मुंबईच आगळ रुप पाहताना

दक्षिण मुंबईत एका बांधकाम पूर्णत्वाला आलेल्या इमारतीमध्ये अगदी थेट गच्चीवर जायची संधी मिळाली. मुळात वर जाणे हासुद्धा एक थरारक अनुभव होता - अजुन काम बरेच बाकी असल्याने उद्वाहन कार्यरत झाने नवह्ते. इमारतीच्या बाहेरुन लोखंडी मनोरा बांधुन त्यात तात्पुरते उद्वाहन म्हणजे चक्क एक पिंजरा बसविला होता. एखाद्या हॉटेलच्या बाहेरुन लावलेल्या कॅपसूल लिफ्ट मधुन बाहेर पाहणे वेगळे. इथे फट फट फट फट आवाज करत सरळ्सोट वर चढत जाणार्‍या पिंजर्‍यातुन लहान होत जाणार्‍या इमारती आणि आपण केवळ एका कप्पीवर आहोत ही धास्ती क्षणभर का होईना पण जाणवली. वर गच्चीत एसी पासुन ते सर्विस ट्रॉलीपर्यंत कामे चालु होणी आणि प्रचंड पसारा होता. त्याच पसार्‍यात मचाणावर चढलो आणि समुद्राकडचा तुफान वारा अंगावर आला आणि पाठोपाठ मुंबईचे एक वेगळेच रुप दिसले. विमानात उडाण घेताना खालच्या इमारती, रस्ते सगळे बारीक बारीक दिसते पण ते अल्पकाळ. शिवाय आपण बंदिस्त असतो. आणि अर्थातच मुंबई म्हणताना जे डोळ्यापुढे येते त्यातले काहीच दिसत नाही. इथे साक्षात दक्षिण मुंबई समोर पसरली होती. अगदी डावीकडे असलेल्या कफ परेडच्या आवळ्या जावळ्या वर्ल्ड ट्रेड सेंटर - आयडीबीआय टॉवर्स पासुन ते थेट उजवीकड्च्या वाळकेश्वरच्या राजभवनाच्या परिसरापर्यंत.

खरेतर जे दृश्य डोळ्यात मावत नाही ते लेन्समध्ये काय सामावणार? त्याला मस्तपैकी फीशआय पाहिजे, वाईड अँगलचा निभाव लागणार नाही. डावी बाजु आणि उजवी बाजु स्वतंत्रपणे पाहावी हे बरे. अर्थात उजवीकडे सूर्य असल्यामुळे तिकडे फारसा वाव नाही हे लगेच लक्षात आले. उजवीकडे टोक म्हणजे वाळकेश्वर. अलिकडे चौपाटी बॅण्ड्स्टॅण्ड, चौपाटी, दाटीवाटीने उभ्या असलेल्या घरांना व इमारतींना छेद देत गेलेला सरदार वल्लभभाई पटेल मार्ग - हा थेट लोकमान्यांच्या पुतळ्यापुढे नेताजी सुभाष मार्गाला मिळतो, समोर सरळ नाकासमोर चर्नीरोडकडे जाणारा राजा राममोहन रॉय मार्ग. या सर्व देखाव्यात नजरेत भरत होत्या दोन उंच संलग्न इमारती - हेच ते सुप्रसिद्ध 'पंचरत्न'. जिथे प्रत्येक गाळ्यात, पेढीत दिवसागणिक कोट्यावधींची उलाढाल होते तीच ती जवाहिर्‍यांची पंचरत्न. खरेतर पहिले सहा मजले व्यापारी व सातव्या पासुन वरचे पंचवीस मजले निवासी असा मूळ आराखडा. मात्र पहिल्या सहा मजल्यावर हिरे व्यापारी येताच हळुह़ळु त्यांनी पाण्यासारखा पैसा फेकुन निवासी मजल्यांवरची घरे विकत घेतली व तिथे हिर्‍याच्या कार्यशाळा उघडल्या. आणि यातुन नवी समस्या उभी राहीली आणि ती म्हणजे इमारतीत खोल्यांमधुन असलेले गॅस सिलिंडर आणि सल्फ्युरिक अ‍ॅसिड! या शतकाच्या पहिल्याच दशकात मुंबईत पंचरत्नला 'अ‍ॅसिड बाँब' ही नवी ओळख मिळाली. जीव मुठीत धरुन राहणार्‍या रहिवासींनी पालिकेत, सरकारकडे तक्रारी केल्या, पाठपुरावा केला पण नवकोट नारायण हिरे व्यापारी आपल्या जागी अढळ आहेत. गेली १२-१४ वर्षे बीकेसी मध्ये उभे असलेले 'डायमंड बोर्स' संकुल अजुनही हिरे व्यापार्‍यांच्या प्रतिक्षेत आहे.

डावी बाजु म्हणजे अगदी समोर प्रत्येक मुंबईकराला माहित असलेला सुप्रसिद्ध 'राणीचा हार' - नेताजी सुभाष मार्ग. अलिकडे गिरगाव, तेच ते मराठी टक्का घसरत चाललेले गिरगाव. गजबजलेल्या चाळी आणि नवे उत्तुंग मनोरे यांचा संगम इथे ठायी ठायी दिसतो. उजवीकडे समुद्राच्या अलिकडे दिसते ती घुमटांची ईमारत म्हणजे सैफी रुग्णालय. मी आणि सैफे यांच्या मध्ये किंचित डावीकडे उंचावलेला आहे तो श्रीपती टॉवर. सैफीच्या रेषेत सरळ पुढे समुद्रालगत पण रस्त्याच्या अलिकडे जवाहर भवन, गव्हर्नमेंट सेंट्रल प्रेस, मित्तल आयुर्वेदीक महाविद्यालय/ इस्पितळ, मरिन लाइन्स स्थानकाकडुन/ गिरगावाकडुन म्हणजे डावीकडुन अल्गद उजवीकडे समुद्रालगत उतरलेला मुंबईतला दुसरा उड्डाणपूल. पहिला मान डहाणुकर मार्गाच्या म्हणजे पेडर रोडच्या केम्प्स कॉर्नर बाजुला असलेल्या उडाणपुलाचा. तिथुन पुढे चंद्रकोरीप्तमाणे पसरत गेलेली मायानगरी. एकुण पसारा अथांग, एका दृश्यात सगळे काही सामावणे अशक्य.

सैफीच्या पलिकडे थेट समुद्रावर नजरे गेली आणि सूर मारायचा तिमजली मनोरा व खाली निळाई दिसताच समजले, हा तर मफतलाल तरण तलाव.

तिथुन थोडे पुढे, आण्खी डाव्या अंगाला पाहिले असताना गजबजलेल्या मुंबापुरीचे एह अनोखे, निवांत रूप दिसले. निळ्या शांत पाण्यात पर्यट्कांना फिरविणार्‍या आणि तुरळक कुठे मच्छीमारी होड्या संथपणे पाणी कापीत चालल्या होत्या.

अलिकडे नव्यानेच मुंबईत अवतरलेला पॅरासिलिंगचा खेळ समुद्रात रंगला होता.

पुन्हा एकदा राणीचा हार. उड्डाणपूलाच्या अलिकडे दिसत असलेली मोकळी मैदाने म्हणजे मुंबई पोलिस जिमखाना, विल्सन जिमखाना, हिंदू जिमखाना, पारसी जिमखाना, इस्लाम जिमखाना, सुदैवाने मुंबईत आजही शिल्लक असलेली ही काही प्रशस्त मोकळी मैदाने. अशाच एखाद्या मैदानात उंच यारी दिसली तरी चिंता करायचे कारण नाही, ही यारी बांधकामाची नसून चित्रणाची असते. मुंबईतल्या धनिकांना थाटामाटाने लग्न करायचे, सर्व व्यावसायिकांना - सरकारी अधिकार्‍यांना वगैरे आमंत्रित करायचे तर हॉटेलचे हॉल कसे पुरे पडणार? त्यासाठी प्रशस्त जागा दुसरी कुठे मिळणार? आणि असे दणदणीत लग्न म्हणजे चित्रण आलेच. सर्वसामान्यांच्या लग्नागत इथे काय एक व्हिडीओवाला आणि मागे एक सहायक असे थोडेच असणार? इथे अनेक कोपर्‍यांमध्ये अनेक कॅमेरे चित्रण करत असतात, काही कॅमेरे अश्या यार्‍यांवर बसविलेले असतात जे क्षणात इकडे तर क्षणात तिकडे झुलतात आणि सर्व दृश्यांचे बेमालूम मिश्रण करुन एखाद्या चित्रपटागत चित्रफीत बनविली जाते. पुलाखालुन पुढे पुन्हा राणीचा हार पसरलेला. या भागाचे वैशिष्ठ्य म्हणजे थेट चर्चगेट पर्यंत सर्व इमारती ५-७ मजल्यांच्या, बहुतेक निवासी इमारती. मध्ये काहींचे रुपांतर व्यापारी गाळ्यांत झालेले, मध्येच एखादी वेगळी इमारत - हॉटेल इंटरकाँटिनेंटलची मोठ्या हिरव्या काचा बसविलेली फिकट पिवळसर रंगाची इमारत. डावीकडे रस्ता चर्चगेट कडे वळतो आणि समोर उजव्या कोपर्‍यात दिसते 'जाझ बाय द वे' म्हणजेच पूर्वीचे नाना चुडासमांचे 'टोक ऑफ दी टाउन' आणि त्याबाहेरचा तात्कालिन घटनेवर भाष्य करणारा फलक.

क्रमश: