पुरोगामित्वाची चढाओढ ही तितकी वाईट नाही

लेखात मांडलेल्या विचारांशी सहमत आहे. मुळात सतीची चाल बंद करणे, स्त्रियांना मतदाराचे अधिकार देणे इ. सुधारणांना झालेल्या विरोधातील मुद्दे आणि आता घेतले जाणारे आक्षेप यांत कमालीचे साम्य आहे. (संस्कृती बुडणे, समाजव्यवस्थेचा र्‍हास होणे, स्वैराचाराला प्रोत्साहन मिळणे, विवाहसंस्था धोक्यात येणे, आंग्लाळलेल्या समाजाची किंवा मूठभर श्रीमंतांची ढोंगी पुरोगामित्वाची कल्पना इ.)

एकंदरीत उठलेल्या गदारोळावरून 'when they came for me, there was no one left to speak out' ची आठवण येते.

नंदनमराठी साहित्यविषयक अनुदिनी

आजकाल मिसळपावावरच्या काही प्रतिसादकर्त्यांच्या सह्या लोकप्रिय झाल्या आहेत त्यांत "समलैंगिकतेचे उदात्तीकरण" करणार्‍यांना व्यंग्यात्मक शैलीत ढोंगी म्हणले जाते आहे. या हेटाळणीने माझ्या (आणि कोणाच्याही) कैवाराला आलेल्यांनी बुजू नये, ही विनंती. उगाच "आपण ढोंगी आहोत का?" या विचारांत गढून स्वतःला दोष देऊ नये. डझनावारी लोकांची सहज आणि स्वस्त चिडवाचिडवी एका पारड्यात, आणि माझे जगणे काही प्रमाणात सुसह्य केल्याचे जिवाएवढे मोठे आभार दुसर्‍या पारड्यात. सौदा घाट्याचा नाही हे आश्वासन मी तुम्हाला देतो.

हा हा! असल्या सह्यांमुळे लोक मत बदलत असतील तर अश्या लोकांच्या मताला काय अर्थ?

अर्थात अश्या सह्या टाकणार्‍यांच्या वागण्याने मला तरी फक्त हसु येतं.

असो चालायचंच! (;) )

पुरोगामित्वाची चढाओढ वाईट नाही, हे खरेच.

पण इथे किंवा इतरत्र जे बोलताहेत/लिहिताहेत, ते पुरोगामी आहेत की पुरोगामित्वाचा बुरखा पांघरलेले (नुसते बोलणारे) दांभिक लोक आहेत, हे जोखायला हवे. जिथे विज्ञानसंमेलन भरवण्यासाठी साडेतीन मुहुर्तांपैकी एक शोधला जातो, तिथे असे बुरखेच अधिक सापडणार.

-- मिसळभोक्ता
(अधिक माहितीसाठी प्रभूमास्तरांना भेटा.)

समाजरचनेमधे काही निराळे रंग असतात (पण ते समाजाचाच भाग असतात) त्या निराळ्या रंगात आपण असणे हे एकप्रकारे विलगीकरण घडते आधी मानसिक आणि मग शारीर पातळीवर. बहुसंख्येने असलेले वैशिष्ठ्य (गैर असले तरी) उदा. "पुरुष म्हणजे स्त्रियांना मारणारच, सगळीकडे असतेच, थोडे सहन करायचे" अशी मानसिकता गैर असली तरी बहुसंख्य म्हणून खपून जाते, खपवून घेतली जाते.
विलगीकरणाचे बळी ठरलेले व्यक्तिमत्व हे अतिशय जाचक परिस्थितीतून जात असते.
आपण वेगळे आहोत ह्या मानसिक कोंडमार्‍यातून आपल्या नैसर्गिक जाणिवांपर्यंत पोचणे, त्या समजून घेणे आणि मग त्याच्याशी प्रामाणिक रहाणे सोपे नाही. त्यापुढे जाऊन ज्या समाजाचा आपण भाग आहोत त्याच्याशी वैफल्याने नाळ न तोडता संबंध टिकवून ठेवणे तर अभिनंदनीयच म्हणायला हवे.
समलैंगिकतेचे उदत्तीकरण करण्याचा प्रश्न इथे नसावा. उदात्तीकरण कुठल्यातरी भव्यदिव्य गोष्टीचे केले जाते. सर्वसामान्य स्त्री पुरुष संबंधांचे कोणी उदात्तीकरण करीत नाही तसेच ह्याचेही असू नये. हेही नैसर्गिकच आहे पण तुलनेने कमी आढळत असावे इतकेच.
बाकी सह्यांबद्दल फारसे काही बोलण्यासारखे नाही! नदीच्या कोणत्या तीरावर तुम्ही आहात त्याप्रमाणे तुम्हाला दृष्य दिसणार.

चतुरंग

समलैंगिकतेचे उदात्तीकरण" करणार्‍यांना व्यंग्यात्मक शैलीत ढोंगी म्हणले जाते आहे. या हेटाळणीने माझ्या (आणि कोणाच्याही) कैवाराला आलेल्यांनी बुजू नये, ही विनंती. उगाच "आपण ढोंगी आहोत का?" या विचारांत गढून स्वतःला दोष देऊ नये.

असेच म्हणते.

मिसळपाववर हे लोक कोण आहेत ते सगळ्यांना ठाउक आहे. इथेही आता उच्चभ्रु उच्चभ्रु करत यथेच्छ टवाळी करायला हे लोक येतीलच. बरं काही तक्रार असेल तर मुखपृष्ठावरच मालकांनी चपला घालुन बाहेर पडायला सांगीतले आहे. त्यामुळे ह्या सोशल न्युसन्स असणार्‍या प्रवृत्तींकडे दुर्लक्ष करावे आणि स्वत:ला दोष देऊ नये हे उत्तम.

धनंजय यांचे सर्व मुद्दे आवडले. तुमच्या संयमितपणाला सलाम.

>>अतिसामान्य तर्‍हेने एकनिष्ठ प्रेम, किंवा एकनिष्ठतेचे ध्येय असलेले अतिसामान्य स्खलनशील प्रेमही, असे काही करण्यास मला भारतात वाव नाही, म्हणून माझा जन्मदेश मला जाचक आहे.

संस्क्रुतीच्या गप्पा मारणार्यांनी आणि पुरोगाम्यांना नावे ठेवणार्यांनी वरचा परिच्छेद वाचावा.

पुरोगामी लोकांना हिणवले की मग माझे पुरूष्/स्त्री/भिन्नलिंगी/उच्च्वर्णिय्/श्रीमंत/विवाहित असणे म्हणजे काय, आणि त्यामुळे त्या कळपात जे नाहीत त्यांच्या मुलभूत हक्कांचे, त्यांच्या स्व्प्नांचे, प्रेरणांचे काय असे विचार करण्यातून सुटका होते.

>>स्वाक्षर्‍यातून बौद्धिक दारिद्र्याचे प्रदर्शन मांडणार्‍या लोकांकडे पूर्ण दुर्लक्ष करावे.
सहमत.

अवांतरः माझी सही: ज्या दिवशी विवाहसंस्था कोसळेल त्या दिवशी मी ब्रेक-डान्स करेन.

धनंजयांचे मनोगत आवडले. काहीतरी बिनडोक स्वाक्षर्‍या करणारर्‍यांची कीव करावी आणि दुर्लक्ष करावे हेच उत्तम. कारण ह्यांच्याशी वाद घालायला गेल्यावर कपडे तुमचेच घाण होणार आहेत.

--वजीर

------
डुकराशी चिखलात कधीही कुस्ती करु नये. तुमचे कपडे घाण होतातच डुकराला मात्र त्यात मजा मिळत असते.

ही चर्चा धनंजयांनी मांडलेल्या विचारांवरच असू द्यावी, असं मला वाटतं. स्वाक्षरीवरून किंवा वेगळ्या मतावरून वैयक्तिक ताशेरे कृपया ओढू नयेत, नाहीतर त्यामुळे चर्चेला जी अनावश्यक वळणे लागतात ती बहुतेक सर्वांना परिचित असावीत. मतस्वातंत्र्यासाठी भांडताना, तुमच्या विरोधी गटाच्या मताचा (भले मग ते तुमच्या दृष्टीने मत नसून पूर्वग्रह, हेकेखोरपणा इ. असो) आदर करणेही महत्त्वाचे. नाहीतर कट्टरपणाविरूद्ध झगडताना दुसर्‍या टोकाचा कट्टरपणाही येऊ शकतो.

नंदनमराठी साहित्यविषयक अनुदिनी

धनंजयने केलेले मनोगत चांगलेच आहे. त्यातल्या त्याच्या भावना आणि त्यांचे संयमित प्रदर्शनपण पूर्णपणे समजू शकतो आणि त्यांच्याशी सहमतच आहे.

>>अतिसामान्य तर्‍हेने एकनिष्ठ प्रेम, किंवा एकनिष्ठतेचे ध्येय असलेले अतिसामान्य स्खलनशील प्रेमही, असे काही करण्यास मला भारतात वाव नाही, म्हणून माझा जन्मदेश मला जाचक आहे.<<
असे म्हणणे हे भारतातील कुठल्याही नात्याच्या (समलिंगी/भिन्नलिंगी) संबंधात वाटते की केवळ समलिंगीसंबंधात?

नंदनने म्हणल्याप्रमाणे चर्चा ही त्या स्वाक्षर्‍यांवर अथवा वैयक्तिक होवू नये असे वाटते. इथे वैचारीक लिहीले, टिकात्मक लिहीले तरी कोणी वाचक स्वतःची मते बदलत नाही, तर स्वाक्षर्‍या वाचून बदलेल असे खरेच वाटते का? :)

चतुरंगने "उदात्तीकरणाचा" प्रश्न आणला आहे आणि तो मात्र मला मान्य आहे. कुणाचेच (सम/भिन्न) उदात्तीकरणाचा प्रश्न उद्भवत नाही असे वाटते. त्याच संदर्भात असे वाटते की जर मी या संदर्भात समलिंगींच्या विरोधात बोललो नाही आणि समजून घेतले तर याचा अर्थ मी कैवार घेतो असा असतो का? कदाचीत नाही तर असेही असू शकते इतके वैज्ञानिक सत्य म्हणून मान्य करण्याचा कदाचीत दृष्टीकोन त्यात असेल.

आता वैयक्तिक स्तरावर (म्हणजे येथे धनंजय संदर्भात): आधी मी एक थोडे वेगळे उदाहरण देतो. मी अमेरिकेतील स्वतःला खूपच लिबरल समजणार्‍या राज्यात मॅसेचुसेट्स मधे रहातो. सर्वांना समान वागवणे वगैरे.. पण मग कोणी गोरा अमेरिकन माझ्याशी मी केवळ एक (इथला) अल्पसंख्य आहे, दुसर्‍या वंशाचा आहे म्हणून स्पेशल ट्रीटमेंट देत जास्तच मैत्रीपूर्ण वागला/वागली तर मला ते आवडत/णार नाही. कारण त्यात "समान/इक्वल" वागणूक नसून फुकटची सहानभुती अर्थात स्वतःचा (त्यांचा) अहंकार सुखावण्याची (मी कसा/शी लिबरला आहे) धडपड असते असेच वाटेल. मला तसेच या संदर्भात वाटते. मी जेंव्हा धनंजयशी संवाद करतो आणि या संदर्भात पण सपोर्टीव्ह लिहीतो तेंव्हा त्यात कैवार नसावा, सहानभूती नसावी तर पूर्ण एका व्यक्तीचा दुसर्‍या व्यक्तीशी बुद्धीवादाने (इंटलेक्चुअल) संवाद अथवा विरंगुळा (टाईमपास) असेल असेच वाटले पाहीजे.

आता सरते शेवटी एक प्रश्नः माझा तर यासंदर्भात कधी विरोध नव्हता/नाही. कोर्टाचा निर्णय देखील स्वागतार्हच वाटला. पण मी तर टाळकुट्या, हिंदुत्ववादी माणूस...सुडोसेक्युलर्स/बुद्धीभेदी वगैरे शब्द सातत्याने वापरणारा. थोडक्यात पुरोगामी स्वत:ला समजू शकत नाही की पुरोगामी तसे मला समजणार देखील नाहीत (माझी तक्रार नाही ;) ) पुरोगामित्वाच्या चढाओढीत तर मी त्यामुळे असूच शकत नाही असे वाटते...पण मग आता मी स्वत:ला काय म्हणावे?

संस्कृतीचा अभिमान असला पाहिजे, पण संस्कृतीच्या नावाखाली काही धूर्त लोक ज्ञानी /अज्ञानी लोकांवर सतत सामाजिक दडपण टाकत असतात, आणि प्रगतीच्या वाटा खुंटतात या शंकाच नाही. सारासार विचार करण्याची शक्ती माणूस गमावून बसतो. जरासे विषयांतर होत आहे, पण लिहिण्याचा मोह आवरत नाही. शुद्रादी-अतिशूद्र आणि स्त्री-पुरुष भेद, हे दैवाने निर्माण केलेले आहे, नव्हे तर धार्मिक ग्रंथात ईश्वराने ते स्वतः सांगितलेले असल्यामुळे तसेच वागले पाहिजे, यासाठी हट्ट धरणारी मंडळी याच समाजात होती,आहे. पण ग्रंथात आलेले विचार किती भाकड आहेत,बनावट आहेत, हे सांगण्यासाठी विचारवंताना कितीतरी प्रबोधन करावे लागले. ते आपण सर्वांना ज्ञात आहे.

आज एखादा विचार समाजाला मान्य नसेल, तो प्रश्न तितक्या प्रमाणात कोणाच्या घरात नसेल, पण मानसिक गरज काय असते ते एखाद्या संस्कृत रक्षकाच्या घरी असा एखादा अनुभव असल्याशिवाय त्याची अनुभूती त्यांना येणार नाही, त्यांची वटवट बंद होणार नाही,असेही वाटते. काही संस्कृत अभिमानी लोक नीतीविषयक गप्पा हादडण्यात फार पुढे असतात. अर्थात अशा लोकात त्यांचा कावेबाजपणा दडलेला असतो, हेच लोक अतिशय लवचिक धोरणाचा स्वीकार करणारे असतात. कोणत्याही पुरोगामी विचारामुळे संस्कृती बूडत नसते, या धनंजयाच्या विचाराशी मी सहमत आहे.....!

खरं तरं, अशा कितीतरी गोष्टी सांगितल्या जातात. ज्यामुळे संस्कृती बूडते, तोच अभिमान आपण बाळगला असता तर आपण कितीतरी वर्ष मागेच राहिलो असतो, वो बाते फिर कभी !!!

अवांतर : स्वाक्षरीचे फार मनावर घेऊ नये, तो निव्वल टाईमपास असतो :)

-दिलीप बिरुटे

धनंजय तुझे म्हणने नेहमीच पटत आले आहे. मिपासारख्या संस्थळांवर आपण भावनिकदृष्ट्या जोडले गेलेलो आहोत, तु इथे प्रकट रुपाने समलैंगिक म्हणुन वावरतोस, त्यामुळे तुला त्या सहीने क्लेष होणे स्वाभाविक आहे.
राहिला प्रश्न आंतरजालावर असलेल्या स्युडो पुरोगामित्वाचा. याची चढाओढ नक्कीच वाईट आहे, त्यावर सवडीने लिहीनच.

डझनावारी लोकांची सहज आणि स्वस्त चिडवाचिडवी एका पारड्यात, आणि माझे जगणे काही प्रमाणात सुसह्य केल्याचे जिवाएवढे मोठे आभार दुसर्‍या पारड्यात. सौदा घाट्याचा नाही हे आश्वासन मी तुम्हाला देतो.

उत्तम प्रकटन...

धन्याशेठला सलाम...

तात्या.

नंतर शांतपणे वाचते. घाईगडबडीत नीट वाचून होणार नाही...

डझनावारी लोकांची सहज आणि स्वस्त चिडवाचिडवी एका पारड्यात, आणि माझे जगणे काही प्रमाणात सुसह्य केल्याचे जिवाएवढे मोठे आभार दुसर्‍या पारड्यात. सौदा घाट्याचा नाही हे आश्वासन मी तुम्हाला देतो.
क्या बात है!

Doing what you like is freedom. Liking what you do is happiness.

समलैंगीकता आणि त्यास कायद्याने मान्यता हा एवढा मोठा गहजब करण्या एवढा किंवा जग बुडी एवढा मोठा विषय आहे असे मला वाटत नाही.
ती बाब अत्यन्त वैयक्तीक आहे. समलैंगीक असणार्‍या व्यक्तीचे कार्य आयुष्य तशा नसलेल्या माणसाइतकेच महत्वाचे असते
पोटापाण्यासाठी त्याना ही काहितरी व्यवसाय करावयाचा असतो
तूलनाच करायची झाली तर माझ्या सोबत असणारा एखादा/एखादी त्याच्या आलेल्या मूळव्याधीच्या मोडावर काय उपाय करतो याने मला असा काय फरक पडतो.
उद्या अमिताभ बच्चनने त्याला जांघेत होणार्‍या खरजेवर कोणते मलम लावावे यावर सबसे तेज वाहिनीने एस एम एस पाठवून कौल घेण्यासारखे आहे.
एखादा समलैंगीक सम्बन्ध ठेवतो/ठेवते म्हणजे ती व्यक्ती पूर्णपणे वेगळी आहे असे नाही. तो भाग त्याच्या आयुश्याचा एक छोटासा हिस्सा असतो.
निदान तो कबूल तरी करत असतो. लैंगीकता त्याचे आयुष्य व्यापून टाकत नसते. त्याचे कार्य विश्व इतरांसारखेच असते
रजनीश एके ठीकाणे म्हणतात की ब्रम्हचारी हा नेहमीच पाखंडी असतो. त्याच्या डोक्यात लैंगीक कामांध विचार जेवढे येतात तेव्हढे एका दहा राण्या असणार्‍या राजाच्याही मनात येत नाहीत.
स्वभावतः असणारी नैसर्गीकता जे नाकारतात ते स्वतःलाच फसवत असतात
भारतातली संस्कृती इस्लामी /ब्रीटीश आक्रमणापूर्वी मोकळी होती.
सम्भोग आणि कामवासना हे टाकाऊ त्याज्य असे मानले जात नसे.म्हणून तर खजुराहो सारखी शिवशिल्पे झाली.
"ब्रम्हचर्य म्हणजे जीवन आणि वीर्यनाश म्हणजे मृत्यू" ह्या आणि असल्या कल्पनाच खरेतर अनैसर्गीक आहेत

प्रतिसादाच्या सुरुवातीलाच हे स्पष्ट करू इच्छितो की केवळ पुरोगामित्व दाखवायचे म्हणून समलैंगिकतेला समर्थन द्यावे या मताचा मी नाही.

धनंजयाचा कोणार्कशिल्पे हा लेख/(प्रकटन) वाचला तेव्हा प्रथम मला धक्काच बसला होता. या विषयावर गंभीरपणे विचार करण्याला मी कचरत होतो. पण धनंजयसारखा माणूस जेव्हा एखादे स्वानुभवाधारीत प्रकटन लिहितो तेव्हा ते चिंतनीय असते. या सामाजिक विषयाबद्दल विचार करण्यास त्या लेखाने भाग पाडले. माझ्या मनात असलेला 'बुजरेपणा' नाहीसा झाला. त्यामुळे समलैगिकता मला समर्थनीय नसली तरी मी तिचा विरोधकही नाही हे मला कळून चुकले.

याउप्पर हेही खरे की समलैगिकता एक नैसर्गिक (उपजत) प्रेरणा आहे असे मान्य केले तरी हिरीरीने सरसकट समलैंगिकतेचा कैवार घ्यावा असेही मला वाटत नाही.
जसे - या आणि अशा काही लोकांच्या मते "बहुसंख्य पुरुष नैसर्गिकरित्या बहुस्त्रीगामी असतात आणि एकपत्नीत्वाचा कायदा हा नैसर्गिक न्यायाच्या विरुद्ध आहे. कोणी किती लग्ने करावीत हे ज्याचे त्याने ठरवावे." या मताला पौराणिक,प्रागैतिहासिक, ऐतिहासिक, धार्मिक, सांख्यिकी आणि वैज्ञानिक ;) आधारही देता येतील. पण या मताचा हिरीरीने कैवार घ्यावा असे मला वाटत नाही.
एखाद्या एकाकी व्यक्तीवर सामुहिक हल्ला होत असेल तर तिचे हिरीरीने संरक्षण करणे हे मानव्य मूल्य आहे हे मला मान्य आहे. पण त्या अगोदर त्या व्यक्तीची बाजू न्याय्य आहे हे मला पटले पाहिजे. ती व्यक्ती आपल्या अनुक्रमे माहितीची, ओळखीची, निकटची,नातेसंबंधातील, घनिष्ट असेल तर तिचे संरक्षण करण्यात मानव्य मूल्य कमी होते असे मला वाटत नाही. येथील उदाहरणात धनंजय या व्यक्तीशी माझा परिचय आहे आणि त्याची बाजू न्याय आहे हे मला पटले आहे. म्हणून केवळ या उदाहरणापुरता मी त्याची बाजू हिरीरीने घेऊ शकतो. पण हेच सूत्र सरसकट सर्वच उदाहरणात लागू होईलच असे नाही.

समलैगिकतेबाबत अजूनही अनेक मुद्दे माझ्यासाठी संदिग्ध आहेत. ते कुणा इतरेजनांच्या अनुभवांच्या वाचनातून कदाचित स्पष्ट होतील. असे झाल्यास सरसकट सर्वच समलैंगिकांची बाजू घ्यायची की तिला काही 'जर..तर' जोडायचे हे निश्चित करता येईल.

तोवर माझ्या पुरोगामित्वाची धाव केवळ धनंजय या एकाच व्यक्तीची वैयक्तिक मनोधारणा मान्य करण्यापुरती मर्यादित असेल. त्यामुळे पुरोगामित्वाची चढाओढ करण्याचा प्रश्नच उद्भवत नाही.

अग्ग बाब्बो !!

ओ धनु शेठ अहो आमची सही म्हणजे मिपावर चालु असलेल्या मारामार्‍या, वाद ह्यांची टिंगल करणे येव्हड्याच उद्देशाने बनवलेल्या आहेत. त्यामुळे कोणी दुखावले असल्यास मी जाहीर माफी मागतो.

ह्या सह्यांमागचा उद्देश केवळ आणी केवळ करमणुक, थट्टा हा आहे.

º°¨¨°º© परा ©º°¨¨°º

नविन सहीच्या शोधात.

आमचे राज्य

लेख उत्तम आहे.

धनंजयशेट माझे मित्र आहेत. त्यांची माझी विविध विषयांवर खरड वा व्यनीतुन चर्चा होत असते तसेच क्वचित ते माझ्या लेखांना प्रतिसाद देतात तेव्हा माहितीची देवाणघेवाण होत असते. या सर्व प्रक्रियेत त्यांच्याशी एक सुहृद म्हणुनच बघत असतो याविषयी ते सुद्धा मान्यता देतील अशी खात्री आहे.

त्यांचा बहुचर्चित लेख आला तेव्हा माझे आणि त्यांचे संभाषण झाले होते, पण त्या धाग्यावर मी प्रतिक्रिया दिली नव्हती कारण मला काहिही वेगळे वाटले नव्हते (पण मला काही शंका आल्या होत्या, त्यांचे निरसन मी करुन घेतले होते) आणि मी वास्तव लगेच मान्य केले होते.

बाकी, सह्यावरचा थट्टा मस्करी करण्यासाठी वापरला जाणारा मजकुर धनंजयसारखी प्रगल्भ विचाराची व्यक्ती वैयक्तिक घेवुन मनाला लावुन घेते हे मला मात्र बुचकळ्यात टाकणारे आहे. असो.

धनंजयांचा आदर राखुन मी ती बहुचर्चित सही वापरणे बंद करत आहे.

त्यांच्या भावनांना झालेल्या इजेबद्दल मी त्यांची जाहीर माफी मागतो आणि त्यांनी उदार अंतःकरणाने मला क्षमा करावी अशी केवळ विनंती करतो... क्षमा करणे न करणे हा केवळ आणि केवळ त्यांचाच अधिकार आहे.

--अवलिया

मला वाटते कि बरेचसे प्रतिसाद हे त्यावेळी उमटणार्या तरंगातुन प्रतिक्षिप्त क्रिये सारखे आलेले असतात. ते खुप विचारपुर्वक च दिलेले असतात असे नव्हे. समलैंगिकता हा विषय किमान आता चर्चिला तरी जातो आहे. मुळात लैंगिकता हाच विषय भारतीय समाजात फारसा बोलला जात नाही. समलैंगिकतेचे प्रमाण हे अत्यल्प असल्याने (हे तर्काच्या आधारे संख्याशास्त्रीय पुरावा नाही) ते 'वेगळेपण' पचवणे बहुसंख्यांना जड जाते. टवाळकी , अवहेलना,कुत्सितपणा, डिवचणे इ. प्रकार त्यातुनच निर्माण होतात.
एखादा भांबावुन वस्तु शोधताना इकड तिकडे पाहु लागला कि त्याला इतर म्हणतात " ए आंधळ्या अरे तुझ्या समोर बघ कि....." असे म्हणताना आपण अंधजनांची अवहेलना करतो आहे अशी भावना नसते. ती परंपरागत नकळत झालेल्या संस्कारांचा भाग असते.
प्रकाश घाटपांडे
आमच्या अनुदिनीत जरुर डोकवा.

सहमत आहे. लेख छान.

विसुनानांचा प्रतिसाद वेगळाच आणि छान वाटला. (याचा अर्थ प्रत्येक मुद्द्याशी सहमती नाही.) नंदा यांनी जे म्हटले आहे की आपण भिन्नलिंगत्व गृहित धरतो ते सुद्धा बरोबर. उदात्तीकरण होते असे नाही पण भिन्नलिंगी जोडप्याला मान मिळतो. बहुधा कोणार्क शिल्पे या लेखावरच्या प्रतिसादांत यावर चर्चा झाली आहे.

नलाने हंसाला पकडल्यावर हंस म्हणाला की बायको एकटी आहे आई म्हातारी आहे असे ऐकल्यावर नळराजा हेलावला. हीच सहानुभूती त्या हंसाला 'माझा मित्र मानसरोवरापाशी वाट पाहत असेल' असे म्हटल्यावर मिळाली असती का? असा प्रश्न पडतो. (स्त्री-पुरुष जोडीला जी मान्यता सहानुभूती मिळते ती समलिंगी जोडीला मिळत नसावी असे मला वाटते.)

-- लिखाळ.
या प्रतिसादासाठी एकदा जोरदार टाळ्या झाल्या पाहिजेत !!! - लिखाळ जोशी :)

धनंजय,
चर्चेचा परामर्श फार चांगला आणि सकारात्मक घेतला आहे. त्यातले ''याचा भार भरडल्या जाणार्‍या व्यक्तीवर नसून कुठल्यातरी न-भरडल्या जाणार्‍या बोलक्या व्यक्तीनेसुद्धा हिरिरीने घ्यावा.'' हे वाक्य नक्कीच पटले. खरेतर आंबेडकरांचे जे उदाहरण दिले आहे आणि जे मत मी उधृत केले आहे त्याच सारखे रामशास्त्रींचे एक उदाहरण मी 'पुरोगामित्वाच्या' चर्चेमध्ये लिहिले आहे. ज्यांना इतर परिस्थितीतल्या लोकांचा सहानुभूतीपूर्वक विचार करता येतो आणि जे बोलू शकतात त्यांनी त्या भरडल्या जाणार्‍यांची बाजू मांडावीच. आजवर आपल्या माहितीमध्ये असलेले अनेकानेक समाजसेवक याच तर्‍हेचे आहेत असे मला वाटते.

बहुपत्नित्वाच्या निर्णयाबद्दल दिलेली माहिती आणि त्यावरून केलेले मतप्रदशन आवडले. समलिंगी व्यक्तींच्या हक्कांबाबत मी जेव्हापासून वाचतो आहे तेव्हापासून प्रत्येक लेखामध्ये उभयलिंगी आकर्षण असलेल्या व्यक्तींबद्दल सुद्धा लिहिलेले आढळते आहे. या परिस्थितीमध्ये जर पुढे उभयलिंगी आकर्षण असलेल्या व्यक्तीने आमचा तो नैसर्गिक अधिकार आहे आणि आम्हा तिघांना 'त्रिकूट' बनवून राहण्याचा अधिकार असावा असे मागणे मांडले तर मला नवल वाटणार नाही. त्यातून पुन्हा नवे प्रश्न सामोरे येतील आणि नैसर्गिक म्हणजे काय? जे जे नैसर्गिक ते ते सर्व किती पातळीपर्यंत चालवू द्यावे? या तर्‍हेच्या चर्चा होत राहतील. पण हे विचारमंथन चांगलेच आहे. कारण या तर्‍हेच्या मंथनातून तत्कालिक प्रश्नावरच फक्त तोडगा निघतो असे नसून इतरही पुढे निर्माण होणार्‍या प्रश्नांवर विचार करण्यासाठी भूमिका तयार होते आणि विचार करण्याची क्षमता तयार होत असते असे वाटते.

क्लोन करणे योग्य की नाही? या तर्‍हेच्या प्रश्नांवर झालेल्या नीति-अनीतिच्या चर्चा आणि या चर्चा, मूलतः समाजमन घडवणार्‍याच असतात असे मला वाटते.

-- लिखाळ.
या प्रतिसादासाठी एकदा जोरदार टाळ्या झाल्या पाहिजेत !!! - लिखाळ जोशी :)

उत्तमच आहे. म्हणजेच विचार करायला लावणारा आहे.

व्यक्तीची बाजू न्याय्य आहे हे मला पटले पाहिजे.

या माझ्या वाक्यावर धनंजय यांचे विवेचन उत्कृष्ट आहे. न्याय्य बाजू मला कुणी पटवून देण्याची जशी गरज नाही (-म्हणजे माझ्या मताला महत्त्व देण्यासारखी व्यक्ती मी नाही किंवा मी काही त्या व्यक्तीला आरोपीच्या पिंजर्‍यात उभेही करत नाही-) तसेच ती न्याय्य आहे हे माझ्या परीने (माझ्या पायरीने, माझ्यापुरते) तपासून घेण्याला काहीच प्रत्यवाय नसावा.

त्यांच्या अर्ध्यामुर्ध्या धाडसामुळे पुढील पिढ्यांना स्त्री-समानतेची न्याय्यता इतकी नीट कळली की विसुनानांना हा दाखला चुकून उलट अर्थाने दिला.

येथे मी दिलेले उदाहरण अर्धवट होते ही चूक मी मान्य करतो. मूळ मुद्दा लैंगिक संबंधातील स्वातंत्र्याबद्दल होता. 'स्वैच्छिक बहुपतित्व' असेही रूप हा मुद्दा घेऊ शकतो. (बाबासाहेब आंबेडकरांचे बहुपत्नित्वाबद्दलचे विचार भारतीय संदर्भात योग्य आहेत. पण इतरत्र जी तथाकथित विचारधारा आहे ती कधीकाळी भारताकडे वळू शकते. विशेषतः ते शब्द - 'एकमेकांस अनुमोदन देणार्‍या प्रौढ आणि प्रगल्भ व्यक्ती' - तेच शब्द त्या विचारसरणीच्या पुरस्कर्त्यांनीही हेतुपुरस्सर वापरायला सुरुवात केली आहे.)

लिखाळ यांनी परामर्शावर दिलेल्या प्रतिसादात काही शंका उपस्थित केल्या आहेत. अशा अनेक शंका माझ्याही आहेत. या विषयाबाबत माझ्यापुरतेही सर्वसमावेशक उत्तर माझ्याकडे नाही.

पुढे निर्माण होणार्‍या प्रश्नांवर विचार करण्यासाठी भूमिका तयार होते आणि विचार करण्याची क्षमता तयार होत असते असे वाटते.

हे लिखाळ यांचे मत पटते.

म्हणूनच,

समलैगिकतेबाबत अजूनही अनेक मुद्दे माझ्यासाठी संदिग्ध आहेत. ते कुणा इतरेजनांच्या अनुभवांच्या वाचनातून कदाचित स्पष्ट होतील. असे झाल्यास सरसकट सर्वच समलैंगिकांची बाजू घ्यायची की तिला काही 'जर..तर' जोडायचे हे निश्चित करता येईल.

-हाच माझा सध्यापुरता पवित्रा आहे. हा (कायद्याने शिक्षा करण्यासारखा अथवा सामाजिक-नैतिक दृष्टीकोनातूनही) गुन्हा नाही पण या संबंधांना कायद्याने कोणत्या चौकटीत बसवायचे हा प्रश्न गुंतागुंतीचा आहे.

असो.

(अवांतर : 'लिव्ह-इन रिलेशनशिप' संबंधांना कायद्याच्या कोणत्या चौकटीत बसवावे या विषयावरही भारतात चर्चा सुरू आहे. या बाबतीत न्यायालयांचे निकाल पाहता बहुपत्नित्व मागील दाराने प्रवेश करत आहे काय? अशी शंका येते.)

विसुनानांच्या प्रतिसादातील शेवटच्या मुद्द्याच्या अनुषंगाने पुन्हा थोडेसे.

मुद्दा एक: असे संबंध चालवून घेणे हे समर्थनीय आहे का?
न्यायालयाचा हा निर्णय फक्त शासकीय दंडव्यवस्थेला शिक्षा करण्यापासून प्रतिबंध इतकाच मर्यादित आहे. त्या संबंधांना उत्तेजन द्यायचे की दुर्लक्ष करायचे की त्या संबंधांची एक व्यवस्था लावायची हे न्यायालय ठरवणार नाहिये.

सध्याच्या न्यायालयीन निर्णयाने फक्त गुन्ह्याचा शिक्का पुसलाय.
तुम्ही या ठिकाणी 'हे' वाक्य लिहिलंय ना? मग 'हे दुसरे' वाक्य त्याच्याशी विसंगत आहे. असे न्यायालयाचे म्हणणे आहे. हे दुसरे वाक्य हवे'च' आहे का हे आता समाजाने ठरवायचे आहे. समाजाला जर दुसरे वाक्य हवेच आहे असे वाटत असेल तर पहिले वाक्य सुधारून/बदलून/अपवाद करून घेता येईल का हे समाजाला पहायला लागेल. आणि तेही घटनेच्या मूळ गाभ्याला धक्का न लावता.

मुद्दा दोन
हे जेव्हा समाज ठरवायला बसेल तेव्हा विविध गटांत रस्सिखेच होईल. पुन्हा ही विभागणी अशी पक्क्या दोन तुकड्यांत असणार नाही. काही जण कुंपणावर असतील. त्या कुंपणावरच्यांनी लिबरल मताची (लिबरल मत दिल्याने विरोधकांकडून हेटाळणी होण्याची) भीती बाळगू नये असा धनंजय यांच्या धाग्याचा उद्देश आहे.
पत्नीवर घरातली मंडळी जुलूम करीत असताना नवर्‍याने 'मी तिची बाजू घेतली तर घरातले लोक मला बाईलवेडा वगैरे म्हणतील' या भीतीने तिची बाजू घेण्यास कचरू नये. असा धनंजयचा मतितार्थ आहे. त्या नवर्‍याची त्यावेळची मनोधारणा लक्षात घेतली म्हणजे धनंजयची वेदना लक्षात येईल.

दुसरे उदाहरण 'घरेलू हिंसाको रोको, बेल बजाओ' या कॅम्पेनचे घेता येईल. त्या कॅम्पेनमध्ये कोणत्या घरात हिंसा चालू असेल तर बेल वाजवा म्हणजे त्या दडपणाने हिंसा (त्यावेळी) थांबेल असा संदेश होता. विसूनाना म्हणतात तसे मारहाण चालू असेल तर 'मारहाणीचे कारण योग्य आहे की अयोग्य आहे याचा विचार आत्ता करत बसू नका. आधी बेल वाजवून मारहाण थांबवा' असा धनंजय यांचा संदेश आहे.

धनंजयनी जरी समलैंगिकता या निमित्ताने हे विचार मांडले असले तरी ते बर्‍याच सामाजिक प्रश्नांमध्ये लागू आहेत.

एखादी गोष्ट योग्य की अयोग्य हे ठरवणे बर्‍याचदा अवघड असते हे खरेच. बर्‍याचदा अनेक गैरसमज आपल्या मनात असतात. आजच्या लोकप्रभा मध्ये हा लेख प्रसिद्ध झाला आहे. त्यात समलैंगिक आणि यूनक (हिजडे) हे एकच समजून लेख लिहिलेला आहे.

नितिन थत्ते
(पूर्वीचा खराटा)

>>याचा भार भरडल्या जाणार्‍या व्यक्तीवर नसून कुठल्यातरी न-भरडल्या जाणार्‍या बोलक्या व्यक्तीनेसुद्धा हिरिरीने घ्यावा
हे अगदी पटले. पण बरेचदा असे करायचे मनात असूनही धीर होत नाही.
३-४ महीन्यांपूर्वी असेच एकांकडे जमलो होतो. नेहमी प्रमाणे चर्चा मुलांवर आली आणि एक बाई म्हणाल्या 'मी मुलांना सांगितलय काहीही व्हा फक्त गे होऊ नका." मी पटकन DH कडे बघीतले. त्याच्या डोळ्यात 'please don't'. त्या बाईंचे म्हणणे खोडून काढावे असे मनात असूनही उगाच लोकांकडे तमाशा नको म्हणून काहीच बोलले नाही. निरोप घेऊन गाडीत बसलो आणि नवरा म्हणाला 'thanks'. तो खिन्न thanks एखाद्या थपडेसारखा लागला. त्याचे दोघे मित्र गे आहेत. पण त्या दिवशी त्यांच्याबाजूने भांडायचा धीर झाला नाही.

प्रिय धनंजय,

एखाद्याने आपले खासगी आयुष्य कसे जगावे (एखाद्याने कुठली भाजी खावी पासून त्याचे सेक्शुअल ओरिएंटेशन काय असावे पर्यंत सर्वकाही) हे सांगण्याचा अधिकार इतरांना नाही. त्यामुळे हायकोर्टाने दिलेला निकाल स्वागतार्हच आहे.

अनेकदा चिरफाड होत नसतानाही, काही छाकटे मी किती पुरोगामी आहे दाखवण्यासांठी इतरांच्या विवंचना, दुःखे चघळत असतात. ही त्यांची स्वतःची कहाणी नसते. पण ही मंडळी इतरांना पेट्रनाइझ (मराठीत काय म्हणतात पेट्रनाइझ करण्याला?)करत, पोकळ सहानुभूती दाखवत इकडे-तिकडे फिरत असतात. असे अनेक छाकटे एकत्र येतात आणि मग पुरोगामीपणाची चढाओढ सुरू होती. ( अशी चढाओढ चांगली आहे की वाईट हा वेगळा मुद्दा. तुम्ही म्हणता तसे अशी चढाओढ चांगलीच. कारण यातून बळ मिळते. ) पण संस्कृतीचा ऱ्हास होतो अशी बोंब मारणाऱ्यासारखीच अशा दिखाऊ पुरोगाम्यांची मला तरी खिल्ली उडवावीशी वाटते. ह्या लोकांमुळे पुरोगामीपणाची बदनामी होते, असे माझे स्पष्ट मत आहे.

बाकी माझा एखादा मित्र किंवा परिचित समलैंगिक आहे की विषमलैंगिक हे माझ्यासाठी अजिबात महत्त्वाचे नाही. समलैंगिक असणे हे विषमलैंगिक असण्याइतकेच माझ्यासाठी नॉर्मल किंवा ऍबनॉर्मल आहे. थोडक्यात, एखाद्या विषमलैंगिकाची जशी टिंगलटवाळी करतो तशीच समलैंगिकांची टिंगलटवाळी केल्यास कुणी आरडाओरडा करायला नको, असे मला वाटते.

जुन्या काळापासून भारतात अम्रदपसंदी किंवा लौंडेबाजी ही अतिशय आम.

अम्रदपसंदी किंवा लौंडेबाजी हे शब्द तसे बोचणारे आहेत हे मी मान्य करतो. चैनीसाठी एखादा अशी गोष्ट करत असावा असे वाटू शकते. ह्या दोन शब्दांऐवजी समलैंगिकता हा एकच शब्द ठेवायला हवा होता. असो. ह्या शब्दांमुळे, किंवा एकंदरच त्या प्रतिसादामुळे, तुम्ही दुखावले असल्यास मी तुमची माफी मागतो.

चित्तरंजन

तुमचे प्रांजळ लिखाण आवडले.
पुरोगामी असण्यापेक्षा माणूस असणं हे खरं आहे. बाकी सगळी लेबल्स. असं मला वाटतं.

- नी