'या' की/कि 'ह्या' व इतर : शुध्दलेखनाबद्दल सल्ला/सूचना/सुधारणा हवी आहे

माझ्या मते:
लेखी भाषेत 'या' परंतु कुणाच्या तोंडी वाक्य असेल, तर 'ह्या'
हे हवे 'की' ते हवे..
'पहा' बरे.... 'पहा'यला पाहिजे... त्याला तिने पहिल्यांदा 'पाहिले'....
मी उद्या त्याला पत्र 'लिहीन'... 'लिहिताना' पेन जरा तिरपे धरावे....
आजचा दिवस 'रहा' की इथेच....एकटे घरात 'रहाणे' धोक्याचे आहे.... तो 'राहिला' काय, वा गेला काय, मला काही फरक पडत नाही....

शास्त्रीय मराठी व्याकरण हा दुवा बघावा. बहुतेक प्रश्नांची उत्तरे मिळायला हवीत. परंतु मनोगतचे सदस्यत्व नसल्यास मजकूर कदाचित दिसणार नाही.

माझ्या अल्पमतीनुसार काही उत्तरे (बरोबर असण्याची खात्री नाही).

• ह्यांना वगैरे हे घरगुती बोलीभाषेत बोलले जाते. प्रमाणभाषेत यांना असाच उल्लेख असतो.
• कि अन की दोन्ही बरोबर आहेत फक्त कोणते कुठल्या संदर्भात अधिक बरोबर आहे हे मात्र ठाऊक नाही.
• पाहणे, राहणे या प्रमाणभाषेतील क्रियापदांचा बोलीभाषेतील उच्चार पहाणे, रहाणे असा केला जातो असे माझे निरीक्षण आहे. जसे हिंदीत म्हणतात बहेन अन लिहितात बहन.
• लिहिणे, लिहिताना हे बरोबर आहे असे मला वाटते. मात्र लिहीन असे बरोबर आहे.

तुमची शुद्धलेखनाची तळमळ आवडली.
चित्रगुप्त ,श्रीरंग_जोशी बरोबर.आणखी काही शब्दांबद्दल लेखन संदिग्धता इतरांनीही इथे लिहा.

अवांतर:मनोगताचे लेख वाचता येतात परंतू त्यांच्या फायरफॅाक्स ब्राउजरच्या संपर्क पद्धतीमुळे मोबाइलवरच्या इतर ब्राउजरातून लिहिता येत नाही ही अडचण संपादक मंडळाला कळवायला हवी. परंतू संपर्क दुवाही सापडत नाही.

१. शुध्दलेखन --> हा शब्द चूक. मराठीत 'ध्द' हे जोडाक्षरच नाही. 'द्ध' हेच बरोबर.
२. ह्या किंवा या यापैकी लेखकाला योग्य वाटेल तो शब्द घ्यावा. मात्र जो घ्याल तो शेवटपर्यंत ठेवावा. एकाच लेखात दोन्हींची सरमिसळ निषिद्ध. 'या' जास्त प्रचलित, सोपा आहे.
३. 'की' बरोबर. 'कि' केव्हाही चूकच.
४. लिहिणे, लिहिताना, लिहीन --> बरोबर.
५. पाहणे, राहणे, वाहणे (कोणत्याही अर्थी) बरोबर. पाह, राह, वाह असे मूळ धातू. म्हणून पहाणे, रहाणे (हे आडनाव असल्यास बरोबर) वहाणे चूक. या तीन धातूंचं चलन 'काढणे'च्या चलनाप्रमाणे घ्यावं. अपवाद : या धातूंचं आज्ञार्थी रूप वापरताना 'पहा, रहा, वहा' असे चालतात. (हे पहा, आज तू माझ्या घरीच रहा.)

नेहमी वापरले जाणारे आणखी काही बरोबर शब्द :
१. सररास बरोबर. सर्रास चूक.
२. कातरी, खातरी, भितरा बरोबर. कात्री, खात्री, भित्रा चूक.
३. अणीबाणी बरोबर. आणीबाणी चूक.
४. पारंपरिक बरोबर. परंपारिक चूक.
५. अल्पसंख्याक बरोबर. अल्पसंख्यांक चूक.

तूर्तास इतकं पुरे. आणखी काही शंका असल्यास जरूर विचारा.
शुद्ध लिहिण्याच्या आग्रहाबद्दल तुमचं अभिनंदन.

शुद्धलेखनाची सवय झालेला
सुधांशुनूलकर

नूलकर काकांचे सर्वच प्रतिसाद आवडले.

काही चुकीच्या शब्दांची उकल करून शुद्धलेखनाच्या नियमाप्रमाणे ते कसे लिहायचे ते सांगितल्याबद्दल धन्यवाद.

@ सुधांशुनूलकर

तुमचे सोदाहरण विश्लेषण करणारे प्रतिसाद आवडले. तुम्ही शुद्धलेखन या विषयावर लेखमाला लिहिल्यास खूपच उपयोगी ठरेल. जरूर विचार करावा.

'हे' वरून 'ह्यांचे' हा शब्द येतो. (असे ऐकले आहे)
'हे श्री. कुळकर्णी' आणि 'ह्यांचे आडनाव कुळकर्णी.' आपण 'ये श्री. कुळकर्णी म्हणत नाही' त्यामुळे 'यांचे आडनाव कुळकर्णी' चूक आहे. असे माझे मत आहे.

सर्व एकाक्षरी शब्द जसे, की, तू, मी, हे दीर्घच लिहीले जातात. ते शुद्ध असावे.

हल्ली मराठी बातम्यांच्या वाहिनीवर 'आम्ही अमुक अमुक 'भांडाफोड' केला' वगैरे कानावर आले की अंगावर काटाच येतो. दूरचित्रवाणीवर मराठी भाषेचा जो कांही खून केला जातो तो अत्यंत चिंताजनक आहे.
रस्त्याच्या पाट्या सुद्धा कित्येकदा विनोदी असतात. उदा. 'बोगदा पुढे आहे' हे इंग्रजी 'टनेल अहेड' चे शब्दशः भाषांतर आहे.
'बोगदा पुढे आहे' चा अर्थ 'उगाच इथे शोधत बसू नका' असा होतो. त्यापेक्षा 'पुढे बोगदा आहे' हे वाक्य बरोबर वाटतं ते पुढे काय आहे, ह्याची सूचना देणारं वाटतं.
पूर्वी महाराष्ट्रात अनेक ठिकाणी फलक असायचा 'वाहने सावकाश हाका' जनावरांनी वाहून नेलेल्या गाड्यांना (बैलगाडी, घोडागाडी इ.) हा शब्द योग्य असला तरी कार्स, मोटरसायकल, लॉर्‍या, बसेस ह्यांना तो अयोग्य वाटतो. तो 'वाहने सावकाश चालवा' असा असावा. हल्ली सर्वत्र 'हाका' चे फलक काढून 'चालवा' असे फलक नजरेस पडले आणि सुखद धक्काच बसला.

या..........कि..........ह्या???

आणि मग पाक पाडा...ह्या ह्या ह्या!