बसंतचं लग्न - बारावा भाग!

लेखमालेचे सर्व भाग आवडले!

-अमित
------------------------------------------
Doing what you don't like is being employed and not liking what you do is common human nature!

अहिरभैरव....
मलाही अतिशय आवडतो... गंभिर पण तितकाच खेळकर वाटतो हा राग मला.
तुम्ही लिहिलेले..

हा राग मला एखाद्या साधूपुरुषासारखा दिसतो. विरागी वृत्तीचा. पण कसा आहे हा साधूपुरुष? हा नुसतीच जपमाळ घेऊन वैराग्याची भाषा करत नाही तर उलट 'आयुष्यातले सगळे भोग अगदी यथेच्छ भोगा परंतु चित्ती मात्र सतत वैराग्याचीच जाणीव असू द्या' हे सांगणारा आहे! मंडळी, अगदी नेमक्या शब्दात वर्णन करायचं म्हटलं तर

'आहे मनोहर तरी गमते उदास!'

अश्याच वृत्तीचा हा राग आहे असं मला वाटतं!

मला हा साधूपुरुष थोडा प्रवासी, भटक्या वृत्तीचा, एका जागी फार वेळ न थांबणारा वाटतो. हा अवचित कधी दाराशी येईल आणि 'सांगेन गोष्टी युक्तिच्या चार..' या न्यायाने आपल्यालाच आयुष्य सावरणारे चार प्रेमळ सल्ले देईल आणि पुन्हा कुठेतरी दूर निघून जाईल!

वर उल्लेख केल्याप्रमाणे या रागात गायली जाणारी 'अलबेला साजन आये..ही पारंपारिक बंदिश इथे ऐका आणि पाहा. 'हम दिल दे चुके सनम' या चित्रपटात संगीतकाराने या बंदिशीचा खूप छान उपयोग करून घेतला आहे. गाण्याचं पिक्चराझेशनही खूप चांगलं आहे! विक्रम गोखले गुरुजी ऐश्वर्याला आणि सल्लूबाबाला या रागाची तालीम देत आहेत! :)
(अवांतर - हा शिणेमाही मला खूप आवडला होता! असो..)

मंडळी, माणसाचं मन हे अनेक गोष्टींनी भरलेलं असतं. त्यात आनंद असतो, दु:ख असतं, लोभ, मत्सर, माया, ममता, अगदी सारं काही असतं. परंतु या सगळ्या भावभावानांकडे शेवटी एका विरागी वृत्तीनेच पाहावं, किंबहुना मनातील प्रत्येक भावभावनेला विरागी वृत्तीची झालर असावी, असंच अहीरभैरव हा राग आपल्याला सांगतो किंवा शिकवतो. मग ती भावभावना कुठलिही असो, आनंद असो वा दु:ख असो, अंगी जर मूलभूत विरागी वृत्ती असेल तर या सगळ्या भावनांचा समतोल योग्य रितीने राखला जातो आणि ही विरागीवृत्ती आपल्याला अहीरभैरवकडून मिळते असं मला वाटतं. 'आयुष्यात सगळं काही कर परंतु शेवटी वृत्ती मात्र विरागीच ठेव' असंच हा राग सतत सांगत असतो आणि हीच या रागाची फार मोठी ताकद आहे असं मला वाटतं! मंडळी, मी काही कुणी मोठा धर्माचा गाढा अभ्यासक नाही की मोठमोठे ग्रंथ पठण केलेला, गीता-ज्ञानेश्वरीचा अभ्यास केलेला कुणी शास्त्री-पंडित नाही. आपलं हिदुस्थानी रागसंगीत हीच आमची गीता आणि त्यातले एकापेक्षा एक मौल्यवान असे राग हेच आमचे वेद! आणि हेच वेद व गीता आम्हाला बरंच काही शिकवून जातात असा माझा तरी अनुभव आहे!

मंडळी, खरंच मला तरी अहीरभैरव असाच दिसला, असाच भावला!

तात्या... निव्वळ अप्रतिम.. काय सांगू दुसरं?

- (सर्वव्यापी)प्राजु

मला शास्त्रीय संगीतातील काही कळत नाही (कृपया कोणि लगेच "परवा मिपावरील एका प्रतिसादकू महाशयांनी विधान केले की त्यांना शास्त्रिय संगीत अजिबात कळत नाही." असे म्हणुन कुठली नवी लेखमाला सुरू करुन नये.) पण अधुन मधुन नक्कीच एकावेसे वाटते, काही अभंग, गाणी मोहुन टाकतात मग कधीतरी वाचनात येते की अमुक रागात बांधलेले गाणे आहे.

तात्या बसंतचं लग्न ह्या लेखमाले बद्दल धन्यवाद.

मलाही हा राग खूप आवडतो. तात्या तू इथे दिलेले अलबेला साजन आयो हे तर झकासच आहे. हीच चीज माझ्याकडे बसवराज राजगुरु ह्यांच्या मधुर आवाजातली आहे. कितीही वेळा ऐकले तरी समाधान होत नाही. खूप हुरहुर लावणारा राग असावा असे मला वाटते.
पुछो ना कैसे बद्दल तर काही बोलायलाच नको. तेही एक सदाबहार गाणे आहे आणि माझ्या खास पसंतीच्या गाण्यांपैकी एक आहे.
मंदारमाला नाटकातले संगीतभूषण रामभाऊ मराठे ह्यांनी गाजवलेले जय शंकरा हे नाट्यपदही ह्याच रागातले आहे आणि तेही माझ्या खास आवडीचे आहे हे जाता जाता सांगू इच्छितो.

अहिर भैरव रागाचे वर्णन करताना तू पुलंच्या तुझे आहे तुज पाशी मधल्या आचार्य आणि काकाजींमधल्या संवादांचा अगदी नेमका उपयोग केलेला आहेस हे जाणवते. जियो,तात्या जियो. तुझ्याकडून उत्तरोत्तर भारतीय अभिजात संगीताची अशीच सेवा घडो आणि त्या निमित्ताने आमच्या सारख्या रसिक पण अज्ञ लोकांच्यामध्ये त्याची जाण निर्माण होवो अशी सदिच्छा व्यक्त करतो.

या लेखमालेतला हा अजुन एक चांगला लेख. आवडला ! रागदारीच्या बाबतीत सर्वसामान्य असणार्‍यांना समजेल असे "अलबेला .. " चे उदाहरण दिल्यामुळे आम्हाला चांगले समजुन घेता आले. धन्यवाद.

(हिंदुस्थानी रागदारीत अज्ञ असणारा पण जाणुन घेण्याची इच्छा असणारा)
-आनंदयात्री

तात्या, विसोबा खेचर ऊर्फ श्री. शेखर अभ्यंकर यांना नम्र विनंती की आपण या लेखमालेचे छापील पुस्तकात रुपांतर करावे.
पुस्तकात दिलेल्या दुवा-उदाहरणांची एक तबकडी बनवून पुस्तकाच्या मलपृष्ठाच्या आतील भागात पाकीट डकवून त्यातून वितरीत करावी. नव्या, होतकरू कलाकारांना एक आदर्श संदर्भ तयार होईल.शिवाय त्यातून आपली 'कडक' मतेही त्यांच्यापर्यंत पोचतील.('प्लीज, प्लीज, मला समस करा हो' म्हणून भिका मागताना ते विचार करतील.)
शिवाय आमच्यासारख्या 'कानसेन' मंडळींची उत्तरभा.शा.संगीताशी चांगली ओळख होईल.

पहा, काही प्रकाशकांशी बोलून तर पहा. दोन अडीचशे पानांचे अत्यंत रमणीय पुस्तक सहज तयार होईल आणि हातोहात खपेलही!

तात्या...
आज ही लेखमाला वाचुन ह्या सर्व रागाचि ओळख झाली . आता त्याना अगदि मनापासुन भेटावस वाटत आहे.
राज....

अहीर भैरव रागातले अजुन एक गाणे

तेरी सासों को जो महका रही है
ये पहले प्यार की खूशबू तेरी सासोंसे शायद आ रही है..
आणि
जागो मोहन प्यारे........
मराठी गाणे
जीवलगा राहीले दूर घर माझे...........
हे गाणे अहीर भैरव चा जवळचा राग बैरागी भैरव आहे
दया घना..............चा राग नक्कि माहीत नाही पण भैरव कुटुंबा मधला आहे
"लेकीन "सिनेमात याच चालीची एक बंदीश आहे. रसुल अल्लाह्..........अशी काही तरी (तात्या थोडासा खुलासा)
आपला
किंचित कानसेन विजुभाऊ

तात्यासाहेब, तुमच्या रसाळ शैलीचे आम्ही चाहते आहोत. तुम्ही नुसते 'मंडळी' म्हटले की अगदी माधुर्यरसकल्लोल सुरू होतो. बाकी शास्त्रीय संगीत आम्हाला फारसे कळत नाही. पण तुमचे लेख वाचल्यावर बरेच काही कळल्यासारखे वाटते.

वसंताची अशीच लग्ने लावत राहा. आम्ही हजर राहूच.

तात्या, बसंतच्या लग्नातल्या आजवरच्या मैफिलितली सर्वात आवडलेली मैफल असे मी ह्याचे वर्णन करेन!
अत्यंत नेटक्या शब्दात यथार्थ चित्रण करुन रागाचे शब्दरुप आमच्यासमोर उभे करण्याचे कसब निव्वळ लाजवाब.
रागसंगीतात असलेली रुची तुमच्या अशा लेखनाने वाढत जाणार हे नक्की.

मुकेशच्या शांत आणि कसकभर्‍या आवाजातलं 'दिल ने कहा' मधलं 'वक्त़ करता जो वफा' हे ही गाणं ह्याच रागातलं!

चतुरंग

शास्त्रीय संगीतातले तसे फारसे काही कळत नाही मला. पण तरीही मला ते ऐकायला आवडते. मी 'अहीर भैरव' वसंतराव देशपांडे यांचा ऐकला आहे. द्रुत लयीतली बंदीश 'कैसे मनाऊं' अशी आहे. या रागाचे आरोह-अवरोह, पकड, वादी-समवादी याची माहीती मिळाली तर अजून आनंद होईल.

पुण्याचे पेशवे

लुटायला काढलात. आपण रेखाटलेली रागचित्रे सुरेख. जो राग ऐकतांना ज्या भावाचे अव्यक्त (ऍबस्ट्रॅक्ट) चित्र मनांत उमटते त्याच भावाचे आपण मूर्त चित्रण केले आहे. त्यामुळे स्वतःच्या मनातीलच अव्यक्त भाव आपल्या प्रासादिक लेखणीतून उमटले आहेत. रागस्वरूप समजायलाच वर्षे खर्च करावी लागतात. ती समजून शब्दरूपात चित्रित करणे येरागबाळ्याचे काम नाही.

अभिनंदन आणि धन्यवाद.

आज दुवे गायब आहेत. गेले दोन दिवस हपिसातून उशिरा घरी येतोय. त्यामुळे वेळेवर प्रतिसाद देता आला नाही. सुरश्री केसरबाईंचा आवाज ऐकण्यासाठी आपल्या ब्लॉगवरील दुव्यावर टिचकी मारली. परंतु सर्व श्राव्य दुवे काल कार्यरत नव्हते.

काल घईघाईत १२हि भाग वाचले. आणि नशीब आज आप्ल्या ब्लॉगवरून अकराहि भाग गायब आहेत. सारंगाच्या भागातून वृंदावनी सारंग आणि मधुमाघ सारंग राहून गेले असावेत असे वाटते.

तरी किमान ब्लॉगवर एकेका रागाबद्दल विस्तृत माहिती असेल तर बरे होईल. उदा. शुद्ध सारंगाहून गौड सारंगाचे कोणते स्वर वेगळे आहेत. वादी संवादी कोणते आहेत, चलन कसे वेगळे आहे. तर माझ्यासारख्या इच्छुकांची सोय होईल. कारण मला हे ठाऊक नाही. मला अजून मारवा, पूरिया आणि सोहनी वेगळे करता येत नाही. शुद्ध कल्याण व भूप ओळखण्यात गल्लत होते. अशा अनेक गफलती होतात. एवढे पुराण मिपावर फार अगडबंब होईल. पण ब्लॉगवर हरकत नाही.

माझा सर्वात आवडता राग मारुबिहाग. याची वाट पाहात आहे. खरे म्हणजे जो राग आपण ऐकत आहोत तोच त्यावेळी सर्वोत्तम असे नेहमीच वाटते. तरी अभोगी, दरबारी, जोग, मधुकंस वगैरे मतब्बर सरदार आहेतच. तेदेखील आले तर माझ्यासारख्या अर्धवटांची सोय होईल.

असो. अपार आनंद मिळाला. आता अपेक्षा वाढलेल्या आहेत हे खरे.

संगीतातील अर्धवटराव
सुधीर कांदळकर.
ता. क. : सुरश्रीचा दुवा जरूर द्या. मी अद्याप त्यांचा आवाजदेखील ऐकलेला नाही.

आय.टी.सी. (इंडियन टोबॅको.कं) ने 'संगीत रिसर्च अकादमी' असा एक छान उपक्रम केलेला आहे.
हिंदुस्तानी अभिजात संगीताबद्दल, घराणी, गुरुकुल परंपरा, राग, रागांचे वेळेबरोबरचे नाते इ. बरीच रंजक माहिती तिथे आहे.
रसिकांनी जरुर पहावी.

चतुरंग

अप्रतिम!!.. दुसरे शब्दच नाहित!!

-('मिसळ'लेला) ऋषिकेश