भारतीय संस्कृती, गांजा, ब्रिटीश आणि ख्रिस्ती संस्कृती

भारतीय संस्कृती, गांजा, ब्रिटीश आणि ख्रिस्ती संस्कृती

Washignton राज्यात गांजा कायदेशीर झाल्या नंतर तिथे जावून मस्त पैकी गांजा ओढण्याची इच्छा शेवटी काही दिवस मागे पूर्ण झाली. गांजा ह्या प्रकारांत मला विशेष रस नसला तरी गांजा संस्कृती ह्यांत मात्र प्रचंड रस आहे. खूप वर्षे आधी हिमालयांत भटकत असताना एका पर्वतारोहीने मला गांजा दिला. हिमाचल प्रदेशांत आज सुद्धा गांजा अतिशय सहज पाणे उपलब्ध आहे.

नंतर योग मार्गावारिल साधना करत असताना एक विदेशी योग विद्यार्थ्याने मला गांजा दिला. सदर व्यक्ती LSD वगैरेचे प्राशन करत असे. योग मार्ग आणि गांजा ह्यांतील हा संबंध मला तेंव्हा समजला नाही. एक ध्यान केम्प मध्ये ६ तास ध्यान केल्या नंतर जेंव्हा घरी जावून मला झोप आली तेव्हा मला विचित्र स्वप्ने पडू लागली, कधी प्रचंड भयानक तर कधी अत्यंत उल्हासदाई. शेवटी हेच प्रकारण जागे पाणी सुद्धा होवू लागले हि उल्हासदायक स्तिथी अगदी गांजाच्या नशे प्रमाणे होती.

अमेरिक आल्या नंतर बौध्द आणि native Indian elders मध्ये माझे मिसळणे चालूच होते. तेंव्हा एका फ्रेंच भिक्षूने मला गांजा आणि ध्यान ह्यांचे रिलेशन जाणवून दिले. भारतीय संस्कृतीत सर्व प्रकारच्या लोकांना काही न काही स्थान आहे. गांजा ओढणारे साधू हिंदू धर्माचा तेव्हडाच अविभाज्य भाग आहेत जेव्हडे कर्मठ ब्राम्हण. आयुर्वेदांत गांजाचा विशेष अभ्यास उपलब्ध आहे, मला त्याचा जास्त अभ्यास नसला तरी आयुर्वेदाच्या दृष्टीने मानवी मनावर भास युक्त परिणाम करणार्या सर्व पदार्थांना संशयास्पद नजरेने पहिले गेले आहे. शक्यतो असे पदार्थ वापरूच नयेत असे आयुर्वेद सांगतो पण तरी सुद्धा त्याचे औषधी गुण नमूद केले गेले आहेत. अध्यात्मिक मार्गावर चालणार्या सर्व महान संतानी गांजा किंवा त्या प्रकारच्या पदार्थांना वर्ज्य सागिंतले आहे (काही अपवाद आहेत).

पण त्याच वेळी आपण बारकायीने पाहतो तेंव्हा भारतातील जवळ जवळ सर्व भागांत ट्रायबल लोकांच्या देवतां मध्ये "विडी" हा देवाला नैवेद्य ठरतो. पाहायचे झाले तर गोव्यातील सुप्रसिद्ध मंगेशी मंदिराच्या प्रकारांत एक ट्रायबल पुरुष देव आहे त्याला तुम्ही १० रुपयांत एक विशेष बिडी घेवून पेटवून दान करू शकता. हा गांजा नसला तरी कर्मकांडांत विडी हा प्रकार इतक्या चपखल पाणे बसला ह्याचे मला आधी आश्चर्य वाटल्या शिवाय राहिले नाही.

त्या फ्रेंच भिक्षुच्या मते, मानव जेंव्हा शिकार वगैरे करत होता तेंव्हा नैसर्गिक शक्तींना देवाचे स्वरूप देणे सुरु झाले. ह्यांत पुढाकार नेहमी "elder" लोक घेत असत. अमेरिकेत अश्या लोकांना शमन म्हणतात पण हा प्रकार जिथे जिथे मानव आहे इथे तिथे अनेक नावानी उपलब्ध आहे. जमातीतील एक वृद्ध पुरुष किंवा स्त्री त्या सर्व लोकांचा परलोकाशी किंवा निसर्गाच्या अगम्य शक्तीशी संबंध घडवून आणतो. कुणबी ह्या जमातीत मी हे लोक स्वतः पहिले आहेत.

झाडा पाल्यांचा उपयोग मानवी गरजां साठी करणे हे ह्याच लोकांनी शोधून काढले. आज आयुर्वेदांत जी औषधे उपलब्ध आहेत ती वापरून त्यांचे गुंदार्ह्म वगैरे शोधणे आणि तिए तोंडी पुढील पिढीला देणे हे काम अश्या प्रकारच्या लोकांनीच हजारो वर्षे आधी चालवले होते. अमेरिकेतील native Indians मध्ये Ayahuasca हे पेय पिले जाते. हे पेय पिल्या नंतात माणसाला उच्च कोटीचा अध्यात्मिक अनुभव येतो अशी समजूत आहे. नाव Ayahuasca असले तरी जमाती जमाती प्रमाणे त्याची रेसिपी वेगळी असू शकते. माझे ह्या विषयावरील अनुभव पुंन्हा कधी तरी लिहीन पण हे प्रकरण थोतांड नाही हे नक्की. ध्यान हे मला आधी थोतांड वाटत होते पण भास होवू लागल्या नंतर ध्यानाचा मनावर परिणाम होतो हे स्पष्ट झाले, तो परिणाम चांगला कि वाईट हे ठावूक नाही. त्याच प्रकारे Ayahuasca आपल्या मनावर परिणाम करते ह्यात शंकाच नाहीम तो परिणाम अध्यात्मिक आहे कि नाही हे मी सांगू शकत नाही.

Ayahuasca प्रमाणे द्रव्ये युरोप ,रशिया इत्यादी देशांतील शमन सुद्धा बनवतात आणि भारतातील अनेक भागांत सुद्धा अशी द्रव्ये बनवली जातात. आपली भांग सुद्धा अश्याच प्रकारचे पण कमी ताकतीचे द्रव्य आहे.

भारता सारख्या सुपीक देशांत शमन लोकांचे ऋषी मुनीत परिवर्तन झाले. झाडा पाल्यांचा प्रयोग करून मनाला भ्रमित करता करता त्यांनी कदाचित ध्यान मार्गाने मनाच्या रहस्यांचा शोध घेण्याचा प्रयत्न केला. अश्या लोकांनी मानव आणि इतर creation ह्यांत एक वेगळ्या प्रकारचा संबंध निर्माण केला आणि ते करता करता गांजा सारखे पदार्थ त्यांना तुच्ह वाटू लागले. [२]

आज निव्वळ ध्यान मार्गाने गांजा पेक्षा अधिक चांगले उल्लासित मनस्थती साध्य करणे शक्य आहे असे अनेक योगी मला सांगतात. माझ्या लिमिटेड अनुभवांत त्यांत तथ्य आहे असे मला वाटते. त्याच वेळी गांजा द्वारे एका वेगळ्या विश्वांत जाने हि अध्यात्माच्या मार्गावरील पहिली पायरी ठरू सुद्धा शकते असे हे गुरु मला सांगतात. पण त्या पहिल्या पायरीवरून खूप जास्त लोक दुसर्या पायरीवर जातात. गांजाचे सेवन केलेले १०० लोक आणि सेवन कधीही न केलेले १०० लोक ह्यांनी जर ध्यान मार्ग पत्करला तर पहिल्या १०० मधील जास्त लोक वेगाने प्रगती करतात (म्हणे).

गांजा सेवन ही भारतीय संस्कृतीचा आणि हिंदू धर्माचा अश्या प्रकारे एक भागच आहे.

ख्रिस्ती धर्म आणि ब्रिटीश

ख्रिस्ती धर्मात मूर्तिपूजक, वृक्ष प्राणी पूजक ह्यांना अतिशय दुराग्रहाने पहिले जाते. ह्यांत मी विशेष जात नाही पण युरोप मध्ये ख्रिस्ती किंवा जू धर्माच्या सुरुवातीला शमन लोकांन्चाच बोलबाला होता. ह्यातील अनेक लोक वृक्ष आणि सूर्य पूजक होते. ख्रिस्ती धर्म फोफावला तेंव्हा त्यांनी वृक्ष पूजेवर बंदी आणून ख्रिस्ताच्या "एकेमेव देवाची" अंमलबजावणी करण्याचा प्रयत केला. ते साध्य झाके नाही तेंव्हा त्यांनी सूर्य पूजेच्या उत्सवाचे फक्त नाव बदलून क्रिसमस असे केले. ऐतिहासिक दृष्ट्या ख्रिस्त जन्म आणि ख्रिस्मस ह्यांचा काही एक संबंद नाही. इटली मधील लोक डिसेंबर मध्ये सक्रांत उत्सव वृक्ष पूजेने करत. आज त्या वृक्ष पूजेला क्रिसमस ट्री असे म्हणतात. विशिष्ट प्रकारचे झाड आणून त्याला विशिष्ट प्रकारःच्या गोष्टी बंधने वगैरे फार जुन्या प्रथा ख्रिस्ती स्वरूप घेवून आहे. आज सुद्धा काही कट्टर ख्रिस्ती लोक ह्या काही प्रथांचा अ-ख्रिस्ती म्हणून विरोध करत असतात आणि ख्रिस्ती धर्माच्या तत्वांना पाहिल्यास तो विरोध बरोबर सुद्धा आहे.

ख्रिस्ती धर्माची ताकद जशी जशी वाढली तशी तशी त्यांनी सर्व इतर धर्मांना वाईट स्वरूप देण्यास सुरुवात केली. वृक्ष पूजक आदिवासी लोक त्यांचे प्रमुख लक्ष्य होते. ह्या विरोधांत त्यांनी सर्व आदिवासी आणि शामानिक प्रथांना सैतानी ठरवले. जेथे जेथे शक्य होते तेथे तेथे सरकारला धरून अश्या प्रथावर बांधी घालणे त्यांनी आरंभले. गांजा वरची बंदी हि ह्यातूनच आली. अमेरिकेत गांजावर बंदी अश्या साठी आणली होती कि गांजा घेवून गोर्या स्त्रिया काळ्या लोकां बरोबर सेक्स करण्यास प्रवृत्त होतात [१]. १९८५ पर्यंत भारतात गांजा सरकार मान्य दुकानातून विकत घेणे कायदेशीर होते पण अमेरिकन दबावाने भारतीय सरकाने ते बंद पाडले. [6]

आज अनेक शतका नंतर ख्रिस्ती धर्मियांचा (जे मुळ शामानिक होते) त्याच्या पूर्वग्रह शामानिक प्रथा बद्दल फारच दुषित झाला. ब्रिटीश लोकांनी गांजा वर बंदी आणली. चर्च चे लागूनचालान आणि अफू च्या गैरव्यवहाराला फायदा असा त्यांचा दुहेरी उद्देश होता. ढोल ताशे ह्यांचा सुद्धा चर्चला ह्याच करणा मुले तिटकारा होता [३]. ढोल ताशे आणि मोठ्या आवाजांत अग्नीच्या बाजूला नाचणे हे जगातील सर्व शामानिक जमातीत अतिशय सामान्य गोष्ट होती. महाराष्ट्रांत तर ढोल म्हणजे अतिशय मेनस्ट्रीम वाद्य आहे पण कुणी आदिवासी लोकांचा अभ्यास केला असेल तर अतिशय उन्मादक पद्धतीने नशा चढे पर्यंत ढोलाच्या विशिष्ट तालावर नाचणे ही एक प्रथा आहे. मी स्वतः पहिली आहे. काही हि नशा काही ठराविक लोकांनाच चढते आणि नंतर ती व्यक्ती भोवळ येवून पडते. हि नशा केवळ नृत्यामुळे येते कि त्या आधी ह्या व्यक्तीने काही प्राशन वगैरे केले होते हे त्या कुटुंबाचे रहस्य असते.

अस्पृश्यता म्हणजे काही भारतीय शोध आहे असे पाश्चात्य लोक दाखवत असले तरी पारिया (Pariahs) नावाने अस्पृश्यता पाश्चात्य संस्कृतीत होती. उन्मादाने ढोल वाजवत नाचणे हे त्यांचे प्रमुख कर्मकांड होते. ख्रिस्ती लोकांचा भारतीयाशी संबंध आला तेंव्हा नृत्य प्रेमी आणि ढोल प्रेमी हिंदुना त्यांनी मागासलेले ठरवले आणि हिंदुच्या प्रथांना अश्या प्रकारे पूर्वगृहीत नजरेने पहिले गेले ह्यांत आश्चर्य नाही.

Back to our roots

ख्रिस्ती धर्माच्या पगड्याखाली सर्व पाश्चात्य देशांनी गांजा वर बंदी घातली. आपल्या सरकारने सुद्धा इतर अनेक विक्टोरियान कायद्याप्रमाणे हेच कायदे चालू ठेवले आणि गांजा, भंग म्हणजे काही प्रचंड खराब पदार्थ आहेत असेच आमच्या मनावर ठसवले. (गांजा हा निकोटीन पेक्षा कमी Addctive पदार्थ असून ह्य्मुळे कर्करोग होण्याची शक्यता सुद्धा काही असते, कर्करोगाने होणार्या प्रचंड वेदानावर आणि इतर अनेक मानसिक रोगावर गांजा चांगला प्रभाव करतो हे हल्ली सामोरे आले आहे).

ह्या प्रतिकूल परिस्थिती madhye सुद्धा एका संशोधकाने मागील अनेक दशके गांजा वर रिसर्च चालू ठेवला. National Geographic [४] मधून खालील उतारा घेतला आहे

Even into the middle of the 20th century, science still didn’t understand the first thing about marijuana. What was inside it and how it worked remained a mystery. Because of its illegality and tainted image, few serious scientists wanted to besmirch their reputations by studying it.

Then one day in 1963 a young organic chemist in Israel named Raphael Mechoulam, working at the Weizmann Institute of Science outside Tel Aviv, decided to peer into the plant’s chemical composition.

In 1992 Mechoulam’s quest for quantification led him from the plant itself to the inner recesses of the human brain. That year he and several colleagues made an extraordinary discovery. They isolated the chemical made by the human body that binds to the same receptor in the brain that THC does. Mechoulam named it anandamide—from the Sanskrit for “supreme joy.” (When asked why he didn’t give it a Hebrew name, he replies, “Because in Hebrew there are not so many words for happiness. Jews don’t like being happy.”)

आज गांजा ह्या पदार्थावर प्रचंड अभ्यास सुरु आहे. गांजा शरीराला तंबाखू इतका अपायकारक नाही हे सिद्ध झाले असून अनेक रोगां आश्चर्यकारक रित्या हि दिव्यौषधी काम करत आहे असे समोर आले आहे.

माझ्या मते हे केवळ वैज्ञानिक कुतूहल नसून कुठेतरी आमच्या मुळांत ज्या शामानिक प्रवृत्त्ती होत्या त्यांचा अतिशय प्रतिकूल परिस्थितीत सुद्धा झालेला विजय आहे. "वृक्ष वल्ली आम्हा सोयरे" हे संत वचन ग्लोबल वार्मिंग च्या भयाने आले नव्हते तर माणूस आणि वृक्ष ह्यांच्यातील एक अगम्य संबंध त्याच शामानिक प्रथेचा भाग होता. आज एखादी सुवासिनी वटवृक्षाला प्रदक्षणा घालते तेंव्हा त्या वृक्षा प्रमाणे त्या प्रथेची पाळे मुळे सुद्धा खोलवर गेली आहेत.

ख्रिस्ती धर्म आणि ब्रिटीशांचा जुलूम झुगारून गांजा पुन्हा जगांत कायदेशीर होयील ह्यांत शंका नाही. वाईट ह्याचे वाटते कि तंबाखू आणि गुटखा व्यापारातून बक्कळ पैसा कमावणार्या आपल्या सरकारने गांजा वर मात्र विनाकारण बंदी टाकली आहे. गांजा, भांग इत्यादी आपल्या संस्कृतीचा भाग असून विनाकारात राणी विक्टोरिया चे कायदे पाळत बसण्यापेक्षा गांजाची शेती ह्या विषयांत भारत भरारी घेवू शकतो. किमान ह्या औषधीवर रिसर्च वर पैसे खर्च करण्यात हरकत नाही कारण जस जसे पाश्चात्य जग गांजाचे कायदेशीर-कारण करत जायीलतसा तसा आम्हाला त्याचा फायदा घेणे शक्य आहे.

सूचना: गांजा आपल्या संस्कृतीचा भाग आहे ह्याचा अर्थ असा नाही कि बायका मुलांनी संध्याकाळी गांजा ओढत बसावे. गणिका हा प्रकार सुद्धा संस्कृतीचा भाग असला तरी सर्वांनी गणिका होण्याचा प्रयत्न करावा असा त्याचा अर्थ नसतो. आपली मुळे कुठवर आहेत ह्याचा मात्र अभ्यास पाहिजे आणि समाजांत ह्या गोष्टींचे स्थान कुठे आणि कुठवर असावे ह्यावर पूर्व-ग्रह न ठेवता, सरकारी भूल थापा आणि प्रोपोगंडाला बळी न पडता अभ्यास करावा हाच त्याचा अर्थ होतो. आणि हो कधी कधी गांजा जरूर ओढा.

आणखीन महत्वाची सूचना : गांजा म्हणजे कॅन्नाबीस किंवा हेम्प जे एक झाड आहे. चरस हे सुद्धा गांजा पासून बनवले जाते. हेरोयीन, LSD, कोकेन, crack इत्यादी मादक पदार्थ असून ते बहुतेक करून रासायनिक पद्धतीने तयार केले जातात. ह्या मादक पदार्थांचे सेवन शरीरास अत्यंत अपायकारक असून अनेकदा अतिसेवनाने मृत्यू सुद्धा होतो. हेरोयीन एकदा घेतले कि माणूस सुमारे ८०% त्याच्या आदि होतो. ह्या उलट गांजा पिवून कोणी कधीही मेला नाही. गांजा निकोटीन आणि दारू इतका सुद्धा addictive असत नाही. [5]

सरकाने ह्या सर्व पदार्थां वर बंदी घातल्याने नुकसान गन्ज्याचे जास्त होते कारण गांजा हा उघड जमिनीवर शेती करून पिकावावा लागतो तर कोकेन सारखे पदार्थ गुपचूप लेब मध्ये बनवले जातात. ह्यामुळे अधिकाधिक लोक गांज्या ऐवजी ह्या असल्या भयानक पदार्थांच्या विळख्यात ओढले जातात.

Less important disclaimer
इथे ख्रिस्ती धर्मावर मी टीका करतो असे काही लोकांना वाटेल (ते काही अंशी बरोबर सुद्धा आहे) पण ख्रिस्ती धर्मावरील टीका हे ह्या लेखाचे उद्धेश नसून आम्ही आज आम्ही ज्या अनेक गोष्टीना बरे वायीट समजतो त्याच्यासाठी ख्रिस्ती धर्माचा (कायदे आणि शिक्षण पद्धतीवरील) प्रभाव कारणीभूत आहे हे दाखवणे होय. गांजाचे कायदेशीर करण, उन्मादक नृत्य, कर्कश वाटणारे प्रचंड मोठे ड्रम (रोक संगीत), समलिंगीपणाची सामाजिक मान्यता ह्या अनेक विषयांना पाश्चात्य संस्कृतीत Anti-Christ मानले जाते आणि भारतांत ह्या गोष्टीना आम्ही पाश्चात्य समजतो. आमचे अनेक हिंदू धर्मगुरू वगैरे ह्या विषयां वर ख्रिस्ती धर्माचीच बाजू धरताना दिसतात आणि वरील सर्व विषयांना "पाश्चात्य संस्कृतीचा वाईट प्रभाव" मानतात. पण प्रत्यक्षांत ह्या सर्व गोष्टी धर्मा पेक्षा जुन्या असून आमच्या जनुका मध्येच त्या गोष्टी आहेत आणि हिंदू धर्म ह्या गोष्टीना फार जवळचा आहे.

[१] http://www.tokeofthetown.com/2012/03/worth_repeating_marijuana_prohibiti...
[२] https://bharatabharati.wordpress.com/2013/11/08/drugs-yoga-koenraad-elst/
[३] http://www.drpipim.org/worship-aamp-church-growth-contemporaryissues-48/...
[4] http://ngm.nationalgeographic.com/2015/06/marijuana/sides-text
[5] http://www.politifact.com/oregon/statements/2014/jun/04/earl-blumenauer/...
[6] http://timesofindia.indiatimes.com/home/opinion/edit-page/A-more-enlight...