जीवती

दादर स्टेशन.
बाहेरची एक गाडी आली आहे. दुसरी सुटणार आहे.
टॅक्सी वाल्यांचा गराडा.
हा बहुतेक माझ्या पावलावरून नेणार टायर.
मी मागे होतो.
हा बहुतेक चिरडणार मला.
मी उडी मारतो.
पायातला एक बूट मागे पडला.
अरेच्चा अंधार फारच आहे.
बूट मिळाला.
पायात घातला.
पण अंधार का बरं एव्हढा ?
दादर स्टेशनवर लाईट कमी आहे.
रांगेत उभा राहीलो. तिकीट काढायचं आहे.तुडंब गर्दी .
लोकलनी जाण शक्य नाही.महालक्ष्मीनी जावं हे बरं.
आतापर्यंत पावसात भिजलो होतो.
आता रांगेत उभं राहील्यावर उकडायला लागलं आहे.
समोर एक जोडपं उभं आहे. बाईच्या कडेवर लहान मूल आहे.
खास आईबाबांनी घ्यायची पिशवी आहे. मूल चुळबुळ करतं आहे.
अंधारात चेहेरे दिसत नाहीय्येत.
अहो, घ्या ना हिला जरा.
बाळ जरा कुरकुरत आहे.
व्वा ! लाईट आले. पंखा चालू झाला.
बाई चाळीशीची आहे.
बाबा बेचाळीस ?
की बाई पस्तीशीची ?
बाबा चाळीशीचा ?
पण बाळ आठ नऊ महीन्यांचं ?
उशीरा झालेलं दिसतंय.
बाळाच्या पिशवीतून एक नॅपकीन काढून त्याचं डोकं पुसायचा आई प्रयत्न करते.
बाळ परत कुरकुर करतंय
आई -बाबा -बाळ सगळेच ओले गच्च आहेत.
रांग पुढे का नाही सरकत आहे ?
गाड्या उशीरा येण्याची घोषणा.
अत्यंत खेद आहे.
म्हणजे तासभर तरी उशीर नक्की.
आता बाळ आईकडे.
रडण्याचा पहीला आलाप सुरु झाला आहे
रात्रीचे आठ वाजणार आहेत.
नवी घोषणा गाड्या स्थगीत आहेत.
रांगेत खळबळ .
काअहो आपण किती वाजता पोहचू ?
घरी गेल्यावर कळेल. तिरसट उत्तर.
अहो असं चिडताय का ?
मी नुस्तं विचारलं.
मी नको म्हणत होतो ना ?
आता घरी जाईपर्यंत ही रडून उच्छाद मांडणार आहे.
नाही हो शहाणी आहे. झोपेल आता.
गाडीत वारं लागलं की झोपेल.
गर्दी बघ.गाडीत चढायला मिळेल ?
पुढे काय ?
काही कळलं नाही.
बाळानी जोरात सूर लावला.
पावसाचा जोर वाढला आहे. रांग हलते आहे.
कुठे जाणार आहेत.
चला.
यांच संभाषण ऐकता ऐकता आता टाईम पास छान होईल.
अहो काय करायचं हो आता ?
बाळानी सूर ठणठणीत लावला आहे.
वरच्या कप्प्यातली पाण्याची बाटली द्या जरा .
कुठे आहे ?
अहो मी आठवणीनी घेतली होती.
टॅक्सीत पडली वाटतं.
अहो पाण्याची बाटली आणा न आता .
छ्या अजून भांडण पेटलं नाही बरोब्बर .
मी संभाषणात प्रवेश करतो.
माझा नंबर धरा . मी आणून देतो.
बाबा संशयानी बघतो आहे.
अर्धवट वाढलेली पांढरी दाढी. पडायला आलेला चश्मा .
खिशात हात घालून पैसे शोधायला लागतो.
मी आणतो नंतर द्या पैसे.
तोपर्यंत नंबर आला तर ? आता बाईंचा प्रश्न .
मी हातात दहाची नोट ठेवतो. एक ठाण्याचं तिकीट काढा माझं.
पाणी घेऊन येताना चार मऊ चॉकलेटं पण घेतो.अनुभव कधी कामाला ये ईल काही सांगता येत नाही.
परत येईस्तो बाळाचं रडणं जोरात सुरु झालं आहे.
पाण्याचा घोट कसाबसा गेल्यावर शांतता.
अगं तिला निघताना दूधपाजलं होतं ना /
होय हो .अगदी पोट टम्म होईस्तो.
टम्म होईस्तो म्हणेपर्यंत बहुतेक सूसू झाली असावी. बाळानी चेहेरा वेडावाकडा केला .
डायपर ?
आहे जागेवर.
बाळ आता इकडे तिकडे बघून रडतंय .
तुम्ही त्या बाकावर का बसत नाही ?
चांगली सूचना .रडं काही थांबत नाही आहे.
कुठंपर्यंत जाणार तुम्ही ?
कर्जत . तूटक उत्तर.
बाप रे .खोपोली आता पाच मिनीटापूर्वी गेली.
माहीत्येय. पाठच्या कर्जतनी जाणार आहोत.
त्रासीक तार आवाजात वाढत चालली आहे.
नवी घोषणा. गाड्या आणखी उशीरा येणार आहेत.
या गर्दीत चढायला मिळेल ?
त्याच्या वर्मावर बोट ठेवल्यासारखं झालं .
म्हणून मी ....अनोळखी माणसाला काय सांगायचं असं वाटून गप्प बसला.
बघा एक सांगू ?
त्या बाबाचा चेहेरा आणखी त्रासीक झाला .
तुम्ही महालक्ष्मी पकडा.
अहो तिकीट ?
लोणावळ्याचं काढा .
काय उपयोग ? जनरल डब्यात गर्दी मरणाची .
रीझर्व डब्यात चढा.
बघू.
दूरून बाळाच्या रडण्याचा आवाज आला.
बाळ आजारी आहे का ?
त्यानी मान नकारार्थी डोलावली.
का रडतय ?
खांदे उडवले.
आई परत आली.
बघा ना हो .रडायची थांबत नाहीय्ये.
तिला भूक लागली का ?
नाही हो .पोट भरलेलं आहे.
हे काका म्हणतायत महालक्ष्मीनी जाऊ या.
नको बाई ,टीसी पकडेल.
मी येतो बसवून देतो तुम्हाला .मला आता स्फुरण आलं आहे.
बसवून द्याल हो पण ..
बाळानी जोरात किंचाळायला सुरुवात केली आहे.
हीला जरा गप्प बसवा हो.
मी चॉकलेट पुढे करतो.
पाच मिनीटाची शांतता. तिकीट विंडो जवळ जवळ आली आहे.
तुम्ही नक्की बसवून द्याल का हो?
होय.
तुम्ही रेल्वेत आहात का ?
रेल्वेत असतो तर रांगेत कसा असतो ?
मग ?
अटेंडंटशी बोलायचं
बाप रे नक्की नाही म्हणजे .
नक्की आहे.
बाळाचं चॉकलेट संपलं आहे.
जोरात आवाज सुरु झाला आहे.
आई रडकुंडीस आली आहे.
काय झालं हो हिला ?
कळतच नाही. मघापासून रडते आहे.
झोप आलीय का ?
वेळ झालीच आहे.
मला पण आता थकल्यासारखं वाटायला लागलं आहे.
सिगरेटची वेळ झाली आहे.
मी तिकीट घेतो.
तुम्ही थांबा पाच नंबरवर थांबा . मी आलोच.
याल ना ? आईचा प्रश्न .
चल गं.
बाईंनी डायरेक्ट माझ्याशी बोलणं आणि माझ्यावर भरोसा करणं बाबाला आवडलेलं नाही.
माझा जीव सिगरेटसाठी कासावीस झाला आहे.
बाहेर उभं राहून दोन जोरकस दम मारल्यावर बरं वाटलं.आता घरी गेल्यावर गरम भात कालवायच्या आठवणीनी तोंडाला पाणी सुटलं .
बाळाच्या रडण्याचा आवाज आला आणि बघीतलं .आई बाबा माझ्यासाठी ताटकळत उभे होते.
चला.महालक्ष्मीची एस १ एस २ एस३ ची घोषणा सुरु झाली होती.
एस ६ मध्ये जाउ या .
एस-६ च्या दारात वर्मा किंवा यादव कुणीतरी उभा होता.त्याच्या बाजूला चार पाच फुटीर मंडळी चार्टची चर्चा करत उभी होती.
वर्माला बाजूला घेउन कल्याण कोट्यात बसायची व्यवस्था केली
थोडेसे संभाषण चातुर्य दाखवले तर हे रेल्वेत फारसं कठीण नसतं.
पाच मिनीटात गाडी हलली .बाळ रडण्याचं काही थांबत नव्हतं.
आता मांडीवर घेऊन बाबा झोपवण्याचा प्रयत्न करायला लागले.
आईनी बाळाची पिशवी उघडून एक दुपटं बाहेर काढलं .
आतून एक हॉस्पीटलची फाईल डोकावायला लागली.
तर मंडळी हॉस्पीटलला गेली होती तर.
मी मांडी घालून जरा स्वस्थ बसलो.
काही मुंगी किडा तर नाही ना बाळाच्या कपड्यात ?
आईनी एकदा चेक केलं .
बाबासाहेब टॉयलेटला गेले होते.
हात पुसत ते चुळबुळ करत उभे राहीले.
तू जाउन ये एकदा .
बाळ आता बाबांकडे.
मला एक नवल वाटतं होतं .
एक कोडं दादरपासून उलगडत नव्हतं.
ते हे की या रडणार्‍या पोरीशी दोघांपैकी कुणीच लाडेलाडे बोलत नव्हतं
मी खिडकीकडे खूण केली .
वार्‍यावर बाळ शांत झोपेल.
आश्चर्य नंबर दोन.
माझी जेव्हढी काही बडबड चालली होती ती एखाद्या नाटकातल्या पात्रानी स्वगत म्हणावं आणि श्रोत्यांनी शांतपणे ऐकावं असं चाललं होत.
आता बाळाची रडण्याची आणि शांत रहाण्याची फ्रीक्वेन्सी बदलत चालली होती.
बाळ झोपायला काही तयार नव्हतं.
आता त्यानी हातपाय झाडायला सुरुवात केली होती.
दोघंही न बोलता आळीपाळीनी एकमेकांकडे बाळाला देत घेत होते.
माला सारखी घरची आठवण यायला लागली.मी पायातून मोजे काढले.
बाहेरच्या बेसीनजवळ धुतले पिळले .परत घातले.
भयंकर अस्वस्थ वाटावं असं वातावरण .
पोराचा आवाज आता घसा बसल्या सारखा येत होता.
हुंदके वाढले होते.
रात्रीचे नऊ वाजले होते.
मला अचानक लक्षात आलं की बाळाला काय हवं आहे.
मग देत का नाही ही आई त्याला हवं ते ?
हॉस्पीटलची फाईल आठवली.
बाप रे! ह्या बाईला ब्रेस्ट कॅन्सर तर नाही ना ?
कुठली आई मुलानी रडण्याची वाट बघेल ?
मी स्वत:ला शिव्या घातल्या.
उशीरा पोरं झाली की असंच.सार्वजनीक ठिकाणी पोर पाजायला लाज वाटत असेल.
कदाचीत गाठी झाल्या असतील .मी माझं मेडीकलचं ज्ञान माझ्या मनासमोरच पाजळत होतो.
गाडी सायन स्टेशनच्या बाहेर थांबली.
मी बाबाकडे नजर टाकली.तो असहाय्य बघत बसला होता.
मी मनाशी धीर करून त्याला विचारलं .
बाळाला दूध पाजायचं असेल तर मी बाहेर उभा राहतो.
त्याचा चेहेरा मख्ख.
मी आईकडे रोखून पाहीलं .
चेहेर्‍यावर काहीही ढीम्म नाही.
बाळानी रडणं थांबवण्याची चिन्हं दिसेनात.
गाडी हलली.
कुर्ल्याला बाहेरच्या सिग्नलला थांबली.
मला आता बाळ निळसर दिसायला लागलं होतं.
तोंडातून येणारा फेस दिसायला लागला होता.
मनाला सांगीतलं आता हे पोर शॉकमध्ये जाणार.
दुसर्‍या क्षणी खणखणीत आवाजात मी आईला विचारलं
अहो, तुम्ही बाळाला पदराखाली का घेत नाहीय्ये. मी मघापासून विचारतोय तुम्हाला मी बाहेर जाऊ का म्हणून ?
आणि आपापसातली त्रयस्थ भिंत कोसळली.
दोघही एकाच वेळी म्हणाले
ही आमची मुलगी नाहीय्ये हो.आमची नात आहे .
आता शॉक मला बसला.
मी स्वतःला सावरत पुढचा प्रश्न विचारला .
मग आई कुठे आही ?
दवाखान्यात.वाडीयामध्ये.परेलला.
काय झालय ?
ही चार महीन्याची असतानाच तिला दिवस गेलेत.
आधीचं सिझरीअन.
डॉक्टर म्हणतात गर्भधारणा नळीतच झाली आहे.
नळी आणि पिशवी कालच काढली. जावई आहेत सोबत तिच्या
आम्ही हिला घरी घेऊन जातोय.
बाप रे !!
वय काय आहे तिचं ?
एकोणीस.
म्हणजे पहीलं मूल अठराव्या वर्षी ?
काय करणार ?
गावात वयात आलेल्या मुलीला घरात ठेवणं म्हणजे...तुम्हाला नाही कळणार ते.. आम्ही कर्जत पासून पाच मैलावर राहतो.आमच्या जातीची गावात दोनच घरं .
आमचंही लग्न आमव्या सोळाव्या वर्षी झालं .
एकच मिनीट विचार केला आणि बोलायला सुरुवात केली.
हे बघा ,या घडीला या बाळाला फक्त आईच्या स्तनपानाची गरज आहे.बाळाला स्तनपान करताना जेव्हढं सुरक्षीत वाटतं तेवढ आणखी कुठेच वाटत नाही. हा अक्रोश आईपासुन दुर केल्याचा आहे.
मी ठाण्याला उतरून जाईन पण कल्याणपर्यंत हे बाळ शॉकमध्ये म्हणजे बेशुद्धीत गेलेलं असेल.
माझा पंधरा वर्षाचा अनुभव कामाला आला.
आईनी नव्हे आज्जीनी डोळ्यात पाणी आणत विचारलं
आम्ही काय करू हो ? तिकडे पोर आजारी इकडे हिचं काय होईल हो आता...
मी नजर रोखून सांगीतलं
तुम्ही घ्या पदराखाली ..
कायच्या काय बोलता हो तुम्ही .आजोबांचा स्वर तापला होता
आम्ही तुम्हाला बरे भेटलो.. आम्ही काय अगदी गावठी नाही..
खक्कन आवाज आला.
बाळाचं रडणं थांबून छातीचा भाता घट्ट धरल्यासारखा झाला.
अहो बघा ना ही कशी करतेय.
आजोबांनी माझ्याकडे न बघता सांगीतलं
पाणी मार पाणी मार..
पाण्याचा शिपका मारला .
बाळाचा श्वास सुटला पण क्षणभरच,
दुसर्‍या क्षणी परत खक्क् खक्क आवाज आला.
बाळ बेशुध्दीकडे जायला लागलं होतं.
आता आजोबांचा धीर सुटला
हे काका म्हण्तात तसं करून बघ.
आज्ज्जीनी ताबडतोब पदर सावरून बाळाला पदराखाली घेतलं .
श्वास मोकळा सुटल्याचा आवाज आला.
मी आजोबांना खूण करून बाहेर बोलावलं .
हे बघा माझी सूचना तुम्हाला अगाऊपणाची वाटली असेल पण आहे ते असंच आहे.मलाही कळत की या वयात उगाचच दूध कसं येणार पण बाळाला दूध नको आहे .त्याला झोपेपूर्वीचं आई जवळ असल्याचे युफोरीक फीलींग हवंय. त्याला छान छान वाटायला हवंय.
तुम्हाला माहीती आहे ?
दक्षीणेकडे नवजात बालकाचं पहीलं स्तनपान आज्जी करते ते ?
त्यानी नकारार्थी मान डोलावली.
अहो तो मान आहे आज्जी होण्याचा.सगळ्या कुटूंबाची आई ती .घराण्यातल्या मातृत्वाचा सन्मान आहे तो.
गाडी आता जोरात धावायला लागली होती.
आम्ही दोघंही आत येऊन बसायला आणि एक वाक्य माझ्या कानावर पडलं
अगं चावू नकोस ना गधडे ?
परीस्थीती नॉर्मलला आल्याची पावती मिळाली.
आज्जीच्या मांडीवर नात शांतपणे पहुडली होती.
स्तनपान देउन शिणलेल्या बाईचा चेहेरा काही वेगळाच दिसतो.एक हलकं हास्य. थोडीशी वेदना.
आजोबा गंभीर झाली होते.
बराच वेळ माझा हात हातात घेउन रडत होते.
गाडी ठाण्याजवळ आली.
मी हात सोडवून घेतले.
आज्जीला आणि नातीला झोप लागली होती.
जीवतीचं एक सुरेख चित्र माझ्यासमोर होतं .
कोण म्हणतं साक्षात्कार व्हायला अध्यात्मात झोकून द्यायला हव.