पुण्याची मैना

उन्हाळसुट्टीत पुण्याला मामाकडे येणं झालं की दुपारच्या शांतवेळी रानमेवा विकणारे लोक चाळीत येत असत.
'डोँगरची मैना, काळी काळी मैना, पुण्याची मैना' अशी हाळी ऐकून माझी उत्सुकता वाढली.
'काय हाये वो तुमच्या टोपल्यात?' मी त्या माणसाला विचारलं तशी पोरं माझ्या अज्ञानावर हसू लागली.
'तुला साधी करवंदं माहीत नाहीत?'
'न्हाई बॉ. करवांदंबी म्हाईत न्हाई आन् पुण्याची मैनाबी.' आमच्या खेडेगावात फार क्वचितवेळा करवंदं विक्रीस येत. त्यामुळे मला हा पदार्थ नवाच होता.
आईच्या मागे लागून मी एक रूपया मिळवला. त्या पैशात त्या विक्रेत्याने ओंजळभर मैना मिठात घोळवून कागदात गुंडाळून दिल्या.
'च्यामारी ह्यी तर काळी दरांक्ष हायती.' पुडी उघडून मी पोरांना म्हणालो. पुन्हा हशा उसळला. तिकडे दुर्लक्ष करुन मी पटकन एक काळं द्राक्ष तोँडात टाकलं. माझा चेहरा चवीसारखाच आंबट तुरट झाला. ती चव अनपेक्षित असल्याने पैसे वाया गेले अशी मुद्रा करीत मी ती पुडी पोरांपुढे धरली.
'घ्या बेट्याहो. तुमीच खावा ही पुन्याची मैना का फैना.' बळेबळेच मी तो रानमेवा त्यांच्या हवाली केला.
'अरे मित्रा तुझं एक चुकलं बघ. तू बियांसह करवंद चावलं दिसतंय. त्यामुळेच तुला वेगळी चव लागली असेल.' एकजण मला समजावू लागला. मी बियासकट ती मैना चावून गिळली होती.
'आसंय काय? मग ब्या काढून कसं खायाचं बॉ?'
'अरे एकदम सोप्पंय. हे बघ..' त्याने एक मैना तोंडात टाकली जिभेने एकडून तिकडे केली. अन् जिभेच्या शेंड्यावर बिया एकत्र करुन मला दाखवल्या. नंतर थुंकल्या व तोंडातला गर खाऊन टाकला. मी निरिक्षण करीत होतो, नवं काहीतरी शिकत होतो. मग मीही प्रयत्न करुन पाहिला. तिसऱ्‍या प्रयत्नात मला मैना खाता येऊ लागली. आता मी बिया तोँडातल्या तोँडात वेगळ्या करुन बाहेर काढू शकत होतो. आम्ही तो पुडा तिथेच फस्त केला. आसपास बियांचा कचरा झाला. अन् मला भयंकर मळमळू लागलं, चक्कर येऊ लागली, पोटातलं बाहेर टाकण्यासाठीची डचमळ सुरू झाली. मी पळतच भिंतीआड गेलो आणि भडाभडा पोट रिकामं केलं. तेव्हाच डोकेदुखी व चक्कर थांबली. मला तो पदार्थ नव्या चवीचा असल्यानेच त्रास झाला होता. पुन्हा म्हणून कधी मैना खायची नाही असं ठरवून मी हात पाय तोँड धुतले. लगेच पोरांत खेळायला हजर.
'काय रे मित्रा, काही त्रास झाला का तुला?' एकानं विचारलं.
'न्हाई बॉ. कायबी झालं न्हाई. पर मला मैना लै आवडली.'
'आणखी खाणार का? माझ्याकडे आहेत पैसे.'
'नगं नगं. पुण्याची मैना म्या चांगलीच ध्यानात ठेवलीया. गावाकडं जाऊन मी हे समदं पोरास्नी सांगणार हाये.'
'नक्की सांग. तुझ्या मित्रांनाही आवडतील करवंदं.'
'तुमाला सर्राट्याचा काटा कसा खायचा म्हैतीय का?'
'काटा? आणि तो खायचा? बापरे!' पोरांच्या डोळ्यांत अपार उत्सुकता दाटली.
'मंग. च्यामारी, तुमची ही ईकतची मैना कायबी चवीची न्हाय. आमी फुकटचे सर्राटे खातो आन कामुन्याबी.'
'कामुन्या? हे तर आणखी काहीतरी नवीनच!'
'आरं आमी गोँन्यासुदीक पाडून खातो.'
'गोंन्या?' या नवीन शब्दांनी पोरं गोंधळली.
'व्हय व्हय, गोँन्याच. कामुन्या आंबाट लागत्यात तर गोंन्या गॉडगॉड. गोंन्याचं झाड मोठ्ठ आसतंया तर कामुन्याचं लई बारकुळं. हितं काय तसली झाडं दिसत न्हाईती पर मला वाटतं आपन पवाया गेल्तो तिकडं घावत्याल. चला.'
'कुठे? कँनॉलकडे? नको रे बाबा.' पोरं घाबरु लागली.
'आरं बेट्यांनु, निस्तं आपलं कामुन्या हुडकायच्या. चला.'
नाही हो करता करता सगळेच माझ्यासोबत चालू लागले. कँनॉलच्या कडेने अनेक छोटी मोठी झुडपे होती. खाली पायवाटेच्या कडेला मला सराटा दिसला. मी पटकन खाली वाकलो.
'आरं थांबा, ह्ये बगा हितं सर्राटा हाये. ह्यो काटा असा खुडायचा. ह्यी त्याची काटं नखानं तोडायची आन् भुंडा सर्राटा असा चावून खायचा.' कृतीचे वर्णन करीत मी सराटा गट्टम केला.
'हंऽम्. काटे तोडून तर कुणीही सराटा खाऊ शकेल.' एकानं मला खोडून काढलं.
'बरं बाबा, मंग तू खावून दाव की.' मी आव्हान दिलं. त्यानं झटक्यात स्विकारुन एक सराटा घेतला. पण त्याचे ते टोकदार काटे काही त्याला खुडता येईनात. दोन वेळा त्याला टोचलेही! अखेर त्यानं कसेबसे काटे काढून सराटा खाल्ला. त्याची ती तुरट चव त्याला आवडलीच नाही. अॅक वँक थूः करून त्यानं तोँड मोकळं केलं. मी मात्र पान चघळावे तसे दोन चार सराटे चावत होतो.
आम्ही बराच परिसर शोधला परंतु कामुन्यांचं झुडूप काही आढळलं नाही. मात्र एका झाडाने माझं लक्ष वेधलं. मी धावलो. पाठीमागून पोरंही धावली.
'ह्ये बगा. ह्या दातऱ्‍याची साल सोल्ली का आतमंदी मऊसूद ब्या असत्यात. त्याचं टरफाल काढून खायचं. आक्शी शेंगादाणं खाल्ल्यावानी चव लागती.' मी झाडाखालचे एक वाळलेले काटेरी फळ सोलले व आतील काळ्यापांढऱ्‍या तुळतुळीत बियांचा पापुद्रा काढून आतला पांढरा गर खाल्ला. पोरांनीही नवीन चीज चाखायला मिळतेय म्हणून चार दोन बिया खाल्ल्या. इकडे तिकडे हिँडून आम्ही घरी परतलो.
आणि काही वेळातच पोरांची पोट धरुन पळापळ सुरु झाली. उचल तांब्या की पळ, भर बादली की पळ. त्या तीनही संडासांना दमच नव्हता, पोरांना तरी कुठून होता! सगळ्या चाळीत गोंधळ उडाला. पोरांनी कँनॉलच्या बाजूला जाऊन कसल्यातरी बिया खाल्ल्याची बातमी चाळभर पसरली. सर्वांनी माझ्याकडे बोट दाखवलं. मी पडलो पाहुणा मला बोलणार कोण? शेवटी आईनेच पाठीत धपाटे टाकले.
'मूर्खा, काय खायला दिलंस पोरांना?' मी खिशातून बिया काढून दाखवल्या. त्यातली एक लगेच सर्वांसमक्ष खाल्ली.
'ब्या म्याबी खाल्ल्यात. पर मला काई व्हतंय का? च्यायला येक बी खाल्ली तं ह्यांना बुळकांडी लागती. माज्यावानी ब्या खाल्ल्या तं काय व्हईल राम जाणं.' असं म्हणत मी आणखी एक बी सोलून खाल्ली. लोकं अवाक् होऊन माझं ते एरंडाच्या बिया खाणं पहात होते. मला काहीच वाटत नव्हतं. कारण गावाकडं मी एकेका वेळेला पंचविसेक बिया शेंगदाण्यासारखा खायचो, तरीही कधी बाधल्या नाहीत. पण पुण्याच्या मैनेनं मात्र चांगलाच पुणेरी हिसका दाखवला होता..
( पुणेरी आजोळ मधून..)