वाचणार्‍याची रोजनिशी

लेखकाचे नाव वाचूनच ड्वाले पाणावले आहेत! कोरडे झाले की लेख वाचतो. सवडीने वाचायचा आहे हा लेख.

पाणावलेल्या डोळ्यांनीच लेख वाचला.
उत्तम परिचय. पण काही गोष्टी आणखी हव्या होत्या. लोकवाङ्मयच्या प्रकाशनातील हे स्तंभलेखन आहे. त्यामुळं, त्यात राजकीय विचारधारा किती डोकावते? पुस्तकांच्या पल्ल्याचा विचार करताना तशा काही गोष्टी दिसतात का काळसेकरांच्या लेखनात? उजव्या विचारधारेशी बांधिलकी मानणारी पुस्तकं किती येतात? त्यांची नोंद कशी घेतली जाते? या गोष्टी इथं तू नमूद केलेला पल्ला वाढवणाऱ्या असतील किंवा त्याची मर्यादा व्यक्त करणाऱ्या. पुस्तक वाचनाविषयीचे लेखन असल्याने हे प्रश्न येतात. एरवी, आपापल्या राजकीय विचारधारेप्रमाणे वाचन-लेखन करण्यास प्रत्येकजण मुखत्यार असतोच.
एकूण, नंदनविषयी असणारे ठोकताळे तपासून पहायला लावणारे लेखन ही या लेखाची बोनस उपलब्धी. ;)

नंदन, किती वर्षांनी लिहिलंस? :)
नेमकं आणि सुरेख. शेवटचा परिच्छेद एकदम आवडला.
जरा अधिक लिहीत जा रे..

नंदन,
अरे अगदी हेच विचार मनात घोळत होते बघ. तू फार सुंदरपणे मांडलयस..

वाचनाचा प्रथम नाद लागतो, मग त्याचे व्यसन होते आणि सवय पडली की वाचन ही एक साधना बनून जाते. म्हणूनच समर्थ रामदासांनी म्हटलं आहे, की 'दिसामाजी काही तरी ते लिहावे, प्रसंगी अखंडित वाचीत जावे.'

काळसेकरांचे पुस्तक जरुर वाचेन. माझ्याकडे अरुण टिकेकरांचे 'अक्षरांची मांदियाळी' पुस्तक आहे. मला ते आवडले. गेल्या आठवड्यात श्री. बा. जोशी यांचे 'उत्तम मध्यम' हे पुस्तक खरेदी केले. (प्रकाशक - पद्मगंधा प्रकाशन). छानच आहे. ही दोन्ही पुस्तके 'बुक्स ऑन बुक्स' श्रेणीत मोडणारी आहेत.

वाचनाच्या बाबतीत सिलेक्टिव्हिटी येत चालली आहे, हे खरेच. तीच बाब संवेदनशीलतेबाबतही आहे. 'मी मला वाटेल ते बोलणार. पटलं तर तुम्ही माझ्या गटातले. नाही पटलं तर तुम्ही माझे शत्रू' ही वृत्ती वाढत चालली आहे. समाजाची विचारशक्ती बोथट होत चालल्याचे हे एक लक्षण.

लेखन दोन-तीनदा सावकाशपणे वाचावे, असे झाले आहे. असेच विचारप्रवर्तक लिहा, ही विनंती..

उत्तम पुस्तकपरिचय.. लेख आवडला

जरी बघताक्षणीच सर्वांसारखेच ड्वोळे पाणावले असले तरी...

मार्क्सवादाचा केवळ एक विचारसरणीच म्हणून नव्हे तर जगण्याच्या अनेक स्तरांवर केलेला स्वीकार ...लख्ख लक्षणे असुनही

आता कम्युनिष्ठ मंडळी व लोकशाहीवादी यांचे काही फारसे सख्य नाही असा आजवर एक गैरसमज होता की काय? नंदनभावजी म्हणजे काय खुलासा कराच? नंदन डाव्यांना जाउन मिसळला की काय? बिग ब्रदरला काय वाटेल नंदन? :-(

शेवटचा परिच्छेद मस्तच पण जे लिहले आहे त्याचा नक्की कसा 'अर्थ' लावून श्रीमंत व्हायचे हे ठरवत आहे. तोवर 'तटस्थ मार्क्सवादी' शब्द सुचला आहे.

एकूण, नंदनविषयी असणारे ठोकताळे तपासून पहायला लावणारे लेखन ही या लेखाची बोनस उपलब्धी.

श्रामोंशी सहमत. :-)

'अजून किती वाचायचं बाकी आहे' ह्या भावनेने छाती दडपून टाकणारा आहे.

सो स्टॉप ट्राईंग. हा रोचक लेख

काय प्रतिक्रिया दिली म्हणजे ती हा लेख न वाचता दिली आहे ते जाणवणार नाही ?

लेख फारच आवडला. मनाजोगते, मनमुराद वाचता येत नाही याची खंत अधिक धारदार झाली.

'वाङ्मय वृत्त'मध्ये काळसेकरांची लेखमाला क्रमशः प्रकाशित होत होती तेव्हाच ती वाचली होती आणि आवडलीही होती. मला आवडलं ते इतरांबरोबर वाटून घेतलं अशी साधी आणि गोड भूमिका त्या लेखमालेमागे होती. त्याशिवाय पुस्तकांशी त्यांचं असलेलं भावनिक नातंही त्यातून दिसत रहायचं. लेखमाला प्रकाशित होत असताना लोकवाङ्मय गृहाच्या मुंबईतल्या 'पीपल्स बुक हाऊस' मध्ये ही पुस्तकं काही काळाकरता आवर्जून उपलब्ध केलेली असायची आणि त्यामुळे इच्छा असली तर ती वाचणं शक्य होतं.

श्रावण यांच्या 'त्यात राजकीय विचारधारा किती डोकावते?' या प्रश्नाचं उत्तरः काही पुस्तकांची निवड ही डाव्या विचारसरणीला अनुसरून होती हे खरं, पण मला तरी तो त्यातला प्रमुख भाग वाटला नाही. मला वाटतं की कोणत्याही एका तर्ककर्कश विचारसरणीपेक्षा साध्या पण सर्वव्यापी मानवतावादी भूमिकेला अनुसरून आपसूक झालेली ती निवड होती. मग त्यात समाजातल्या दुर्लक्षित घटकांविषयीची सहानुभूती असेल किंवा शेतकर्‍यांच्या आत्महत्येसारख्या ताज्या घटनांचं प्रतिबिंब असेल.

अवांतरः 'वाङ्मयवृत्त'मध्ये याच काळात 'मालधक्क्यावरून' हे कवी वसंत आबाजी डहाके यांचं स्फुट-सदरसुद्धा प्रकाशित व्हायचं. त्याचंही नंतर पुस्तक प्रकाशित झालं. तेदेखील आवर्जून वाचावं अशी मी शिफारस करेन.

एकंदरीत पुस्तक-परिचयाबद्दल नंदनचे आभार! त्याच त्याच विषयांवरच्या कंटाळवाण्या धाग्यांमध्ये एक सुखद झुळूक आल्यासारखं झालं. हा धागा काही दिवस वर राहील आणि पुष्कळ लोक तो वाचतील अशी आशा आहे.

अतिशय मुद्देसूद आणि अनेक पदरी लेख खूपच आवडला.

नंदन यांचा लेख म्हणजे उंबराचे फूल असतो पण त्याचा सुगंध मनात अनंत काळ दरवळत राहतो. हा लेखदेखील बुकमार्क केला आहे. पुनर्वाचनाय ची मोहीनी च अजून उतरायची आहे ..

लेख आवडला. शेवटचा परिच्छेद तर जास्तच आवडला.
तू लिहिता झालास म्हणून गणेशचतुर्थीला तुझं अभिनंदन करते.:)

साक्षात नंदनचा लेख म्हटल्यावर आनंदाला उधाण आले. डोळे फार पाणावायच्या आतच वाचून काढला!
अत्यंत संपृक्त भाषेत, मुद्देसूद लिखाण कसे करावे याचा वस्तुपाठ आहे. लेख अतिशय आवडला. वाचनाच्या बाबतीत मी किती कोता आहे ही जाणीव ठळक झाली आणि दडपण वाढलं!
लेख पुन्हा वाचून अधिक समजून घ्यावा लागेल.

-रंगा

नंद्या लिहिता झाला हे एक बरं झालं..आरामात वाचीन लेख घरी गेल्यावर.. :)

गणरायाच्या कृपेने नंदूशेट लिहिते झाले. 'आज फारा दिवसांनी कोंभ मुसळाला आले' असे म्हणून परतफेड करून का? :)

शाश्वताचे रंग' ने खरेच एक परंपरा कशी निर्माण केली नाही याचे मला नेहमी आश्चर्य वाटत आले आहे. अनेक वाचकांना हे पुस्तक ठाऊकही नाही असे निरीक्षण आहे माझे. टिकेकरांचे एक पुस्तक (नाव आठवत नाही बहुधा 'सारांश'), शांताबाईंची (अंमळ बाळबोध शैलीतली) एक दोन लहान पुस्तके वगळली तर फारसे काही हाती लागलेले नाही. अलिकडेच आलेले विश्वास पाटील यांचे 'नॉट गॉन विथ द विंड' निव्वळ पुस्तकांबद्दल नसले तरी याच परंपरेतले म्हणता येईल. कुरूंदकरांनीही काही पुस्तकांबद्दल साक्षेपाने लिहिले आहे, पण त्यांचे असे एक संकलन केले गेलेले नाही.

अगदी अरुण टिकेकरांसारख्या साक्षेपी वाचकानेही 'हाती जे आलं ते चाळून, वाचून, वाङ्मयीन खाचखळग्यांतून स्वतःची स्वतः सुटका करून घेत मार्गक्रमण करावं लागलं. बरंच आयुष्य त्यामुळे वाया गेलं, अस मला आज वाटतं. एखादा वाचनगुरू मिळाला असता तर ते अधिक सत्कारणी लागलं असतं' अशी खंत व्यक्त केली आहे. 'योजकस्तत्र दुर्लभ:' ह्या न्यायाने असा योग्य वाचनगुरू लाभणं विरळाच

अगदी अगदी. यातून अनेक बेक्कार पुस्तके वाचण्यात गेलेला वेळ सत्कारणी लागू शकला असता. पण म्हणून संस्थळावर समानशीले मंडळीशी आदानप्रदान करून ही कमतरता काही अंशी भरून काढावी लागते.

ज्याला 'कन्फर्मेशन बायस' म्हणतात, ती केवळ आपल्याच मताला पुष्टी देणारं वाचन करावं (किंवा संगीत ऐकावं/ राजकीय बातम्या देणार्‍या वाहिन्या पहाव्यात/ वृत्तपत्रं वाचावीत) ही वृत्ती वाढत चालली आहे. शिवाय हे केवळ वैयक्तिक पातळीवर अवलंबून नाही. अमेझॉन.कॉम सारखे संकेतस्थळ जर तुम्ही एखाद्या विशिष्ट लेखकाची वा साहित्यप्रकारातली काही पुस्तकं घेतलीत, तर त्याच धाटणीची वा लेखकाची पुस्तकं तुम्हाला आवडतील म्हणून सुचवतं. न्यू यॉर्क टाईम्ससारख्या वृत्तपत्रातही तुमच्या वाचनाच्या पूर्वेतिहासावरून तुम्हाला रोचक वाटतील अशा लेखांच्या वा बातम्यांच्या सुचवण्या येतात. वरवर पाहता हे कदाचित तितके गंभीर वाटणार नाही. मात्र हळूहळू यातून विरोधी दृष्टिकोन समजूनच न घेण्याचा हटवादीपणा उद्भवू शकतो.

टोपी काढली आहे.
दोनशे टक्के सहमत. आणि तथाकथित स्पर्धेच्या युगात टाईम्स टॉप टेन पुस्तकांपलिकडे काहीही वाचायला 'मेला वेळ असतोच कुठे हल्ली'. ते ही अंमळ वरवर चाळावे, दोन शब्दांची देवघेव करून अहो रूपम् अहो ध्वनिम् म्हणत समाधानी रहावे अशा जीवनपद्धतीमधे आवर्जून विरोधी मताची पुस्तके वाचणे ही अपेक्षाच अनाठायी आहे.

लिहिते रहा मालक. अजून येऊ द्या तुमच्या पोतडीतून नवे काही.

नंदुशेट अतिशय ओघवत्या शब्दांत करुन दिलेली पुस्तकाची ओळख आवडली.

आजच्या शुभ मुहुर्तावर ही जी लेखणी हाती घेतली आहेस ती आता इतक्यातच परत खाली ठेवुन नकोस. :)

ओळख अतिशय आवडली.

हे पुस्तकच नव्हे, तर यात उल्लेखलेली पुस्तके वाचण्याचे कुतूहल होत आहे.

नंदनचं लेखन वाचणं म्हणजे पर्वणीच असते याचा पुनर्पत्यय आला.

गणेशचतुर्थीच्या निमित्ताने हा नवीन लेखमालेचा श्रीगणेशा केला असावा अशी आशा बाळगतो. आणि नंदननेदेखील एक रोजनिशी लिहावी ही विनंती करतो.

काळसेकरांच्या पुस्तकाचा परिचय आवडला. पुस्तक वाचण्याची उत्सुकता आहे.

टिकेकरांच्या मतापेक्षा माझे मत वेगळे आहे. वाचनगुरू नसावाच असे माझे मत आहे. इकडे-तिकडे तोंड मारून वाचायला मला आवडते. वेगवेगळ्या जाणीवा, समाज-संस्कृतीविषयी कळते. चांगले लेखक सगळीकडेच असतात. मला डेबोनेरमधले काही लेखही (अर्थात उद्देश चित्रं पाहणे एवढाच होता नी डेबोनेरचा अंक किती वीर्यांना शिवून आलेला असायचा याची कल्पनाही करवत नाही.) कॉलेजात वाचतांना आवडल्याचे आठवते. काहीही वाचावे असे माझे वैयक्तिक मत आहे.

शेवटच्या परिच्छेदातील व्यथा समजण्याजोगी आहे. आजकाल ब्लॉग्ज वगैरे वाचतांना विरोधी मतांचे दुवे दिलेले असतात त्यामुळे विरोधी मते मूळापासून जाणून घेता येतात, काही वेळा पटतातही. पण काही एक बायस निर्माण होण्याची शक्यता आजकाल अधिक आहे, या मताशी सहमत आहे.

लेख खूप आवडला, पुस्तक वाचेन आता.

पुस्तक परिचय आवडला.
श्री सतीश काळसेकरांचं साहित्य यापूर्वी कधी वाचल्याचं स्मरत नाही.
यापुढे नांव विशेष लक्षात ठेऊन वाचीन.

अवांतर - वाचना बाबत अजून एक गोष्ट मला वाटते ती म्हणजे - आपण जे काही वाचतो त्याची रोजनिशी ठेवणे. कारण "गवतात तोंड घालून चरत जाणार्‍या उंडग्या जनावराप्रमाणे वाचत" * जरी गेले तरी जर का तुम्ही नोंद करुन ठेवत नसाल तर त्याने ज्ञानवृद्धी आणि क्षणीक आनंदापलिकडे जाऊन काही मिळेलच असे नाही . पुस्तकाची भाषावैशिष्ठ्ये, शब्दसंपत्ती, सौंदर्यस्थळे पुढेपुढे विसरली जातात आणि आठवणीत रहाते फक्त त्याने मनावर सोडलेली अमीट छाप.

* सौजन्य - सन्जोप राव (येथून)

नंदन,
आपण खरच एका छान पुस्तकाची ओळख करुन दिलीत. मी लगेचच आंतरजालावर शोधले व मला याच पुस्तकाचे अजुन एक रसग्रहण मिळाले.

रसग्रहण १ - ते येथे वाचावे.
रसग्रहण १ - ते येथे वाचावे
पुस्तकाची काही पाने बुक गंगा या संकेत स्थळानी वाचण्यास उपलब्ध करुन दिली आहेत. ती वाचण्यासाठी येथे टिचकी द्यावी.

'वाचणार्‍याची रोजनिशी' या सतीश काळसेकरांनी लिहिलेल्या रसग्राहक पुस्तकाच्या रसग्रहणाच्या निमित्ताने नंदन यांनी समग्र वाचन प्रक्रियेवरच लक्ष्यवेधी भाष्य केलेले आहे.

ज्ञानवर्धन किंवा रंजन यांपैकी रंजनावरच भर देणारी माझी भूमिका आहे. त्याचा एक तोटा म्हणजे पुढेपुढे आपण काय आणि किती वाचले याचाही विसर पडतो.जे-जे वाचले त्याचा एक सबगोलंकार अनुभव तेवढा गाठीशी उरला आहे. फारफारतर व्यक्तिमत्त्वावर थोडा आपसुक परिणाम झाला असेल पण ज्ञानवर्धन का काय ते फारसे झाले नाही. कदाचित एक 'वाचणार्‍याची रोजनिशी' मीही बाळगली असती तर बरे झाले असते असे वाटते. :(

आपल्या मनात साहित्याबद्दल म्हणा वा चित्रपट, संगीत, चित्रकला ह्यांच्या दर्जाबद्दल म्हणा - जे काही विशिष्ट ठोकताळे असतात, ते प्रसंगी तपासून पाहणं; त्यांच्यात अडकून न पडता काही सर्वस्वी भिन्न जर समोर आलं, तर त्याकडे खुल्या मनाने पाहणं आणि तो अनुभव जर बावनकशी असेल तर त्याचं मोकळ्या मनानं स्वागत करणं ही प्रक्रिया तितकीशी सोपी नाही.

- खुल्या दिलाने स्वागत करण्यासाठी एक अनघड,लवचिक विचारशैली गरजेची असते आणि ती कदाचित एका विशिष्ट मानसिक वयात जिवंत असते. ते मानसिक वय उलटून गेले की आपण ताठर होतो , आपल्या जीवनपद्धतीप्रमाणे आपली मते बनवतो किंवा आपल्या मतांप्रमाणे आपली जीवनपद्धती बनवण्याचा प्रयत्न करतो. ती एक चाकोरी ठरली की झापड बांधल्याप्रमाणे त्याच चाकोरीत फिरत राहतो. याला घाण्याच्या बैलाचीही उपमा देता येईल. आपण केलेले वाचन,मनन,चिंतन आणि त्यातून ठरवलेली विचारसरणी हे कष्ट वाया जातील; आपण स्वतःच निर्माण केलेला हस्तिदंती मनोरा ढळेल अशी भीती याला कारणीभूत असावी.
हेच या चर्चेचे मर्म असावे.

"कोणतीही विचारसरणी किंवा इझम हा परीपूर्ण नाही. त्यामुळे त्याच्या बाजूने अथवा विरुद्ध उघड अथवा छुपी मते मांडणारे कोणतेही वैचारीक अथवा ललित लेखन आपल्याला जीवनादर्श मानण्याचे कारण नाही" अशी स्वच्छ जाणीव असेल तर कोणत्याही लेखनाकडे आपण निर्व्याज बुद्धीने पाहू शकू असे वाटते. त्यासाठी चर्चित पुस्तक आणि त्यावरील नंदन यांचा लेख दोन्हीही अभिनंदनीय आहेत.

पुस्तक परीचय फारच आवडला!

वर अनेकांनी म्हणल्याप्रमाणे, शेवटचा परीच्छेद खूप बोलका आहे, भावला. वाचनात सर्वार्थाने वैविध्य हवे. जर एखाद्या लेखकाचा/कवीचा/ग्रंथकाराचा वगैरे जर "कल्ट" झाला तर त्याचा उद्देश सफल होण्यात त्याचा वाचकवर्ग कमी पडला असे वाटते. कधीकाळी (अजूनही असेल कदाचीत) मराठी प्रकाशक संघटना पुस्तकवाचनाच्या प्रसारासाठी "वाचल तर वाचाल" असे घोष वाक्य वापरीत, त्याची या निमित्ताने आठवण झाली.

नंदनला परत लिहीते झालेले पाहून आनंद झाला. तो आनंद एकाच लेखापुरता मर्यादीत राहणार नाही अशी आशा! :-)

काय लिहिलंयस! मस्त! पुस्तक/काळसेकरांचे लेखन दुर्दैवाने वाचलेले नाही. त्यामुळे पुस्तकाबद्दल/लेखनाबद्दल आम्ही पामर काय बोलणार. परिचय वाचुन पुस्तक नक्कि वाचेन इतकंच सांगतो.
बाकी नंदन लिहिता झाला ही मात्र गणरायाची कृपाचीच म्हणायची :)
आता कीबोर्डबरची धुळ झटकलीच आहेस तर येत रहुदे असंच सकस !

लेखन पुविवरही टाकावस अशी विनंती (पुस्तकानुसार वर्गीकृत असल्याने लेखन शोधायला सोपं जातं)

नंदन-जी,
सॉमरसेट मॉमची वाक्ये वाचून मी १९५९-६० सालच्या फर्ग्युसन कॉलेजच्या ग. प्र. प्रधान सरांच्या वर्गात जाऊन पोचलो. ते आम्हाला इंग्रजी शिकवायचे व मॉमचे कांहीं लेख त्यावेळी वाचायला मिळाले होते.

नंदनसेठ, मनःपूर्वक अभिनंदन. पार्टी द्या ....!

बाकी, विजेत्यांचेही अभिनंदन...! :)

-दिलीप बिरुटे

अतिशय उत्तम लेख. खूप दिवसांनी नंदनराव टंकते झाले हे पाहून आनंद झाला.

- भट

जुने मिपामौक्तिक वर काढते. असेही धागे येत असत मिपावर कधीकाळी.