एका सायकल चा शोध...

श्री मोदक दादा व मार्गी साहेब व अन्य मिपाकर सायकल प्रभृतींना वंदन करून "सायकल कशी निवडावी?" हा विषय हाती घेत आहे. चू.भू.दे.घे.

सायकल नियमितपणे चालवून बरेच दिवस झाले होते. ज्यू. कॉलेज संपल्यावर माझी सायकल कनिष्ठ बंधूंच्या हाती सोपवून रेल्वे/बस ने प्रवास सुरु झाला. नंतर मोटर सायकल आली. सायकल ने 'गरज' म्हणून प्रवास थांबलाच. विकांताला मनोरंजन / भटकंती म्हणून ट्रेकिंग सुरु होतेच. अशात ओळखीतल्या २-३ लोकांनी भारीतल्या सायकली घेऊन भटकंती सुरु केली. आणि सायकल बद्दल परत आकर्षण निर्माण झाले.
मोदक दादांशी ट्रेकिंग च्या माध्यमातून ओळख होतीच. एक दिवशी त्यांचा मेसेज आला - "अरे, सायकल वरून कोकण दौरा करूया का?"
मी म्हणले - "बाबो! कोकण! नाही जमणार बाबा. एकतर सायकल नाही, सराव नाही. त्यात कोकण म्हणजे मोठाले घाट आणि खराब रस्ते!"
पण मनाशी ठरवले - सराव करून सायकलिंग सुरु करायचे.
लहानपणापासून साधी सायकल चालवायचा सराव होता, पण सायकल चे गिअर कशाशी खातात हे पण माहित नाही. म्हणून ठरवले गिअर च्या महागड्या सायकल घेण्यापेक्षा सायकल भाड्याने घेऊन सराव करावा. गिअर कसे वापरावे ते शिकावं. मग मागील गेल्या वर्षभरात पिरंगुट, लवासा, हिंजेवाडी, ई. नजीकच्या ठिकाणी सायकल चालवून आणली. सुदैवाने कंपनीचे सायकलिंग क्लब असल्याने त्यांच्याबरोबर काही ठिकाणे फिरून झाली. पण नियमित सायकलिंग अजूनही नव्हते. ५०-६० कि.मी. नंतर हवा खतम होत होती.
अखेर (बजेट तयार झाल्यावर) ठरवले कि, हे असे जमणार नाही. स्वतःची सायकल हवी. मग ओळखीच्या सायकल प्रेमींकडून माहिती घेऊन होमवर्क सुरु केले. माझ्यासारख्याच अन्य इच्छुकांना मदत व्हावी म्हणून त्याचाच सारांश खाली मांडत आहे.

१. साईझ
सायकल ची (म्हणजेच फ्रेमची) साईझ हा कदाचित सर्वात महत्त्वाचा मुद्दा आहे. सायकल ची साईझ व आकार समजा तुमच्या शरीराला पूरक नसेल तर भयंकर त्रास होतो. पहिल्याच वेळी सायकल चालवली तेव्हा हे चांगलंच लक्षात आलं. मी घेतलेली सायकल फारच लहान होती. दुकानदार म्हणाला - काही प्रोब्लेम नाही, सीट वरती करून देतो कि झालं. सुरुवातीला काही त्रास झाला नाही पण २०-३० कि मी नंतर गुढघे, हात आणि पाठ हळू हळू दुखायला लागले. सीट वर केली असली तरी हॅंडल ची उंची, सीट आणि हॅंडल मधील अंतर हे शरीराशी अनुकूल नसल्याने सायकल वर बसण्याची आदर्श स्थिती बनत नाही आणि त्रास होतो.

गुगल महाराजांच्या कृपेने या बाबत भरपूर माहिती मिळाली ("cycle frame size" म्हणून सर्च करा). विविध संस्थळावरून हि माहिती मिळते. त्यात अर्थात थोडाफार फरक असतो, पण साधारणपणे काय साईझ साठी चौकशी करावी हे लक्षात येतं. याही पुढे, जर सायकल ची कंपनी व प्रकार (३) नक्की असेल तर त्या कंपनीच्या साईट वर असणाऱ्या मदत पानावरून साईझ नक्की करावी.
उदा. मेरीडा चा फ्रेम साईझ कॅलक्युलेटर
माझी उंची जास्त असल्याने मला किमान २२इंच / ५५ सेमी साईझ ची सायकल लागणार होती. आणि आपल्याकडे साधारणतः २१ इंचाहून अधिक साईझ च्या सायकल मिळत नाहीत. फायरफाॅक्स, माँट्रा ई. देशी सायकल कंपन्या तर १९.५ हून मोठ्या फ्रेम मध्ये सायकल शक्यतो काढत नाहीत. अशा प्रकारे देशी-विदेशी सायकल मध्ये मला अगदी निवडक पर्यायच राहिले.
सायकल साईझ निवडण्याचा देशी उपाय (मोजमापाच्या भानगडीत पडायला नको) - सायकलवर खाली चित्रात दाखवल्याप्रमाणे उभे राहा

आणि सायकलची वरची दांडी आणि तुमचे सेंटर यामध्ये १ ते २ इंच इतकेच अंतर आहे हे तपासून पहा.

२. बजेट
हा अर्थात दुसरा महत्त्वाचा मुद्दा :) बजेट नक्की करताना सायकलिंगची (अपेक्षित) नियमितता, पायांना कष्ट देण्याची सवय देखील लक्षात घ्यावी. एकदा बजेट नक्की केले कि त्या बजेट च्या साधारण +-१०% किमतीच्या सायकल शोधायला सुरुवात करावी.

३. प्रकार
सर्वसाधारणपणे सायकल चे ४ प्रकार येतात -
रोड (रेस साठी, वापर फक्त चागल्या रस्त्यांवर),
MTB (कुठेही न्या, अगदी पायवाटातूनही पण मजबुतीसाठी अधिक जड, टायर जाड असल्याने कष्ट अधिक),
हायब्रीड (रोड आणि MTB चा संकरीत प्रकार, नेहमीच्या वापरासाठी) आणि
BMX (कसरती करण्यासाठी).
सायकल च्या अपेक्षित वापरानुसार यातील प्रकार निवडावा

४. हब
सायकलच्या चाकाच्या रिम आणि एक्सल मध्ये वंगण आणि बॉल बेअरिंग असते. हा चाकाच्या मध्यभागी जो दंडगोल असतो त्याला हब म्हणतात. याची क़्वालिटी जितकी अधिक तितकी सायकल ची एफिशन्सी जास्त (एक पेडल मारल्यावर अधिक वेळ चाक फिरत राहते). हि क्वालिटी ओळखण्याचा एकमेव उपाय म्हणजे सायकल चालवून बघणे.

५. गिअर
हा आपला आकर्षणाचा मुद्दा. आपल्या इथे मिळणाऱ्या बहुतकरून सगळ्या सायकलींमध्ये शिमनो या कंपनीचे गिअर सेट येतात. सेट म्हणण्याचे कारण कि हा मागील गिअर, पुढील गिअर, त्यांचे डीरेलर्स (निवडलेल्या गिअर वर चेन नेण्याचे काम करतात) आणि शिफ्टर्स (हातात असलेले गिअर बदलण्याचे उपकरण) यांचा संच असतो.
डीरेलर्स मध्ये शक्यतो टर्नी(स्वस्त) -> अल्तस -> अॅसेरा -> अॅलीवियो -> ड्योरे (महाग) हे प्रकार येतात. अर्थात किमती बरोबर त्याची गुणवत्ता सुधारत जाते.
लक्षात ठेवा कि सायकल मध्ये २ डीरेलर्स असतात - पुढचा आणि मागचा.
शिफ्टर्स हे रोटेटिंग टाइप चे शक्यतो घेऊ नयेत (कष्ट अधिक).

६. स्प्रिंग / सस्पेन्शन
सस्पेन्शन हे अर्थात सायकलस्वाराला तसेच फ्रेम आणि रिमना रस्त्यातील खड्ड्यांमुळे कमीत कमी धक्के बसावेत यासाठी असते. सस्पेन्शन मुळे सायकलिंग ची एफिशन्सी कमी होते. यामुळेच रेसिंग ला वापरल्या जाणाऱ्या रोड सायकल मध्ये कोणतेही सस्पेन्शन नसते.
सायकल मध्ये २ ठिकाणी सस्पेन्शन असू शकतात - एक म्हणजे फ्रेम खाली स्प्रिंग आणि दुसरा म्हणजे पुढील चाकाच्या बेचाक्याला सस्पेन्शन.
यातील फ्रेम मधील सस्पेन्शन टाळावे, कारण याच्यामुळे सायकलचे वजन वाढते आणि बहुतकरून २-३ वर्षात खराब होते.
काही सायकल मध्ये पुढील चाकाचे सस्पेन्शन हे सुरु-बंद करण्यासाठी कळ असते. हि असल्यास उत्तम - कारण रस्ता माहित असेल तर सस्पेन्शन बंद करून एफिशन्सी वाढवता येते.

७. ब्रेक
V ब्रेक अथवा डिस्क ब्रेक असे दोन पर्याय असतात. पाणी / चिखल यामुळे V ब्रेक चे घर्षण कमी होते, अशा वेळी डिस्क ब्रेक असतील तर नक्कीच फायदा होऊ शकतो. पावसा-चिखलात सायकलिंग करायचे असेल तर डिस्क ब्रेक असलेली सायकल निवडावी.

८. उपकरणे
मुख्य सायकल सोडून पूरक उपकरणे उदा. हेल्मेट, दिवे, हवेचा पंप, मडगार्ड, सायकलिंग चा ड्रेस, कुलूप ई. याचे एकूण बजेट ३००० पर्यंत जातेच. खिशाला झेपेल त्याप्रमाणे हि उपकरणे नंतरही घेता येऊ शकतात.

हे मुद्दे लक्षात घेऊन, ८-१० दुकाने फिरून अखेर गेल्या महिन्यात आमची नवी सायकल आली - ऑथर क्लासिक

खडकवासला

हायब्रीड सायकल, २२ इंच फ्रेम, २४ गिअर्स (शिमानो अॅसेरा), लॉकेबल फ्रंट सस्पेन्शन.

सायकल आल्यावर सुरुवातीला आठवड्यातून १-२ दिवस आणि आता आठवड्यातून ४ दिवस ऑफिस चा प्रवास सायकल ने चालू आहे. शिवाय विकांताला "कोकणच्या" लक्ष्यासाठी सराव म्हणून भटकंती आहेच.

थेऊर भटकंती ला गेलेलो मी, केदार आणि किरण