पाण्याची धुळवड आणि काही आकडे

एक किलो साखर वाचवली तर सुमारे १००० लिटर पाणी वाचवले जावू शकते

या विधानामागे लावलेले गणित फारच भयानक आहे! सगळ्याच पदार्थाची अशी यादी काढून देता का? बाजारला गेल्यावर उपयोगी पडेल..

महाराष्ट्रातील सुमारे ३% शेतजमीन उसाच्या लागवडी खाली आहे पण महाराष्ट्रातील ६०% पाणी मात्र फक्त उस घेतो.

उसाबद्दल यापूर्वी वाचलं होतच . मराठवाड्यात दुष्काळाची तिव्रता जाणवण्यामागे ऊस हे एक मुख्य कारण आहे.
बाकी बरेचसे मुद्दे पण पटण्याजोगेच आहेत.

आशयाशी सहमत आहे.
आता किमान चहात तरी साखर कमी करायला हवी!

अवांतरः हल्ली मुटेकाका आणी बाप्पू कुठे आहेत?

आकडेवारी वापरून तथ्य काय आहे हे पाहाण्याचा दृष्टिकोन आवडला. अनेक वेळा प्रत्यक्ष उपयुक्त कृती करण्याऐवजी सिंबॉलिक गोष्टी करायला लोकांना आवडतं. त्यात पेनी वाईज अॅंड पाउंड फूलिश असंही होताना दिसतं. नक्की कुठच्या कृतीचा किती परिणाम होईल याचीही सर्वांना कल्पना नसते. ते सांगण्याचा प्रयत्नही आवडला.

विचार करण्यालायक गोष्ट आहे साहना जी!! आपले आभार ! U compelled me to put on my thinking hat! बघु काय नवे वाचायला मिळते ते

आपले लिखाण म्हटले की हल्के फुल्के असते असाच समज होता परंतु विदा देऊन या धाग्यात आपण खोडून काढला आपला लेख वास्सपवर आपले नाव अन धाग्याच्या लिंक सोबत प्रकाशित करत आहे परवानगी असावी धन्यवाद

साहनाजी लेख आवडला पण मला वाटतं पाण्याचा काटकसरीने किंवा कोणत्याही निसर्गनिर्मित साधनसामुग्रीचा वापर काटकसरीने केला तर त्या गोष्टीचा आपल्यालाच आणि आपल्या पुढच्या पिढ्यांना उपयोग होईल.

पुणे, मुंबई सारख्या शहरांमधे पाण्याची आवक जास्त आहे त्यामुळे इथे थोडी जरी पाणीटंचाई उद्भवली तरी पाण्याची व्यवस्था लवकर होऊ शकते.
इतर शहरांमधे तशी परिस्थिती नाही, कदाचित तुम्ही वाचलं असेल की ह्या वर्षी उन्हाळ्याच्या सुरूवातीपासूनच मराठवाडा भागांमधे पाण्याचं किती दुर्भिक्ष निर्माण झालं आहे ते आणि अजून दोन पूर्ण महिने जे अति रखरखित असणार आहेत असे सरायचे आहेत.

जर प्रत्येकाने स्वतःला पाणी वापरायची शिस्त लावली तर कदाचित इतक्या मोठ्या प्रमाणात टंचाईला तोंड देण्याची वेळ येणार नाही.
तुम्ही म्हटल्याप्रमाणे जर दाढी करतांना पाण्याचा नळ चालू राहिला तर १० मिनीटांमधे जे पाणी वाया जातं ते पुर्नवापर करण्यालायक राहत नाही. अजून तरी मोठ्या शहरांमधे असलेल्या सोसायट्यांमधे पाण्यावर प्रक्रिया करून त्याला पुर्नवापरासाठी उपलब्ध करून देणारी यंत्रणा मी बघितली नाही. तेंव्हा जर प्रत्येक घरातून असं वापरण्यायोग्य पाणी वाया घालवलं गेलं तर शेवटी तो अपव्ययच आहे!

लेख छानच आहे, पण खालील कारणासाठी आवडला नाही -

घरगुती पाण्याचा आपण जो अपव्यय करतो त्याचे थोडेसे समर्थन केल्यासारखे वाटले. कदाचित विविध माध्यमांमधून होणार्‍या त्याच्या मार्‍याला तुम्ही कंटाळला असाल.. समर्थन करणे ही तुमची भूमिका नसेलच असे गृहीत धरून आहे.. पण लेखातला सूर थोडा वेगळा लागलाय.

बाकी मांडलेले मुद्दे एकदम बिनतोड आहेत. हाच विचार मी आज सकाळी करत होतो.. होळीला जर मी शेजार्‍याच्या अंगावर १ बादली पाणी ओतले तर असे नेमके किती पाणी मी खर्च करणार आहे? सहानुभूती म्हणून होळी न खेळने वेगळे आणि पाणी वाचवायचे म्हणून होळी न खेळणे वेगळे.

कधी कधी याला पण (मिथ्या)पुरोगामी अजेंड्याचा वास येतो..

तुमचा रोख हा पाणी बचत एक मिथ पासुन हिंदु खतरे में है कड़े वळतो आहे असे दिसते! मला वैयक्तिक दृष्ट्या तसे वाटत नाही धन्यवाद

साधी गोष्ट आहे. पुण्याचेच उदाहरण घेतले तर लाखो लोक होळी खेळून पाणी नासवतात. मागच्या वर्षी पावसाने पार सप्टेंबरपर्यंत ओढ दिली होती. अशावेळी धरणे कोरडी पडली तर पाणी आणायचे कोठून ? मग जर आपणच बचत केली तर आपलीच पुढे होणारी गैरसोय दूर होणार नाही का? काय हरकत आहे आपण आपल्याचसाठी पाण्याची बचत केली तर? मला नाही वाटत त्यात हिंदूविरोधी काही आहे म्हणून.

होळीमध्ये नक्की किती पाण्याची नासाडी होते ह्याचे आकडे कधी कुणे पुढे ठेवल्याचे आठवत नाही.

आम्हा पामरांना धुळवडी मुळे पाण्याचा नाश होतो असे वाटते. तुम्हाला जर तसे होत नाही असे वाटते तर तुम्ही आकडेवारी देऊन 'होळीत पाण्याची खूपच कमी नासाडी होते हे सिद्ध का करत नाही' ?
निव्वळ सोयीस्कर आकडे नाचवण्यामागे इतर कोणतातरी 'आसारामी, सनातनी' अजेंडा दिसतो.
शेतकरी संकटात आहे म्हणून होळी खेळू नका असे कोणी सांगितले ? आम्ही तर 'प्यायला पाणी नाही म्हणून धुळवड टाळा' असे ऐकले.

+11111111111
अप्पा जोगळेकर

तुमचा रोख हा पाणी बचत एक मिथ पासुन हिंदु खतरे में है कड़े वळतो आहे असे दिसते!
+११११११११११

आकडे बघत बसले नाही. कारण लातुर - अंबेजोगाई - औरंगाबाद मध्ये भरपुर नातेवाईक आहेत. तिकडच्या बातम्या कळतात.

महिन्याला एकदा पाणी येते. कसे भागवतात कोण जाणे.

अशावेळेस फक्त मज्जा करायला पाणी नासवु शकत नाही.

आपल्याच महाराष्ट्रात पिकं, गाई-गुरं, माणसं पाण्याअभावी अतोनात हाल अपेष्टा सहन करत असताना आपण पाण्यात नाचणे पटत नाही. हिंदु सण वगैरे फुटकळ मुद्दे तर लक्षातही घ्यायची गरज वाटत नाही.

दुष्काळ धर्म बघुन पडत नाही.

उत्तम लेख. माझा दृष्टीकोन असाच होता रंगपंचमी बद्दल. पण इतकी आकडेवारी आणि अभ्यास नव्हता / नाही. माझा पॉईंट लोकांम्ना पटवुन देण्यासाठी मुद्दे दिल्याबद्दल धन्यवाद :)

आणखी कुठे दुष्काळ आहे, कुठे शेतकरी संकटात आहे असे भासवून मुंबई पुण्यात होळी खेळू नये

अहो मुंबई पुण्याच्या पाणी स्रोतांतील पाण्याची पातळीही खूप खाली गेलीय.. खडकवासला , पानशेतला जाउन बघा पाणी कमी माती जास्त दिसतेय. शहरातील बर्‍याच भागात पाणी रोज येत नाही नळाला.. आलं तरी काही तासच. बहुतांश स्विमिंग पूल्स बंद झालेत.

हे पाहून तुमचे आकडे मिसलिडींग आहेत हे नक्की.
आणि हिंदू धर्माचा उल्लेख पाहून तर तुम्हाला त्यातच जास्त रस आहे याची खात्रीही पटते.

तुमचे मुद्दे पूर्ण पटले. पण हिंदू कसे वाईट आहेत हे सुद्धा दाखवण्याचा प्रकार यामुळेच चालू होईल याबद्दल शंका नाही. बाकी हिंदू विरोधकांची नेहमीची कोल्हेकुई इथे चालू झालीच आहे.

धर्म वगैरे सगळं राहू दे. होळीत वापरलं जाणारं पाणी ही नासाडी आहे हे मुळात आपल्याला मान्य आहे की नाही? बाकी आकडेवारी बिनतोड आहे. Carbon Footprint सारखा आपला Water Footprint चा मुद्दाही पटला. पण तुमचाच मुद्दा घेऊन म्हणतो - होळीचा Water Footprint जास्त आहेच. त्यामुळे ते वाचवलं तर बिघडलं कुठे? आणि पाणीटंचाई प्रत्यक्षापेक्षा जास्त सांगितली तरी चालेल असं मला वाटतं. निदान लोक पाणी कमी नासतील.

बाकी हिंदू विरोधकांची नेहमीची कोल्हेकुई इथे चालू झालीच आहे

१. इथे हिंदू विरोधक कोण आहेत हे काळापहाड ह्यांना माहित आहे काय?
२. कोल्हेकुई सुरु झाली ह्याचा अर्थ काय?

संपादकमंडळ, इकडे लक्ष देईल काय? आणि इथल्या सदस्यांशी सभ्यपणे वागावे असा नेहमी एकतर्फी दबाव आणणारे सारे सन्माननीय सदस्य आता विरोध करतील काय?

पाणी वाचवा धाग्यावर मोदींची चर्चा आणि भक्तांची भलामण??? आता विनातक्रार चालेल ;-)

कुठे गेले मला विषयांतर करतो, अवांतर करतो, धागा मूळ विषयापासून भरकटवतो, नको तिथे मोदीचा विषय आणतो म्हणुन बदनाम करणारे सोज्वळ, धुतल्या तांदळाचे भक्तगण?

प्रथमतः आपण आकडे देऊन आपला मुद्दा मांडलात याबद्दल आपले अभिनंदन.
पण अशी परिस्थिती आहे कि आमच्याकडे महानगरपालिकेचे पाणी जे सकाळी आणि संध्याकळी तीन-चार तास चांगल्या दाबाने यायचे तेच आता पाणीकपात म्हणून आठवड्यातले पाचच दिवस येते दोन दिवस येत नाही. बाकी इतर गाव शहरात किती टंचाई भीषण आहे हे मी सांगायची गरज नाही.
म्हणजे पाण्याची टंचाई आहे हे तुम्हीसुध्दा मान्य कराल.

माझा अंदाज/ठोकताळा: ( अंदाजपंचे लिहित आहे , चुका लक्षात आणून द्याव्यात)
पूर्वी रंगपंचमी खेळून आल्यावर किमान दोन पाणी बादल्यांनी आंघोळ करावी लागायची. शिवाय रंगपंचमी खेळत असताना किमान दहा बादल्या पाणी तरी सहज आम्ही एकमेकांवर उडवायचो. म्हणजे जिथे आम्ही रोज साधारण चार ते पाच बदल्या पाणी वापरत असू तर तोच वापर पंचमीच्या दिवसात पंधराच्या वर जाऊ शकतो. हे एका घराबाबत झाले, यालाच शहरातील रंगपंचमी खेळणाऱ्या लोकांच्या संख्येने गुणले तर आकडा फार मोठा होऊ शकतो. आणि हल्ली तर काय रेन dance वगैरे प्रकार चालले आहेत तिकडे किती पाणी वापरतात कोणाला माहिती.
माझे म्हणणे एवढेच आहे कि जर पाणी टंचाई आहे तर पाणी जपून वापरणे प्राप्त आहे. जर होळीच्या दिवशी आपण एवढे पाणी फुकट (साधारण दुप्पट ते चौपट) घालवत असू, तर त्यापेक्षा होळी न खेळता
त्या पाण्याची बचत करून, दोन दिवसांची पाणी टंचाई किमान एक दिवसावर तरी आणता येईल.(हे हि अंदाजपंचे बोलत आहे.)
शेतकऱ्यांच्या पाण्याची गोष्ट तर दूरच आहे किमान माझे पिण्याचे/घराच्या वापराचे पाणी तरी मला नियमित मिळू द्या. उगाच रीण काढून सण साजरा करावा हि वृत्ती मला तरी आवडत नाही.
बाकी आकडेवारी:
मागे मी एकदा राष्ट्रीय बाल विज्ञान परिषद अंतर्गत शालेय मुलांनी आपण रोजच्या वापरातील पाणी बचत केल्यास किती बचत होते यावर एक प्रकल्प केला होता , ते पुस्तक माझ्याकडे आहे , घरी गेल्यावर वाचून त्याची आकडेवारी टाकतो, आत्ता वायफळ बडबड करण्यात अर्थ नाही.

अहो, इथे कृत्रिम हौद उभे करतात रंगीत पाण्याने भरलेले. आहात कुठे? पिंपे भरभरून पाणी फेकले जाते. आणि केवळ दुष्काळातच नव्हे तर सामान्य परिस्थितीतही एक बादली पाणीच काय कोणतेही नैसर्गिक संसाधन शक्यतो कणभरही वाया जाऊ नये किंवा त्याचा गैरवापर होऊ नये असे माझे मत आहे. यात दुधातुपाचे अभिषेकही आले. सध्या आमच्याकडे शिवजयंतीनिमित्त वीजकंपनीच्या रस्त्यावरील स्टेशन्समधून वीज वापरून मंडप सजले आहेत. एरवीही सोसायट्यांमधील दिवे सकाळी सुमारे एक तास अधिक वेळ जळत असतात. परिसरात एक अनधिकृत देऊळ आहे. त्याला मोठी पत्र्याची शेड घालून सुमारे साडेतीनशे चौ.फू.ची आवार बनवले आहे. मध्ये १०x१० ची घुमटी आहे. घुमटीमध्ये अहोरात्र दिवा असणे ठीक. पण आवारात सुमारे दहा-बारा ट्यूब रात्रभर सकाळी पावणेआठपर्यंत जळत असतात. सध्या लवकर उजाडते. तेव्हा हा सगळा विजेचा अपव्यय आहे असे मला वाटते. मला जाताजाता समोर हे दिसते. ते टाळण्याजोगे आहे असे वाटते.

हजारो कोटी रुपयांचा भ्रष्टाचार होतो आहे आमच्या शे पाचशे च्या चिरीमिरी ने काय होणार आहे
मला लहानपणी वाचलेली 'खुलभर दुधाची' कहाणी आठवली. देवाचा गाभारा दुधाने भरून वाहील असा संकल्प राजाने केला व सक्तिने सर्व नागरिकांना स्वतःला थेंबही न घेता सगळे दूध देवळात आणुन घालायचा हुकुम सोडला. सार्‍या गावाने सगळे दूध ओतले तरी गाभारा भरेना. अखेर एक म्हातारी आली. तिने राजाचा हुकुम बाजुला सारून आपल्या घरच्या वासराना, लेकराना दूध पिऊ दिले आणि उरलेले खुलभर दूध ती देवळात घेऊन आली. तिने आपला गडु देवावर ओतताच गाभारा ओसंडुन वाहु लागला.
आता मला मोठेपणी ऐकलेली 'खुलभर पाण्याची' कहाणी आठवली. देवाचा गाभारा दुधाने भरून वाहील असा संकल्प लोकशाही राजाने केला व अनासक्तिने सर्व नागरिकांना स्वतःला थेंबही न घेता सगळे दूध देवळात आणुन घालायचे आवाहन केले.
कोणी विचार करु लागला कि इतर लोक दुध टाकणार आहेत च आपली एखादा तांब्या पाण्याने काय होणार आहे? चला आपण पाणीच टाकू
कोणी विचार करु लागला कि इतर लोक साले चोर आहेत पाणी टाकतील मग आपण दुध टाकले तरी त्याचा काय उपयोग? चला आपण पाणीच टाकू.
अशा रितिने सर्व गाभारा पाण्याने ओसंडून वाहू लागला.

आवडला आणि पटलाही. धन्यवाद.

-दिलीप बिरुटे

मी स्वतः एक शेतकरी आहे,ऊसाच्या पिकाला पाणि जास्त लागते हे खरे असले तरी ३% ऊस ६०% पाणि पितो या आकडेवारीविषयी मी साशंक आहे.उस भिजवणेसाठी पाणि भरपुर सोडावे लागते,ऊस गरगरीत भिजवायला लागतो .एकदा उस भिजवला की जवळपास् सत्तर टक्के पाणि हे पर्कोलेशनने जमिनीतीत जाते व भुजल पातळी पुनर्भरण होते.शेजारच्याचा उस भिजला की विहीरी व बोअरवेलचे पाणी वाढते हा नेहमीचा अनुभव आहे.फाट्याच्या पाण्यावर रानं भिजली की आसपासच्या सगळ्या विहीरी भरतात व ते पाणि इतर पिकाला उपलब्ध होते.
ऊस पाच महीन्याचा झाला की दाट होत जातो त्यामुळे बाष्पीभवनाने जाणारे पाणी वाचते.उसाची पक्की बांधणी झाल्यानंतर फक्त पाणी द्यायचे असते ,तेही तीन आठवड्यात एकदा .त्यामुळे ऊस शेती करणारे शेतकरी ईतर कामे करु शकतात.बरेच ऊस शेतकरी गवंडी काम, ट्रॅक्टर चालक,नोकरी ,दुग्धव्यवसाय करतात .त्यामुळे या कामांसाठी मनुष्यबळ उपलब्ध होते.उस तुटल्यानंतरच वाढं म्हणजेच वरचा भाग गुरांसाठी उत्तम चारा म्हणुन आठ महिणे उपलब्ध असतो.उसाच्या शेतीने जे पुरक उद्योग विकसीत झाले आहेत व मिळणार्या उसंतीने जे मनुष्यबळ तयार झाले आहे त्यांमुळे शेती विकासात भरच पडली आहे.ईतर पिके हंगामी वेळखाउ व नगदी नसल्याने त्यांच्यापासून फारसा फायदा नाही,
ऊसशेतीला बदनाम करणे त्यामुळे योग्य नाही.फक्त तुषार सिंचन ,ड्रीप इरीगेशन याला चालना दिल्याने अतिरीक्त पाण्याची बचतही होईल.
( सदरची माहीती माझ्या तूटपुंज्या शेतीच्या अनुभवावर आधारीत आहे ,पण मला वाटतं कोणा दिल्लीत बसणार्या जलतज्ञाच्या काही आकडेवारीपेक्षा शेतकर्यांने अनुभव जास्त महत्वाचे आहेत.)

छान लेख! असा तथ्याधारित लेख विरळाच!
नाही तर जनरली लोकांना 'कस्स्सं कस्सं बॉ मला(च) शेत्कर्‍याची कल्जी' हे दाखवायचा इतका सोस असतो :प! ;)

लेख आवडला.

दर होळी अन उन्हाळ्या पुर्वी पाणी वाचवाचे हाकारे सुरु होतात.
टिव्हीचॅनेल वाले एनजीओ अन तत्सम मंडळी या विषयाच्या बोम्बा मारायला चालु करतात. स्वत: किती पाणी वाचवतात कोण जाणे !

सिनेमा, फालतू टिव्ही सिरियल्स, बिना कामाचे प्रचारकी कार्यक्रम,मिरवणुका, हे असले नॉन व्हॅल्यु वाल्या टुकार अक्टिव्हिटी तीन चार महिने बंद ठेवुन खुप पाणी वाचवता येइल ना !

साहना
आपण तांदुळाचा विषय काढलात. तांदुळाची शेती ही बागायती शेती आहे कि पावसाळी? जो काही पाउस थेट खाचरात पडतो त्यातूनच तांदुळाची शेती होते धरणातून कालवे काढून पाणी पुरवले जात नाही.