एक प्रामाणिक hypothetical (गृहीतात्मक) प्रश्न

अशीच परिस्थिती माणसाच्या उत्पत्तीच्या वेळेस होतीच की! तेव्हां संघटीत धर्म, धर्मग्रंथ वगैरे कुठे होते? पण शेवटी निसर्गातील मानवी आकलनापलीकडील असणा-या नैसर्गिक शक्ती, मृत्यू व जन्माचे रहस्य, या गोष्टींच्या स्पष्टिकरणासाठी माणसाला कोणत्यातरी उच्च शक्तीची कल्पना करावीच लागली की?

तुमच्या मुलाला असे वाढवा आणि आम्हाला सांगा

- भजीपाव

विज्ञानाची प्रगती झालेली असणं आणि वैज्ञानिक दृष्टीकोन जनमानसात रुजणं यात खूप फरक आहे.
त्यामुळे ही गृहीतात्मक परिस्थिती मोठ्या प्रमाणावर अशक्य आहे. अतिशय छोट्या प्रमाणात (म्हणजे एखाद्या कुटूंबात) कदाचित ते साधता येईलही पण त्यासाठी खूप प्रयत्न करावे लागतील, काळजी घ्यावी लागेल , कठोर रहावे लागेल

दोन मुद्दे आहेत. आता हायपोथिटिकल म्हटलं तरी ही मांडणी गंडते आहे. अठराव्या वर्षापर्यंत काहीच नाही त्यानंतर धर्म वा देव निवडायचा हे मांडतांना आपण देव किंवा धर्म ह्यांची तुलना दारू, सेक्स, सामाजिक व्यवस्था, एखाद्या भागातली संस्कृती इत्यादींशी करत आहात असे वाटते.

दुसरं असं की. असं हायपोथिटिकल उदाहरणापेक्षा माझेच उदाहरण देतो. वयाच्या साधारणतः तेराव्या चौदाव्या वर्षापासून मी देव, चमत्कार, दैवी अनुभव, जादू इत्यादी गोष्टी थोतांड असतात असे मानायला लागलो. असे मानण्यासाठी माझ्यावर कोणतेच संस्कार झाले नाहीत. कोणती पुस्तके वाचली नाहीत, सिनेमे बघितले नाहीत, भाषणे ऐकली नाहीत. उलट घरी, परिसरात प्रचंड देवभोळी लोकं राहत होती. नास्तिक, अज्ञेयवादी अशा कोणत्याही व्यक्तीच्या सहवासात तोवर तरी आलो नव्हतो. जादूटोणा करणारी, मांत्रिक, अंगात येणारी, अघोरी उपचार करणारे, उपासतापास, सणसमारंभ दणक्यात साजरे करणारे असेच लोक अवतीभवती होते. थोडक्यात अवतीभवतीचे लोक प्रचंड आस्तिक होते. तरीही त्यांच्यात मी नास्तिक कसा झालो? वडील आणि मी मंदिरात जायचो पण मी मंदिराच्या बाहेर उभा राहायचो, आईचे उपासतापास, नवस ह्यांना विरोध करायचो. त्यांनी बरेच समजवण्याचा प्रयत्न केला पण माझ्या बुद्धीवादी प्रश्नांपुढे त्यांची उत्तरं उघडी पडायची...

आता तुम्ही म्हणता तशी सिचुएशन आणली तरी लोक दैववादी होतीलच. देवाचे अस्तित्व मानणे न मानणे ह्याचे कारण बाह्य परिस्थितीत नाही तर माणसाच्या मनाच्या आत आहे

सण साजरे करण्याबद्दल काय? या प्रयोगात सणही साजरे करायचे नाहीत का?

आणि त्या मुलाने विचारले आपण का नाही साजरे करत तर काय उत्तर द्यायचे?

"तर्राट जोकर" म्हणतात त्याप्रमाणे माझ्यावरही नास्तीकतेचे संस्कार झाले नाहीत. माझी आई धार्मिक होती पण वडील नव्हते.

पण "त्या" विशिष्ट वयानंतर मी सुद्धा नास्तिक झालो..

अंशतः मी माझ्या मुलीवर नकळत तसेच संस्कार केले. वयाच्या ११ व्या वर्षापासुन ती देव नसतो यावर ठाम झाली.

सण साजरा करायचे तर, पाचवी पासुन तीचे विविध सणांबाबत विविध प्रश्न आहेत.. उदा. वटसावित्री, नागपंचमी..

यामुळं काय झालं की तिचे आवडते चॅनेल डिस्कवरी, नॅशनल जिऑग्राफी हे झाले...

आणि

"हिस्ट्री १८" चा " एनसिंएंट अलिएन्स" आवडता कार्यक्रम..

मी काय म्हणतो, धर्मच नसला तर?

-टाका डाव!!

आफ्रीकेत किंवा डीप अॅमेझॉन खो-यामधे अजुन अदिवासिंना जगातले "मेन स्ट्रीम" धर्म माहित नाहीत.. आपणच आपला धर्म ठरवा आणि आपणच भांडा... सण वगैरे तर लई दुरची गोष्ट !!!

मोगलीला विचारावं लागेल.

तर समाजाबाहेर राहायला लागणार नाही का? इतरांच्या घरी आणि सार्वजनिक स्वरूपात होत असलेल्या धार्मिक विधींवर आपलं कसं काय नियंत्रण असणार आहे? बरं, कुठलेही धार्मिक संस्कार नाही करायचे म्हणजे तुम्हाला तुमच्या मुलाला साधं शाळेतून घरी आणतानासुद्धा वाटेत एकही देऊळ, मशीद, चर्च, गुरुद्वारा, अग्यारी, सिनेगाॅग वगैरे नसलेल्या रस्त्यावरुन आणावं लागेल. घरावरून गणपती आणताना किंवा विसर्जनाची मिरवणूक जात असताना दारं खिडक्या बंद करुन घ्याव्या लागतील, अन्न हे पूर्णब्रम्ह वगैरे वाक्यंही उच्चारता येणार नाहीत, रामायण-महाभारत, भगवद्गीता वगैरे ग्रंथांचा परिचय करुन देता येणार नाही, दसरा-दिवाळी, नाताळ, ईद वगैरे काहीही साजरं करता येणार नाही.
थोडक्यात आयुष्य महाबोरिंग होऊन जाईल. हायपोथेटिकली विचार केला तरी.

पहिले तर धर्म शब्दाचा अर्थ माहित पाहिजे. दुसर्यांचा जगण्याचा अधिकाराचा सम्मान करत जगण्याचा सर्वोत्तम मार्ग म्हणजे मनुष्याचा धर्म.

अगदी सहमत.

धर्म व त्याचे आस्तित्व आपण वयाच्या अठरा वर्षापर्यंत शुन्य करु शकत नाही. एक्स्पोजर होणारच.

त्यामुळे घरात सर्वच सण साजरे करावेत... मुलांच्या समोर मुद्दाम सर्वच देवांची नावे घ्यावीत... चर्च देउळ मशीद इ सगळेच दाखवावे .. व तुला काय हवे ते विचारावे.

हमरी बेटी को चर्च पसंत है. परीक्षा संपतात त्ञा सुमारास इस्टर येतो. ख्रिस्मस व हॅपी न्यु इअर एकत्र होते.

हमकु क्या पसंत है सबकु पता है.

उद्या गुरुवार ' गुरुना ' शिरा द्यायचा दिवस.

धार्मिक कथा हे लहान वयात फारसे शिकवुच नये. असे वाटते. मेंदु प्रिऑक्युपाइड होतो. सण धर्म हे आनंदाचा एक दिवस या दृष्टीने पहावे. सुखाचे चार आठ दिवस वाढतात. बाकी धार्मिक कथा / तत्वज्ञान हे वाचायला बालपण्कशाला वापरायचे ? तारुण्यात त्याचे ते वाचुन ज्ञान घेतील.

अवघड आहे एवढे म्हणेन.तर्राटजोकर आज खुशि के बंगले बनाओ चाहे जितने।हम तुम्हारे साथ हैं।

असे प्रयोग मोठ्या प्रमाणावर कम्युनिस्ट देशांमध्ये झालेले आहेत. त्याचे रिझल्ट्स थोडे या बाजूला थोडे त्याबाजूला आहेत. अनेक देशांत कम्युनिस्ट राजवट उठल्यावर लोक पुन्हा धर्माकडे वळले. तर अनेक देशांत नास्तिक लोकांचं प्रमाण प्रचंड जास्त आहे. उदाहरणार्थ चीन, झेक रिपब्लिक. तेव्हा काही प्रमाणात तरी तो प्रयोग यशस्वी होतो एवढंच म्हणता येईल.