दिलीपकुमार आणि चंदेरी वर्ख निघालेले अन्य कुणी....

दिलिपसाब आमचे आवडते कलाकार आहेत...

तात्या.

:) दिलीप कुमार ऑनेस्टली खुप बोर मारायचा राव :) अटल बिहारी वाजपेयीचा बापच जणु संवादफेकीत =))
मनोजकुमार तोंडझाकवी हा त्याच्या खालोखाल ... =))
जितेंद्रा (द जंपिंग जॅक का काय तो) ला पाहिलं की त्याचं बेनं असं का आहे ? ह्याची साक्षंच पटते. हतिम ताई किंवा पातालभैरवी तर बाप पिक्चर्स आहेत

त्यांच्या मुव्हीज आज कधी लागल्या की तुफान कॉमेडी म्हणुन पाहातो :)

प्राण , जवान अमिताभ बच्चन , धर्मेंद (अँ संपली का लिष्ट) .. एवढीच आमची जुण्या काळातली आवडती लोकं

- धर्मेंद्र डान्सदगडी

दिलीपकुमार हा आमच्या आईवडिलांच्या गळ्यातला ताईत. प्रचंड आवडायचा. मला तो अॅक्टर म्हणून कधीच विशेष मनात भरला नव्हता. अगदी भारतभुषण-ठोकळ्याला मधुबालाशेजारी पाहून जिवाची काहिली होत असे तसं दिलीपकुमारबाबतीत होत नसे. (मुगलेआजमच्या 'त्या' गाण्यात मधुबालाशिवाय काहीच दिसत नाही.) पण मशाल, शक्ती वगैरेमध्ये बापाची कामं करायला पुन्हा आला. आमच्या बाबांनी, अहा, त्याने काय काम केलंय, आणि मारामाऱ्या सुद्धा काय केल्याहेत, आणि अमिताभला सुद्धा कसं खाऊन टाकलंय वगैरे म्हटलं. मला शक्तीमध्ये तर त्याचा नाक खाजवून नैसर्गिक अभिनय करण्याचा प्रयत्न काही विशेष आवडला नाही. मशालमधला गाजलेला सीनदेखील खरं तर दिग्दर्शक व लेखक यांची करामत अॅक्टर खाऊन जातो त्यातला वाटला.

थोडक्यात बरेच हिरो आपल्या चेहेऱ्यामुळे येतात आणि ठोकून ठोकून काही वर्षांनी अभिनय शिकतात. तसं दिलीपकुमारचं झालं असावं. आता मुन्नाभाईमधला संजय दत्त देखील त्याच्या अगदी जुन्या पिक्चरांपेक्षा थोडा तरी बघवतो. दिलिपकुमार तितका वाईट नव्हताच. निदान हसरा खेळकर तरी होता. पण संजीवकुमार, अमिताभ यांच्या रांगेत बसत नाही. मग नसरुद्दीन वगैरेंची रांग सोडूनच द्या.

एकंदरीत व्यापक मुद्दे तितकेसे सुचत नाहीत. मुसुंनी थोडा विस्तार करावा असं वाटतं.

हा एक लिमिटेड अभिनेता आहे असं माझं मत आहे. तो टाकाऊ नक्कीच नाही पण त्याच्या अभिनयात खोलीची वानवा मला कायम जाणवत आली आहे. तो आणि त्याची भूमिका ह्यात कुठेतरी पॅरॅलॅक्स असल्यासारखी अवस्था असते. मी तरी त्याची फारच थोडी कामं मनापासून आवडली असं म्हणू शकेन. उदा.शक्ती. मशालमधेही तसा तो थोडा लाऊडच वाटला. माझ्या बाबांना तो आवडतो. वरती राजेश म्हणतो तसं 'अमिताभला खाऊन टाकलं' वगैरे त्यांचीही आवडती वाक्यं आहेत! :) पण मला व्यक्तिशः तसं वाटत नाही. त्याकाळी कदाचित अभिनेत्यांची वानवा आणि लोकांमधलं एकूणच सिनेमाचे वाढते आकर्षण ह्यामुळे हे अभिनेते चालून गेले असे मला प्रामाणिकपणे वाटते.

चतुरंग

दिलीपकुमार हा माझाही आवडता नट आहे. मला वाटतं त्याने मोजक्या ऐंशी चित्रपटातच काम केले आहे. त्याचे मी पाहिलेल्या खालील चित्रपटातील त्याचा अभिनय उत्कृष्ट आहे (निदान मला तरी वाटला)
मधुमती, यहुदी, संगदिल, तराना, देवदास, कोहिनूर, गंगा-जमना, मुघले आझम, राम और श्याम इ.
दिलीपचा मला व्यक्तिशः खूप आवडलेला अभिनय म्हणजे मधूबन में राधिका' ह्या गाण्यात त्याने सतार वाजविण्याचा पर्फेक्ट सीन! त्यासाठी बिचार्‍याने बरीच मेहेनत घेतलेली समजून येते
http://www.youtube.com/watch?v=TIWtdQwaoz0

भारत भूषण, राजकुमार, मनोज कुमार ह्यांचे सिनेमे बघा...

दिलीप कुमार आवडेल.

-- मिसळभोक्ता
(आमचेकडे सर्व प्रकारच्या आनंदांवर विरजण घालून मिळेल.)

मल तर ब्वॉ कधीच नाही आवडला... नाक खाजवत कुजबुजत कुठेतरी शुन्यात बघत अगम्य बोलणे हेच कायम माझ्या मनावर कोरले गेलेले त्याचे रूप. बाकी जुन्या जमान्यातला होता म्हणून आवडत नाही वगैरे तर नाहीच नाही.... उलट जुने चित्रपट / जुने नट / जुनी गाणी आवडतातच. सैगलसुद्धा आवडतो... पण दिलिपकुमार अज्जिबात नाही आवडत... काय करू? शक्ति वगैरे पण बघितला, पण ऊंहूं... नहीच जम्या.

वरती राजेश आणि मिभोंनी लिहिलेल्या प्रतिसादांशी सहमत आहे.

बिपिन कार्यकर्ते

शक्ती आणि नया दौर माझे आवडते सिनेमे आहेत...
पण ते श्रेय लेखक दिग्दर्शकाचे असावे...
( हे सिनेमे दिलीपमुळेच आवडतात का यावर शंका आहे......
म्हणजे दोन्ही मुन्नाभाई आवडतात ते अभिनेता संजूबाबामुळे आवडतात असे नाहीये... त्याप्रमाणे)

माझा उतारा मुद्दाम इथे दिल्याबद्दल मुसुंचे आभार मानून थांबतो. या विषयावर काही दीर्घ लिहावेसे वाटते, पण या धाग्यातले पोरकट प्रतिसाद वाचून काहीही लिहू नये असेही वाटते. दिलीपकुमारला भाभू, प्रकु, राकु (राजेंद्रकुमार आणि राजकुमार), मकु वगैरेंच्या पंक्तीत बसवणार्‍यांना ईश्वर सद्बुद्धी देवो. दरम्यान मी पुन्हा एकदा 'गंगा जमना ' पाहीन.
'चंदेरी वर्ख निघालेले' हा शब्दप्रयोग दिलीपकुमारच्या बाबतीत वापरण्याबद्दल थोडेसे दुमत आहे. 'ते केशर कधी किडले नाही, ते मिरे कधी नासले नाही' असा हा दिलीपकुमार आहे ('बैराग', सौदागर', 'किला' हे माहिती असूनही). त्याचा वर्ख वगैरे निघू शकत नाही.
सन्जोप राव
'मैने तुम्हे यहां अपनी कोई जाती मुश्किल हल करने के लिये नही बुलाया है. ना.....मैने तुम्हे ये कहने के लिये बुलाया है की तुम्हारी मां... बहोत बीमार है. वो मुझसे कहती नही है लेकिन मै जानता हूं वो तुम्हे बहोत याद करती है.मेरा और तुम्हारा रिश्ता तो खैर खत्मसा हो गया है लेकिन तुम्हारे मां के लिये अगर तुम्हारे दिल मे कोई जगह हो, तो मेरा मशवरा है की एक बार उसे मिल आओ'

मला दिलीपकुमार आणि त्यांचा अभिनय दोन्ही आवडतात...
त्यांच हे गाणं मला फार आवडत...

(दिलीपकुमार यांची आणि माझी जन्म तारीख (वर्ष नव्हे !!!) सारखीच आहे... ;) )
मदनबाण.....

There is no need for temples, no need for complicated philosophies. My brain and my heart are my temples; my philosophy is kindness.
Dalai Lama

वाईट डबिंगच्या, वाईट प्रिंट्स च्या ब्लॅक अँड व्हाईट सिनेमामांमधूनही "अंडरप्ले" करणार्‍या या नटाचा प्रभाव पडत राहिला. यातल्या बर्‍याचशा जुन्या चित्रपटांचा पोत बटबटीत होता, मेलोड्रमॅटिक होता. परंतु या माणसाने रंगविलेल्या दु:खाच्या तर्‍हा काळजावर चरचरल्या होत्या. दीर्घ पॉज सारख्या याच्या लकबी तेव्हाही होत्याच. पण लकबी कुणाला चुकल्या आहेत ?

जुन्या काळातील एखाद्या गोष्टीचे मूल्यमापन करताना थोडा कालसापेक्ष विचार करणे गरजेचे असते. चाळीसच्या दशकात दिलीपकुमार जेव्हा अभिनेता म्हणून उदयास आला, तेव्हा नुकत्याच अस्तास गेलेल्या मूकपटांचा अभिनयशैलीवर फार मोठा आणि अनिष्ट प्रभाव होता. जोरकस हातवारे, ठळक मुद्राभिनय अशा गोष्टी अवास्तव आणि अनैसर्गिक असूनही मूकपटांच्या अंगभूत मर्यादांमुळे प्रस्थापित झाल्या होत्या. त्या बोलपटांमध्ये अत्यावश्यक नव्हत्या, पण तरीही त्यांचा प्रभाव कायम राहिला होता. याउलट संवादफेकीत असणारी ठणठण नाट्यमयता ही 'शेवटच्या रांगेत आवाज पोचला पाहिजे' सारख्या त्या काळच्या नाटकांमधल्या गरजांपोटी आली होती. तिचीही चित्रपटात गरज नव्हती. हे सर्व लक्षात घेऊन स्वतःची अभिनयशैली 'घडवणारा' आणि त्यांद्वारे चित्रपट माध्यम अधिक वास्तवदर्शी बनवणारा नट ही दिलीपकुमारची खरी ओळख आहे. अशी अभिनयशैली ही अर्थात गंभीर आशय व्यक्त करण्यास अधिक उपयुक्त होती. त्यामुळे एकाच वर्षी आलेल्या (गंभीर) देवदास आणि (हलकाफुलका) आझाद यांपैकी देवदासमध्ये तो ती वापरतो, पण आझादमध्ये वापरत नाही. हे ही अनोखे होते. त्या काळात 'स्टार'ने स्वतःच्या विशिष्ट लकबींद्वारे पडद्यावर स्वतःला सारखे मिरवत राहायचे, अशी पध्दत होती. (मग त्याचा प्रसंगातल्या आशयाशी संबंध असो नसो). अजूनही अनेक तथाकथित 'स्टार' असेच करतात. याउलट 'मुसाफिर'सारख्या वेगळ्या चित्रपटात छोटी भूमिका स्वीकारणे आणि ती भूमिकेस साजेशा अभिनयाने उजळून काढणे असे प्रकारही दिलीपकुमारने केले. हे ही वेगळे होते.

अर्थात, तरीही त्याच्या अभिनयशैलीच्या अखेर लकबी बनल्याच आणि त्याला एकसुरी भूमिकांमध्ये अडकूनही राहावे लागले. हिंदी चित्रपटसृष्टीमध्ये अभिनयापेक्षा 'स्टार'पणाच उचलला जातो. भल्याभल्यांनाही त्यातून बाहेर पडणे कठीण जाते. दिलीपकुमारची कारकीर्द हे त्याचेच उदाहरण आहे, पण त्याचा दोष चित्रपटसृष्टीकडे आणि प्रेक्षक म्हणून आपल्याकडेही जातो. वेगळा प्रयोग म्हणून राज कपूरने केलेला 'तीसरी कसम' थोडा जरी चालता, तर कदाचित त्याचीही उत्तर कारकीर्द वेगळी होती, आणि शैलेंद्रही अधिक जगता.

जाताजाता: जर दिलिपकुमारसारखे अनेक अभिनेते प्रस्थापित झाले असते, तर कदाचित गंभीर आशयाच्या, वेगळ्या अभिव्यक्तीच्या चित्रपटांची मुख्य प्रवाहात सातत्याने सवय राहिली असती, आणि मग आज "विहीर कळला नाही" असे झाले नसते, असेही वाटल्यावाचून राहात नाही.
- चिंतातुर जंतू :S
"ही जीवांची इतकी गरदी जगात आहे का रास्त |
भरती मूर्खांचीच होत ना?" "एक तूच होसी ज्यास्त" || ५ ||

अत्यंत समंजस प्रतिक्रिया....
....कालसापेक्ष विचार करणे गरजेचे असते...... हे अगदी खरे.

@) दिलीपकुमार या अतिशय गुणी कलाकाराच्या आठवणीने हरवून गेलो.

मला दिलीपकुमारचे उर्दू बोलणे आवडते. अगदी अस्खलित.
मला नया दौर आवडला होता. राम और शाम ठीक वाटला. पण मुघले आझम मधला दिलीप कुमार अगदी भयाण वाटत होता. ते भुरके केस काय नि बाकी दिसणे काय. अजून एक दिल दिया दर्द लिया. ह्याचे टोपणनाव पैसा दिया और सरदर्द लिया असे शोभेल.
ह्याचा एक नमुना सिनेमा म्हणजे दाग. ह्यातली गाणी उत्तम आहेत. पण गोष्ट इतकी बिनडोक की काही विचारू नका. नायक (दिकु) गटागटा दारू पितो, भसाभसा सिगरेटी फुंकतो आणि ढसाढसा रडतो. काम धंदा काही करत नाही. जे काही काम जमत असते त्याचीही वाट लावतो आणि मग दु:खाचा अभिनय.
असले सिनेमे लोक आवडीने का बघायचे हे एक अनाकलनीय आहे.

दिलीप कुमार बद्दल इतक्या मोठ्या प्रमाणावर वाचल्यानंतर मला असे वाटू लागले आहे की, काही का असेना डाव्या वा उजव्या बाजूने हा महान कलाकार चर्चेच्या योग्यतेचा आहे, आणि मला वाटते हीच त्याच्या मोठेपणाची एक खूण आहे. नाहीतर "त्याच्यात अभिनय नावाचा कोणताही गुण नाही" हे सांगण्यासाठी शेकडो सदस्य पुढे सरसावले नसते. असो. ज्याला दिलीप कुमार आवडतो तो त्याना आवडत राहणारच, भले मग आवडणा-यांचे आणि न आवडणा-यांचे प्रमाण हे एकास नऊ असे असले तरी फरक पडत नाही.
मी इथे त्याच्या चित्रपटांची जंत्री देणार नाही की, ज्या संवाद फेकीसाठी तो फेमस होता त्या संवादाविषयीही काही लिहित नाही, शिवाय तसे लिहिणे व्यर्थ आहे कारण येथील प्रत्येक सदस्याला दिलीपकुमारच्या त्या लकबी माहित आहेत. मी स्वत: त्याचा एकमेव चित्रपट "शक्ती" हा मोठ्या पडद्यावर पहिला आहे, अन्यथा जे काही पहिले ते प्रथम सीडी स्वरूपात आणि त्याच्याविषयी आमच्या येथील "सिने क्लब" वरिष्ठ सदस्यांकडून विस्ताराने ऐकले, वाचले, चर्चा केली, त्यावेळी असे वाटू लागले की हा अभिनेता निव्वळ एक चित्रपट पाहून मत बनविण्याच्या पलीकडील स्थितीचा आहे. त्यावेळीही त्याच्या बाजूने वा विरुद्ध बोलणारे, लिहिणारे कमी नव्हते, किंबहुना तो अशा चर्चेच्या केंद्रस्थानी कायम राहिला होता. राज कपूर आवडणारे लोक होते, देव आनंदचे प्रेमी होते, पण एकाच वेळी आवडतोही आणि आवडतहि नाही असा असणारा एकमेव कलाकार म्हणजे दिलीप कुमार.
त्याच्या अभिनय क्षमतेबाबत मी काय बोलणार? कोल्हापुरात चित्रपट (मराठी, हिंदी, इंग्लिश) या विषयावर चर्चा करणारे, भरभरून बोलणारे, अनुभव वाटणारे, हमरीतुमरीवर येणारे यांची संख्या अजिबात कमी नाही. कित्येकांना तर महाराष्ट्र कर्नाटका सीमा वादापेक्षा "लता मोठी कि आशा", "शंकर जयकिशन पेक्षा ओ. पी. नय्यर किती आवडीचा", "दिलीपकुमार आणि राज कपूर यांच्यात उजवा कोण?" यावर अथक चर्चा झडत असतात. यांच्यात बसून बसून मलाही तीव्रतेने वाटू लागले कि निदान एखाद्या कलाकारावर टीका करण्यापूर्वी त्याच्या कलाकृती एकदा तरी पाहिल्या पाहिजेत. ज्यावेळी शक्य होते तेथून सी. डी. मिळविल्या, आणि नंतर डीव्हीडी चा जमाना आला त्यावेळी तर खजिना खुला झाला. नेटचे साहाय्य तर मिळत होतेच. मग एका पाठोपाठ मी दिलीप कुमार याचे जवळपास सर्वच चित्रपट पाहिले (सर्व म्हणजे त्यांचे नायक या भूमिकेतील). त्या वरून माझे निश्चित असे मत झाले आहे की या कलाकाराला त्याच्या काळात तर अजिबात तोड नव्हती. आजच्या कलाकाराबरोबर तुलनाच करायची झाल्यास मी प्रथम आमीर खानला पहिली पसंती देईन.
ही तुलना राहू दे एक वेळ. पण त्याच्या जमान्यातील प्रत्येक नायिकेची दिलीप कुमार बरोबर काम करण्याची कामना असायची, हे कशाचे प्रतिक आहे? वर्षाला एक चित्रपट करणे, व पहिला पूर्ण झाल्याशिवाय दुसरा चित्रपट साईन करायचा नाही हे प्रौढपण फक्त दिलीपकुमारच दाखवू शकत होता. गुरु दत्त यांना इतराप्रमाणे मी देखील मानतो, पण याच गुरु दत्त यांनी "प्यासा" साठी सर्व प्रथम दिलीप कुमारची विजयच्या भूमेकेसाठी निवड केली होती, ही त्याच्या अभिनयाला दिलेली पावती म्हणावी लागेल. प्रत्येक दिग्दर्शकाचे स्वप्न असायचे की एकदा तरी दिलीप कुमार यांना घेऊन आपण चित्रपट तयार करायचा. तीच गोष्ट संगीतकारांची.... मीना कुमारीची हळहळ होती कि आपण दिलीप कुमार बरोबर फक्त पोशाखी चित्रपटातच काम केले.... नूतन, माला सिंह, या त्या त्या वेळेच्या प्रसिद्ध अभिनेत्रींची हीच खंत होती.
दुर्दैवाने राजकीय पटलावर दिलीप कुमारची ओळख ही एक कलाकार या नात्यापेक्षा तो पाकिस्तानचा हस्तक आहे अशा काना नसलेल्या प्रचारामुळे जास्त झाली. आता यात सत्य किती कपोलकल्पित किती हा वादाचा मुद्दा होऊ शकतो, पण एक रसिक प्रेक्षक म्हणून या नात्यानेच आपण चित्रपट अभिनेत्याकडे पाहिले तर दिलीप कुमार या नावाला दुसरा पर्याय नाही. धन्यवाद मुक्त सुनीत, या सुंदर धाग्याबद्दल !

-------------------------------------------------------
"चन्द्रकिरणानो, तुम्हा वाजते का कधी थंडी स्वतःची ? मध्यरात्री?"