'छंदामागचं त्रिकूट'

@ चौरा;

आपल्यात असा एक छंद निर्माण झाला की त्याचा आनंद प्राविण्य नसताना देखील मिळत असतोच ! प्राविण्य व यश यांची पातळी आणखीनच वेगळी आहे.

खरे आहे. बरेचदा तर असा आनंद हा प्राविण्य मिळवण्याआधीच्या प्रयत्नांमधे जास्त असतो. उदाहरणार्थ एकादे वाद्य चुकत माकत वाजवण्याचा प्रयत्न करताना एकादी सुरावट वाजवता आली, वा लहानपणी चांदोबा वगैरेतून बघून रेखाटन करताना आपल्याला ते 'जमले' हा आनंद पुढे प्राविण्य मिळाल्यावर निव्वळ सवयीने गाणे,वाजवणे, चित्र काढणे यातून तितकासा लाभत नाही. प्राविण्य मिळाल्यानंतरही काहीतरी कलाकारी करण्यातून नेहमीच आनंद लाभतो असे नाही, त्यात भरपूर मानसिक संघर्ष, निराशा, वगैरेही असतेच. बरेचदा आपल्या या उद्योगाचे ज्यांना कौतुक वाटेल, असे कुणी उरलेलेच नसते (विषेषतः एकदा बालपण सरल्यावर. कलावंत प्रौढ झाल्यावर घरच्या मंडळींना आपण वाजवलेले, गायलेले, चित्रित केलेले, लिहीलेले बघण्या- ऐकण्या - वाचण्यापेक्षा त्यातून पैसा, प्रसिद्धी, मानसन्मान मिळेल का, यातच जास्त रुची असण्याचीही बरीच शक्यता असते)
दीर्घ प्रयत्नातून एकदा अमूक एका बाबतीतले प्राविण्य मिळवले गेले, की लौकिक यश मिळवणे काहीसे सुकर होत असले (अर्थात तसे यश नशिबात असेल तर), तरी हाडाच्या कलावंताला तेच ते करण्यातून समाधान लाभेनासे होते आणि पुन्हा काहीतरी पहिल्यापासून सुरू करण्याची ओढ लागते. (पाडगावकरांची 'जिप्सी' ही कविता)

कलावंत करत असलेल्या कला-प्रयोगातून त्याला आनंद, यश, महत्व, कौतुक, कीर्ति, वगैरेपलिकडलेही काहीतरी गवसत असते, वा तसे काहीतरी गवसण्याची आशा वाटत असते. हे 'काहीतरी' प्रत्येक कलावंताच्या बाबतीत वेगळाले असू शकते, किंबहुना असतेच. या 'काहीतरी' चा शोध घेत रहाणे हेच खरेतर कलावंताचे जीवनकार्य असते. बाकी आनंद, प्रविणता, लौकिक यश या गोष्टी त्या मानाने दुय्यम असतात. अर्थात हे सर्व खर्‍याखुर्‍या, 'हाडाच्या' कलावंताबद्दल.

एखाद्या गोष्टीचं छंदात किंवा मराठीत ज्याला पॅशन म्हणतात त्यात रुपांतर कधी होतं?

पॅशन म्हणजे ध्यास अगदी गायकीत असो की खेळाडू म्हणून असू दे पछाडले गेल्या सारखे तहान भूक विसरून तपस्या, पराकाष्ठा प्रयत्न केले जातात.

छंद बरेचदा स्वांतसुखाय असतो,अगदी व्यावसायिक नाही वाजवता आलं तरी हरकत नाही पण स्वत:लागेल व इतरांना आनंद होतो आहे हेच पुरेसे आहे छंदात.
छंद योग्य गुरु मुळे कधीतरी चांगले पैलू पडताच उत्तम कलाकार यात रुपांतर होते.

असं असलच पाहिजे असं नाही पण पहिल्या गोष्टीत खडतर व्रत अपेक्षित आहे

मध्यमवर्गीय नाखु पांढरपेशा