शेअरबाजार :Tips Are for Waiters, Not Traders..

माझे एक उत्साही क्लायंट श्री प्रतिक यांना ना एक सवय आहे..त्यांना मिळ्णाऱ्या धमाका, शुअरशॉट, मल्टीबॅगर्स.....कॅटेगरीतील 'टीप्स' लोककल्याणाच्या भावनेने 'फॉरवर्ड' करण्याची.

परवाच गणपतीकरिता गावाला गेलेला मी सुहृदांच्या भेटीगाठी, गप्पाटप्पा आणि उत्सवांत मग्न असतानाच यांची एकापेक्षा एक जॅकपॉट कॉल्सची पकाऊ ढकलपंची अव्याहत चालुच होती. मात्र जेंव्हा अथर्वशिर्षांच्या आवर्तनांदरम्यान पोटांत पडलेला खड्डा आणि समोर नैवेद्याचे मोदकांचे विलोभनीय ताट, अशा नेमक्या 'खवळलेल्या' क्षणीच साहेबांचा आधी कॉल, तो न घेतल्याने पाठोपाठ मेसेज "GA सर,गेले 3/4 दिवस हा अलाणा फलाणा दिवसाअखेर समरी देतो त्याच्या कॉल्सची, 90%+ सक्सेस रेट आहे. प्लीज, बघा तुम्ही आणि सांगा Subscribe करु का??"....आला आणि माझी अवस्था काहीशी '..आंवळे दंतपंक्ती नेत्राग्नी चालील्या ज्वाळा भ्रुकुटी ताठिल्या बळे' अशी झाली.

“हे बघा, ते तुमचे तुम्ही ठरवा..तुम्हाला 'Survivorship Bias' ही संकल्पना माहित आहे काय ?? नसेल तर नंतर बोलुया" मी कधी नव्हे तो अति-तुटकपणे उत्तरलो. (If you can't convince them, confuse them.. असे म्हणतात ना, ते हेच ते.)

यावर प्रतिक साहेबांनी काय केले माहित नाही, पण मला आता, पुण्याला आल्यावर 'Survivorship Bias' या बाबत लिहिणे आले असो.

….तो दुसऱ्या महायुद्धाचा काळ होता..ब्रिटिश वायुदलाची विमाने जर्मनांनी डागलेल्या विमानवेधी क्षेपणास्त्रांनी क्षतिग्रस्त होत होती यावर उपाय म्हणुन विमानांची बांधणी अधिक मजबुत करण्याचा निर्णय घेण्यात आला. मात्र या लष्करी विमानांना बरोबर दारुगोळा व अन्य अवजड युद्धसाहित्यही न्यावे लागत असल्याने या उपायांनी विमानाचे वाढणारे वजन हे डोकेदुखीचे कारण होते.. यावर उत्तर म्हणुन तज्ञांच्या एका समितीने विमानांच्या ताफ्याची बारकाईने पहाणी करुन विमानांना गोळ्या लागलेल्या जागांची तपशीलवार नोंद केली आणि जी आकडेवारी हाती आली त्यावरुन स्पष्ट झाले की गोळ्या सर्वत्र समप्रमाणांत नव्हे तर काही विशिष्ट ठिकाणी, म्हणजे मुख्य ईंजिनाच्या आसपास कमी (1.11/Sq.ft) आणि पंख वा शेपटीकडील काही भागांत जास्त (3.53/Sq.ft) लागल्या आहेत.

समितीने ही आकडेवारी तपासुन विमानांच्या पखांच्या आसपासचे कवच अधिक जाड, मजबुत करावचे ठरविलेच होते. दरम्यान अब्राहम वाल्ड (Wald) नामक एक प्रख्यात सांख्यिकी शास्त्रज्ञाला विमानांच्या दुखापतींची ही वितरण सारणी दाखविण्यात आली..

आणि काय आश्चर्य… वाल्ड साहेबांनी समितीच्या निष्कर्षांना चक्क वेड्यात काढले. त्यांच्या मते मजबुतीची सर्वाधिक गरज अन्य कोणत्याही ठिकाणापेक्षा ईंजिनाच्या आसपासच होती. त्यांनी '...The reasons planes have a fewer hits to the engines is that planes that got a hit in the engine, weren't coming back' असे मत नोंदवत 'ज्याअर्थी पंख वा शेपटीजवळ गोळ्या लागुनही विमान सुरक्षित परतु शकते..तेथे आणखी सक्षमीकरण केले नाही तरी चालेल' असे सुचवले. साहेबांच्या या सुचनेमागील बिनतोड तर्क पहाता ती सुचना अमान्य होणे शक्यच नव्हते.

आपले अयशस्वी अनुभव वगळुन केवळ निवडक यशस्वी प्रसंग (येथील संदर्भ बाजारांतील व्यवहार) सांगुन यशाचा डंका पिटणारे महानुभाव आणि त्यांच्या भजनी लागणारे गुंतवणुकदार यांची मांदियाळी पाहिली आणि 'Survivorship Bias is a cognitive bias that occurs when someone tries to make a decision based on past successes, while ignoring past failures' ही व्याख्या आधी आठवली आणि पाठोपाठ याचेच काव्यात्म भाषांतर असावे अशी सुप्रसिद्ध चारोळीकार चंद्रशेखर गोखले यांची 'तुला स्वीकारलं तेव्हा, तुझे दोष हि मी घेतले ! गुणांपेक्षा दोषांवरच, मी माझं आयुष्य बेतले'!!.. ही चारोळी सुद्धा.

येथे मी Jordan Ellenberg यांच्या 'How Not to Be Wrong: The Hidden Maths of Everyday Life' या पुस्तकाचा ऋणनिर्देश करतो, ज्यात मी हा किस्सा प्रथम वाचला. या पुस्तकातच 'Survivorship Bias ही संकल्पना म्युचुअल फंडसबाबतही कशी उपयुक्त आहे याचेही विवेचन आहे.

सारांशः सध्या बाजारांत हमखास फायदा मिळवुन देणाऱ्या ढीगांनी मिळत असलेल्या टीप्स आणि डायबिटीस, कॅन्सरादी दुर्धर आजार बरी करणारी टीव्ही जाहिरांतीतील औषधे यांची विश्वासर्हता ही शुन्यवतच आहे. प्रख्यात गुंतवणुकविषयक लेखक जिम क्रॅमर यांच्या, Real Money: Sane Investing in an Insane World या पुस्तकातुन निवडलेले या लेखाचे शिर्षक हेच ध्वनित करते

अर्थात, माझे मात्र तसे नाही, माझ्याकडे या टीप्स वा औषधेवाल्यांपेक्षा पुर्णतः वेगळे, दोन दशकांहुन अधिक काळाच्या अभ्यास व निरिक्षणावर आधारित आयुष्यांत करोडोपती (कोटी....एकावर सात शुन्ये) कसे व्हावे याचे काही रामबाण उपाय आहेत.. सांगतो.

(1) एकदा तरी किमान दीड कोटीचे बक्षीस असणारी लॉटरी जिंका
(2) एखाद्या कोट्याधिशाच्या एकुलत्या एक मुलीशी लग्न करा.
(3) एखाद्या गढ्गंज संपत्ती असलेल्या नातेवाईकाच्या मृत्युपत्रांत आपले नाव प्रमुख वारस म्हणुन येइल, अशी व्यवस्था करा
(4) राजकारणांत प्रवेश करुन आमदार, खासदार,... गेला बाजार किमान नगरसेवक व्हा
(5) स्मगलिंग, हवाला... किंवा तत्सम प्रकारचा व्यवसाय निवडा
(6) स्वयंघोषित आध्यात्मिक गुरु होण्यासही हरकत नाही

....आणि हे सोपे उपाय अगर आप के बस की बात नही...तर आणखी एक, शेवटचा उपाय पहा जमलं तर-
...
...
(7) आपल्या निवृती पर्यंत आपल्या मासिक शिल्लक रक्कमेच्या निदान 10% एखाद्या उत्तम ईक्विटी म्युच्युअल फंडात 'S.I.P' व्दारे गुंतवा.

- प्रसाद भागवत