दिवाळी अंक २०२५ - रोमँटिक व्हेनिस - भटकंती

रोमँटिक व्हेनिस

व्हेनिस… या नावात एक अशी जादू दडलेली आहे की पहिल्यांदा उच्चारला तरी मन वेगळ्याच लहरींवर झुलायला लागतं. या नावात इतिहास आहे, रोमँटिकतेचं ओलं काव्य आहे, आणि कल्पनाशक्तीला पंख लावणारी स्वप्नंही आहेत. जगभरात कितीतरी शहरे पाहायला मिळतात, प्रत्येकाचं काहीतरी वेगळेपण असतं, पण व्हेनिससारखं शहर दुसरं नाही. कारण व्हेनिस म्हणजे गाड्याविना, रस्त्याविना, केवळ पाण्याच्या कालव्यावर उभं राहिलेलं एक जिवंत शहर. शतकानुशतकं समुद्राशी लढत जिवंत राहिलेलं, प्रेमकथांचा साक्षीदार ठरलेलं, कलेच्या झऱ्याने सिंचन झालेलं आणि सौंदर्याने परिपूर्ण असं हे शहर म्हणजे खरोखरच एक स्वप्न.
व्हेनिसकडे प्रवास करताना मनात एक वेगळंच कुतूहल दाटलेलं असतं. विमानाने उतरताना खिडकीतून दिसणारी बेटे, निळ्याशार पाण्याच्या अंगावर पांढरं प्रकाशमान शहर, त्यात पसरलेले लहानमोठे पूल. हे सगळं पाहून असं वाटतं की आपण पृथ्वीवर नाही तर जणू एखाद्या परीकथेच्या भूमीत उतरतो आहोत. विमानतळावरून शहरात पोहोचण्यासाठी बोटींचाच आधार घ्यावा लागतो. सुरुवातीला हे थोडं वेगळं, थोडं विचित्र वाटतं खरं.
शहराच्या जवळ येताना दिसणारी पहिली दृश्यं म्हणजे उंच उंच घंटाघरं, दगडी इमारतींचे घुमट पिटपिटावेत, आणि पाण्याच्या काठावर उभे असलेले प्रासाद. ते दृश्य इतकं मोहक असतं की डोळे मिटावेत की नाही याचा विचार मनात चालू राहतो. बोटीतल्या इतर प्रवाशांच्या चेहऱ्यावरही तोच आनंद दिसतो तर कधी हसरे भाव, कधी आश्चर्याचा झटका, कधी मोबाईल कॅमेऱ्यांतून टिपली जाणारी दृश्यं.
शहराच्या प्रवेशद्वारातून आत शिरलो की एकदम वेगळंच जग सुरू होतं. इथे गाड्या नाहीत, बस नाहीत, ट्रक नाहीत. म्हणजे आपण रोजच्या जीवनात ऐकतो ते सगळे आवाज गायब आहेत. त्याऐवजी इथे ऐकू येतं ते फक्त पाण्याचं मंद गुंजन, होड्यांच्या टप्प्यांचा हलकासा आवाज आणि दूरवरून येणारी एखाद्या गायकाची सुरेल धून. हाच तो क्षण, जेव्हा आपण खात्री पटवतो की व्हेनिस खरंच वेगळं आहे.
गोंडोलामध्ये बसणं हा प्रत्येक प्रवाशासाठी एक स्वप्नवत अनुभव असतो. काळ्या रंगाची लांबलचक गोंडोला, त्यावर नाजूक नक्षीकाम, आणि होडी चालवणारा गोंडोलिअर त्याच्या खास पोशाखात. तो आपल्या हातातील लांब दांड्याने होडीला पुढे नेतो आणि आपण त्या पाण्यावर हळुवार तरंगत जातो. गोंडोलामध्ये बसताना मनात हलकासा थरार दाटतो, पण काही क्षणांतच तो आनंदात बदलतो. पाण्यावर डुलत चालणारी होडी, दोन्ही बाजूंना दिसणाऱ्या इमारतींच्या भिंतींवर पडणाऱ्या लाटांच्या छाया आणि हवेत तरंगणारी ओलसर गंध हे सगळं मनात कायमचं कोरलं जातं.
ग्रँड कॅनॉल म्हणजे या शहराचं मुख्य वाहतुकीचए साधन. तीन किलोमीटर लांबीचा हा कालवा जणू शहराला दोन भागात विभागतो आणि दोन्हीकडे भव्य इमारती उभ्या आहेत. अनेक इमारतींना थेट पाण्याशी जोडलेलं प्रवेशद्वार आहे. दगडी पायऱ्या थेट कालव्याच्या पाण्यात उतरतात. काही घरांच्या खिडक्यांतून दिव्यांची मंद झगमग बाहेर पडते आणि ती झळाळी पाण्यावर चमकू लागते. हे दृश्य पाहताना मनात एकच भावना दाटते, काळ जणू इथे थांबून गेला आहे.
या कालव्यावर उभा असलेला रियाल्टो पूल हा व्हेनिसचा मुकुटमणी आहे. पांढऱ्या दगडाचा हा पूल कालव्याला जोडतो आणि वरून दिसणारं दृश्य अवर्णनीय असतं. पुलावरून खाली दिसणाऱ्या होड्या, पाण्यावर चमकणारे प्रतिबिंब आणि पलीकडे दिसणाऱ्या इमारतींचा गडद रंग हे सगळं इतकं मोहक असतं की वेळ कसा जातो ते कळतच नाही. पुलावर बसलेले कलाकार अनेकदा प्रवाशांचे चित्र रेखाटतात. दोन मिनिटांत तयार झालेलं एखादं जलरंगाचं स्केच आयुष्यभराची आठवण बनून जातं.
सेंट मार्क्स स्क्वेअर हे व्हेनिसचं हृदय आहे. या चौकात पाय ठेवताच असं वाटतं की आपण एका भव्य रंगमंचावर आलो आहोत. दगडी फरशीवर पसरलेले कबुतरांचे थवे, पर्यटकांची लगबग, कॅफेंमधून उमटणारे पियानोचे स्वर आणि चौकाभोवती उभ्या असलेल्या भव्य इमारती या सगळ्यामुळे चौक नेहमीच जिवंत असतो. चौकात उभं असलेलं सेंट मार्क्स बॅसिलिका हे तर शिल्पकलेचं मूर्तिमंत उदाहरण आहे. घुमटावरचं सोनेरी काम, भिंतींवर रंगवलेले मोजॅक्स आणि आत उमटणारा स्वर्गीय प्रकाश पाहताना मन भारावून जातं. या बॅसिलिकामध्ये पाऊल टाकलं की असं वाटतं की आपण एखाद्या स्वर्गीय गुहेत आलो आहोत जिथे प्रत्येक भिंत, प्रत्येक स्तंभ आपल्याशी बोलतो आहे.
चौकाच्या एका बाजूला उभं असलेलं डोजेस पॅलेस हे राजकीय वैभवाचं प्रतीक आहे. त्याच्या आत फिरताना एकेक दरबारगृह, एकेक जिना आणि भिंतीवरचं रंगीबेरंगी चित्र पाहून आपण थक्क होतो. त्या पॅलेसच्या खिडकीतून बाहेर डोकावलं की दिसतो "ब्रिज ऑफ साईज". हा पूल म्हणजे कारागृहात नेल्या जाणाऱ्या कैद्यांच्या शेवटच्या नजरेचा साक्षीदार. पुलावरून पाण्याकडे पाहताना त्यावेळची वेदना मनाला स्पर्शून जाते.
पण व्हेनिस म्हणजे केवळ भव्य इमारती नाही. त्याच्या गल्लीबोळांत फिरताना खऱ्या अर्थाने शहराचा आत्मा जाणवतो. लहानशा गल्लींमध्ये दुकाने, काचेच्या खिडक्यांत ठेवलेले मुखवटे, रंगीबेरंगी मण्यांचे हार, हस्तकलेची वस्तू आणि गोंडोला आकाराच्या शोपीसेस दिसतात. दुकानदार हसतमुखाने पर्यटकांना बोलावतो, त्यांना वस्तूंच्या मागच्या कथा सांगतो. एखाद्या मुखवट्याच्या रंगात दडलेलं रहस्य ऐकलं की तो मुखवटा अधिकच आकर्षक वाटतो.
व्हेनिसची उपबेटं तर प्रवाशाला अजूनच वेड लावतात. मुरानो बेटावर गेलं की लक्षात येतं की काच ही केवळ काच नाही, तर कला आहे. लालसर भट्टीसमोर उभा असलेला कारागीर वितळलेल्या काचेपासून काही मिनिटांत एखादा नाजूक घडा तयार करतो. त्याच्या हातातून उमटलेली कलाकृती सूर्यप्रकाशात चमकते आणि डोळ्यांवर जादू करुन जाते.
बुरानो बेटावर मात्र वेगळंच दृश्य असतं. प्रत्येक घर वेगळ्या रंगात रंगवलेलं पिवळं, निळं, हिरवं, लाल. संपूर्ण बेट एखाद्या चित्रकाराने रंगवलेल्या कॅनव्हाससारखं वाटतं. इथल्या स्त्रिया हाताने लेस विणताना दिसतात. त्यांचा प्रत्येक धागा, प्रत्येक गाठ म्हणजे मेहनतीचं आणि कलात्मकतेचं प्रतीक आहे.
लिडो बेटावर समुद्रकिनारा आहे. वाळूच्या किनाऱ्यावर बसून सागराच्या लाटा पाहताना थोडा वेळ शहराच्या गजबजाटापासून दूर जाता येतं. संध्याकाळच्या वेळी इथं फेरफटका मारणं म्हणजे आत्म्याला शांत करणारा अनुभव असतो.
व्हेनिसमध्ये रात्रीचं सौंदर्य अजूनच खुलतं. चंद्रप्रकाशात पाण्यावर चमकणाऱ्या लाटा, पूलांवर पडणाऱ्या दिव्यांची झगमग, आणि हवेत मिसळलेलं प्रेमगीत. हे सगळं मनाला जादूमय अनुभूती देतं. एखाद्या प्रिय व्यक्तीसोबत गोंडोलामध्ये बसून चांदण्यात फिरणं म्हणजे जणू आयुष्यभरासाठी हृदयात कोरलेला क्षण.
इथलं अन्नही एक वेगळा प्रवास घडवतं. रिसोटो, पास्ता, पिझ्झा, समुद्री अन्नाचे पदार्थ आणि गोडात तिरामिसू हे पदार्थ खऱ्या अर्थाने इटालियन खाद्यसंस्कृतीचं प्रतीक आहेत. पाण्याच्या काठावरच्या कॅफेमध्ये बसून गरम कॉफी घेताना समोरून जाणाऱ्या होड्यांकडे पाहणं ही एक अविस्मरणीय मजा आहे.
तरीही या जादूमागे एक काळी बाजू आहे. समुद्राची पातळी वाढत आहे, आणि शहराला सतत पूराचा धोका आहे. चौक पाण्याखाली जातात, लोकांना उंच पायऱ्यांवरून चालावं लागतं. तरीही व्हेनिसचे लोक आपल्या शहरावर प्रेम करतात, त्याला जपतात. ते जिद्दीने म्हणतात,"हे शहर आमचं जीवन आहे, आम्ही ते वाचवू."
व्हेनिस सोडताना मनात एक हळवा उदासपणा येतो. या शहरात घालवलेले क्षण आत्म्याला स्पर्शून जातात. इथली पाणी, इथले पूल, इथल्या गल्लीबोळातले आवाज, मुखवट्यांच्या मागे दडलेलं रहस्य, आणि गोंडोलामधून ऐकलेली प्रेमगीते, हे सगळं आयुष्यभरासाठी आठवणीत राहतं. काही शहरे आपण पाहून विसरतो, पण काही शहरे आपल्या मनात कायमची वस्ती करतात. व्हेनिस त्यापैकीच एक आहे.
व्हेनिस म्हणजे केवळ एक शहर नाही, तर एक अनुभव आहे, प्रेमाला नवा अर्थ देणारा, सौंदर्याला नवा चेहरा देणारा आणि जीवनाला नवी प्रेरणा देणारा. आयुष्यात एकदा तरी या शहरात जाणं म्हणजे स्वतःला दिलेली एक अनमोल भेट आहे.
=======================================================

श्रीपाद टेंबे,

=======================================================