढे स्रोत उपलब्ध होतील तेवढ्यांचे संदर्भ देऊन समतोल लेखन करण्याचा प्रयत्न असतो. वेगवेगळ्या स्रोतांनी दिलेल्या माहितीत तफावत येत असेल तर तफावत शोधण्याचा आपल्या मर्यादीत साधनातून प्रयत्न करणे आणि तफावत स्पष्ट न झाल्यास माहितीतील तफावत जशीच्या तशी नोंदवणे ज्ञानकोशीय लेखकाने करावयास हवे.

मौखीक माहितीवर अवलंबून ज्ञानकोशीय लेखन केले जाऊ नये हे खरेच पण मौखीक माहितीमुळे उपलब्ध स्रोतातील संदर्भातील माहितीत कमतरता तर नाहीना हे शोधण्याची प्रेरणा मिळू शकते. मौखीक माहिती प्रथम माबो अथवा मिपा सारख्या संस्थळावर आली (वृत्तपत्रे प्रकाशित पुस्तके इत्यादी माध्यमातून) अनेक वाचकांच्या नजरे खालून गेली त्या माहितीच्या अचूकते बद्दल उहापोह झाला की ज्ञानकोशासाठी या माहितीचे संदर्भमुल्य वाढू लागते. संदर्भमुल्य जेवढे चांगले तेवढी माहितीची विश्वासार्हता वाढते हे जेवढे महत्वाचे तेवढेच, केवळ संदर्भमुल्याने कोणतीही माहिती अंतीम सत्य म्हणून धरून न चालण्याचे भानही महत्वाचे असते हे या निमीत्ताने नमुद करावेसे वाटते.

तर संदर्भ कसे असावेत या बंदिस्त चौकटीमुळे महत्त्वाच्या माहितीला विकीपीडिया मुकला, असा त्याचा अर्थ होतो का?

संदर्भ कसे असावेत या चौकटीमुळे ज्ञानकोश माहितीपासून मुकला असे होऊ शकतेच. ज्ञानकोश माहितीस विश्वासार्हता प्राप्त होण्याच्या माहितीचक्रातील अत्यंत महत्वाचा टप्पा असतो पण ज्ञानकोशकारांना आणि ज्ञानकोश वाचकांना आपण अंतीम सत्य मांडत अथवा वाचत नाही आहोत हे भान असले म्हणजे, ज्ञानकोशांची जी मर्यादा आहे ती मोकळ्या मनाने स्विकारणे सोपे जाते.

वस्तुनिष्ठ नोंदी ठेवण्याच्या संस्कृतीत आपण भारतीय लोक पाश्चात्यांच्या तुलनेत बर्‍यापैकी मागे पडतो ग्रामीण विभाग तर अजून मागे पडतात, मौखीक गोष्टींवर अधीक अवलंबून राहतो; त्यात अनेक माननीयांच्या प्रसिद्धी पराङमुखतेची भर पडते. मग माहितीचे पुरेसे स्रोतच मिळत माहीत माहिती पडताळणे अवघड जाते. त्यामुळे इंग्रजी विकिपीडिया संदर्भ संकेतांची अंमलबजावणी अधीक कठोर असूनही, इंग्रजी विकिपीडियातही कुणी चॅलेंज केल तर संदर्भ देण आवश्यक होत, पण कमी प्रमाणात का होईना मौखीक माहिती तेथेही अंशतः स्विकारली जातेच. बहुतेक भारतीय भाषी विकिपीडिया कमी अधिक प्रमाणात इंग्रजी विकिपीडियाची नक्कल करतात नाही असे नाही. मराठी विकिपीडियात सामाजिक-राजकीय हेतुपुरस्सरता नसेल या अटीवर ग्रामीण क्षेत्रातून येणार्‍या माहिती साठी आणि प्रसिद्धी पराङमुख संगित क्षेत्रातील मान्यवरांसाठी संदर्भांच्या बाबतीत अधिक लवचिकता दाखवावी असा माझा स्वतःचा आग्रह असतो.

आपल्या प्रतिसादांसाठी धन्यवाद