भाऊसाहेब पाटणकर यांच्या गझल

'विनोद' नावाची ही फार मोठी गझल आहे. आणि त्याची सुरुवात
'चंद्रमा हासे नभी, शांत शीतल चांदणे इथून आहे'. अर्थात गझलेची सुरुवात आपणास आवडलेल्या शेरांपासून केली असे आम्ही समजतो.
आपल्या उत्साहाचे खच्चीकरण करतोय असा कृपया अर्थ घेऊ नये, फार थोड्या शब्दांची अदलाबदल झाली आहे. आपल्याच विनंतीवरुन ते सांगण्याचा मोह होत आहे.

पत्रे तिला प्रणयात, आम्ही खूप होती धाडिली
धाडिली होती अशी की, नसतील कोणी धाडिली
धाडिली मजला तिनेही, काय मी सांगू तिचे
सर्व ती माझीच होती, एकही नव्हते तिचे

पत्रात त्या जेव्हा तिचेही, पत्र हाती लागले
वाटले जैसे कुणाचे, गाल हाती लागले
पत्रातही त्या हाय ! तेथे, काय ती लिहिते बघा
माकडा, आरशात अपुला, चेहरा थोडा बघा

सार्थता संबोधनाची, आज ही कळली मला
वैय्यर्थता या यौवनाची, तीही अता कळली मला
नाही तरीही धीर आम्ही, सोडला काही कुठे
ऐसे नव्हे की, माकडाला, माकडी नसते कुठे

या गझलेत एकूण १२६ ओळी आहेत. वरील ओळीतील दुरुस्ती केल्यानंतर आम्ही आमचा प्रतिसाद काढून घेऊ !!!!
जिंदादिल- भाऊसाहेब पाटणकर पृ.क्र. २२
जिंदादिल हे माझ्याकडे संग्रही असलेले एकमेव पुस्तक आहे. त्यांचे 'मराठी शायरी, 'मराठी मुशायरा, 'मैफिल, आणि दोस्त हो, या शायरींच्या पुस्तकात जर वरील इतक्याच ओळींची गझल असेल तर ते मला माहित नाही.( चु.भु. दे. घे. )

भाऊसाहेबांच्या शेरोशायरीचा चाहता
प्रा.डॉ. दिलीप बिरुटे

मात्र कविता म्हणून झकास आणि अर्थवाही आहे हे नि:संशय!

भाऊसाहेबांची चंद्रावर एक कविता होती, किंचित विनोदी. आता आठवत नाही. कुणाच्या लक्षात असेल तर कृपया इथे द्यावी.

Doing what you like is freedom. Liking what you do is happiness.

वा पुष्कर,
अतिशय धन्यवाद!!! फार मस्त प्रकल्प सुरु करताय :) शुभेच्छा आनि अभिनंदन!
पुढील गझलेच्या प्रतिक्षेत :)

-ऋषिकेश

एक मला आवडलेला शेर द्यायचा मोह आवरत नाही. भाऊसाहेब म्हणतात.

"दोस्तहो मैफील आपुली रंगण्या जर का हवी..
आम्हा नको सौजन्य तुमचे 'जिंदादिली' नुसती हवी"

पुण्याचे पेशवे

सांगेल काही भव्य, ऐसि शायरी माझी नव्हे
तो कविंचा मान, तितुकी पायरी मझी नव्हे |१|

आम्ही अरे साध्याच, अपुल्या जीवना सम्मानितो
सम्मानितो हासू, तसे या आसवा सम्मानितो |२|

जाणतो अंति ,अम्हाला मातीच आहे व्हायचे
नाहीतरी दुनियेत, दुसरे काय असते व्हायचे |३|

मानतो देवासही, ना मानतो ऐसे नव्हे
मानतो इतुकेच की, तो आमुचा कोणी नव्हे|४|

आहो असे बेधुंद, आमुची धुंदही साधी नव्हे
मेलो तरी वाटेल मेला, दुसरा कुणी आम्ही नव्हे|५|

या ओळी मला फार आवडतात....
"आहो असे बेधुंद, आमुची धुंदही साधी नव्हे
मेलो तरी वाटेल मेला, दुसरा कुणी आम्ही नव्हे"

पुण्याचे पेशवे

याविषयी थोडेसे.
"जे न देखे रवि ते देखे कवि" या थाटात शायर सूर्याला म्हणतो
"भास्करा कीव मजला येऊ लागते आधि मधि,
रात्र प्रणयाची तू रे पाहीली आहे कधि?"
(वरील शेराचे शब्द नक्की आठवत नाहीत. कोणास स्मरले तर सुधारणा सुचवावी)

यावर भास्कर जो स्वतःच तेजाचे, बाणेदार पणाचे प्रतिक आहे तो उत्तर देतो पहा काय ते
"मला ही या शायराची कीव येऊ लागते,
याच्या म्हणे प्रणयास याला रात्र यावी लागते"

-भाऊसाहेबांचा पंखा (फॅन:) )
डॅनी.
पुण्याचे पेशवे

नुसतेच ना दुनियेत तुमच्या, आलो आम्ही गेलो आम्ही
भगवन तुझ्या दुनियेस काही, देऊनी गेलो आम्ही
शायरी तुला अर्पून गेलो, माझे सर्वस्व ती
दुनिया तुला विसरेल भगवन, ना आम्हा विसरेल ती

भाउसाहेब म्हणजे असामान्य व्यक्तिमत्व :)
एके ठिकाणी ते म्हणतात ...

तू तरी या अप्सरांच्या नादी असा लागू नको
सांगूच का मृत्यो तुला मी का असा म्हणतो नको?
दुर्दशा आमुच्यापरी ऐसी जरी आली तुला
कुठवरी रडशील वेड्या, मरणही नाही तुला...

|!¤*'~` प्रसाद `~'*¤!|
"समर्थाचिया सेवका वक्र पाहे । असा सर्व भूमंडळी कोण आहे ।।"
आमचे राज्य

मराठी गझलांवर एक धागा हवाच होता, ती उणीव या धाग्याने भरून निघाली आहे. आता सुरेश भटांच्या गझलांवरही चर्चा घडू द्या! एकूण मराठी गझलेचा प्रवास या विषयावर चर्चा होणे गरजेचे आहे. बिरुटे सर आपल्याकडून मराठी गझलेच्या प्रवासावर अभ्यासपूर्ण लेख येण्याची अपेक्षा आहे.

चंद्रमा हासे नभी शांत शीतल चांदणे
अमुच्या मात्र कपाळी अमृतांजन लावणे
लावण्या ते तसा नसतो कधी नाराज मी
हाय पण दैवा तेही आहे आमुच्याच हाती लावणे..
------
योग्य शब्दरचना नीट आठवत नाहीये... चूभूद्याघ्या... योग्य तिथे सुधारणा सुचवाव्या

भाउसाहेबांचे खालील शेर माझ्या फार आवडीचे आहेत -

खेळलो इश्कात सार्‍या, धुंद आम्ही खेळलो
लोळलो मस्तीत, नाही पायी कुणाच्या लोळलो
अस्मिता इश्कात सार्‍या केव्हाच नाही विसरलो
आली तशीही वेळ, तेव्हा इश्क सारा विसरलो.

अवांतर - भाउसाहेब दृष्टीने अधू होते, हे खरे का?

Doing what you like is freedom. Liking what you do is happiness.

मला आवडलेली अजून एक

जातो तिथे उपदेश आम्हा सांगतो कुणीतरी
किर्तने सारीकडे ..सारीकडे ज्ञानेश्वरी
काळ्जी आमच्या हिताची एवढी घेवू नका
जावू सुखे नरकात तेथे तरी येवू नका.

भाऊसाहेबांचा फॅन
...बन्ड्या

स्टार माझा वरील व्हिडिओ आता आंतरजालावर देखिल उपलब्ध झाला आहे, तो येथे उपल्ब्ध आहे.

|!¤*'~` प्रसाद `~'*¤!|
"समर्थाचिया सेवका वक्र पाहे । असा सर्व भूमंडळी कोण आहे ।।"
आमचे राज्य

हे वर्ष भाऊसाहेब पाटणकर यांच्या जन्मशताब्दीचे वर्ष आहे.

पेशाने वकील असलेल्या भाऊसाहेबांनी डोळे साथ देत नाहीत म्हणून वकिली बंद केली व त्यानंतर योगायोगाने ते शायरीकडे वळले. उर्दू शायरी वाचून त्यांच्या व आपल्या संस्कृतीतील फरक व त्याला अनुसरून उर्दू शायरीला आपण मराठी जन देत असलेला प्रतिसाद यातील फरक त्यांच्या लक्षात आला. अस्सल मराठी शायरी कशी असू शकते / कशी असावी याचा वास्तुपाठ भाऊसाहेबांनी घालून दिला.

उर्दू प्रियकर आपल्या प्रेयसीच्या मागे लाळ्घोटेपणा करीत फिरत असलेला शायरीमधे रंगवलेला असलो. तिची खुशामत करणे या शिवाय त्याला दुसरे काही सुचतच नाही.

उदा. "जो तुमको हो पसंद व्ही बात करेंगे, तुम दिनको अगर रात कहो तो रात कहेंगें".

तिने 'हो' म्हणावे यासाठी काहिही करायला तो तयार असतो. विचार करा हे आपल्याला कितपत पटते ते.

भाऊसाहेब म्हणतात:

कुसुमे स्वये हासून ना म्हणती ना ये,

पाऊल ना टाकू तिथे बाग ती आमची नव्हे

या बागेत फुललेल्या फुलांनी आम्हाला आमंत्रण दिले पाहिजे अन्यथा आम्ही येणार नाही (गेले उडत, काही गरज नाही आम्हाला.).

हा जो एक आत्मसम्मान आपण अपेक्षितो तो आपल्या संस्कृतीमधला आहे. पुढे ते म्हणतातः

भ्रमरापरी सौंदर्यवेडे असू जरी आम्ही,

इश्कात ना कधी भिक्षुकी केली आम्ही.

अस्मिता इश्कात सार्‍या केव्हाच ना विसरलो

आली तशीही वेळ तेव्हा इश्क सारा विसरलो.

खेळलो इश्कात बेधुंद आम्ही खेळलो

लोळलो मस्तीत, नाही पायी कुणाच्या लोळलो.

रडलो इश्कात जेव्हा आम्हा रडावे वाटले

तेव्हा नव्हे, इश्कास जेव्हा आम्ही रडावे वाटले

आसूंवरी अधिकार असेल ज्याला साधला

नुसताच नाही इश्क त्याला मोक्ष आहे साधला.

शायर सूर्याला विचारतो:

भास्करा आम्हा दयाही येते तुझी अधिमधी

पाहिली आहेस का रे कधी रात्र प्रणयाची कधी?

तो सूर्यही काही कमी वस्ताद नाही

तो शायराला उत्तर देतो:

आम्हासही या शायराची कीव येऊ लागते

याच्या म्हणे प्रणयास याला रात्र यावी लागते!!

भाऊसाहेबांची ही गजल मला फार आवडते. नाजुकता यापेक्षा नाजूक असू शकतच नाही:

नाजुकता ऐसी आम्ही पाहिली नाही कधी
नजरही तिच्यावरी टाकिली नाही कधी

भय मज नाजुकतेचे इतुके होते वाटले
भार या नजरेतला सोसेल नव्हते वाटले

टाकिसी हळुवार अपुली नाजुक इतुकी पाउले
टपकती हलकेच जैसी पारिजातकाची फुले

नाजुकता जाणून आम्ही आधीच होती बिछविली
पायतळी केव्हाच तुझिया विकल ह्रदये आमची

इतुका तरी स्पर्श ह्रदया होईल ऐसे वाटले
इतुकेतरी सौभाग्य उदया येईल ऐसे वाटले

कल्पना पण नाजुकतेची केव्हाच ना आली कधी
तुडवून गेली आम्हा, ना कळे गेली कधी

धागा वर कढल्यआ बदल आभर

असा धोका दिला

हाय ! तु आहे तरीही आम्हा असा धोका दिला
सांग ना मृत्यो, तुला आहे कधी का मी दिला

जन्मांतरी ज्या ज्या क्षणी , मी दुत तुमचा पाहीला
हातचे टाकून आलो , मी स्वार्थ नाही पाहिला

दोष ना देऊ जरी का आहेस आम्हा विसरलास
देवेंद्रही नादात ह्यांच्या इमान आहे विसरला

अप्सरांना त्याच आम्ही,आदाब केला शेवटी
मृत्युवरही हाय माझ्या, त्यांचीच सत्ता शेवटी
………भाऊसाहेब पाटणकर
.......................................
हंसतील ना कुसुमे जरी ना जरी म्हणतील ये
पाऊल ना टाकू तिथे,बाग ती अमुची नव्हे

भ्रमरापरी सौंदर्य वेडॆ आहो जरी ऐसे अम्ही
इष्कातही नाही कुठे भिक्षुकी केली अम्ही.
...............................
भीड मज बाई कुणाची, मोडवत नाही कधी
सुचवता कोणी कसेही,नाहीच ना म्हणवे कधी
एकदा सांगून बघते, " हे बघा ऐका जरा "
सांगते खुश्शाल मग मी " काय वाट्टेल ते करा "

ओरिजिनल पोस्ट आणि बाकी सगळेच प्रतिसाद सुपरलाईक!

भाऊसाहेबांचा एक मिश्कील शेर (बर्‍याच वर्षापूर्वी वाचला आहे तेव्हा शब्द थोडे मागे पुढे झाल्याची शक्यता आहे. माफी असावी.) -

वार्धक्य जरी खुणावते मला वरच्या वरी
मी ही असा बेरकी त्याला चोरुन करतो शायरी

भाऊसाहेबांच्या जिंदादिलीला सलाम....

भाऊसाहेब म्हणतात-

'' पाहिली असती जरी का, लैला तशी कोठे आम्ही
शायरी नक्कीच काही, निर्मिली असती आम्ही
दैन्य पण अमुचे असे की, मीच सारे व्हायचे
मीच लैला व्हायचे अन् मीच मजनू व्हायचे''

-दिलीप बिरुटे

फार भारी! आधी वाचली होती तरी पुन्हा वाचून मजा आली.

सुरेख धागा!
व. पुं च भाउसाहेबांच्या शायरीवर एक छान पुस्तक आहे. त्यावेळीच ह्या विलक्षण कलाकाराची ओळख झाली. अप्रतिम रचना आहेत!

च्यायला, ............................
भाऊसाहेब म्हणतात-

विसरावया हवेच तुला, विसरायचे कसे ?
नयनात येत नीर तया, रोकायचे कसे ?
वाटे नको कुणास व्यथा, माझी कळावया
गाली हसू , परंतु बळे, आणायचे कसे ?

-दिलीप बिरुटे

मृत्यू बद्दल ईश्वरा बद्द्ल भाउसाहेब काय म्हणतात यावर कोणी प्रकाश टाकू शकेल काय?

सांग वा सांगू नको काल झाले काय ते
सैल होण्या अम्बाडा काही और व्हावे लागते

मस्तं धागा !

मिपावर कविता आणि गझलेचे लेखन करणारे सीमाभागातील साहित्य चळवळीतील सक्रिय कार्यकर्ते अविनाश ओगलेंची आठवण झाली. :(

-दिलीप बिरुटे

शायरी ऐकून माझी सांगेल जो कि आता पुरे.
तो रातीच्या चुंबनाहि सांगेल कि आता पुरे?

http://www.youtube.com/watch?v=m3lARoLYyg4

विलक्षण धागा. रसिकांसाठी मेजवानीच आहे. ज्या ज्या कोणी ओळी/कविता उधृत केल्या त्या सर्वांचे आभार.

सांग वा सांगू नको काल झाले काय ते
सैल होण्या अम्बाडा काही और व्हावे लागते

उफ्फ!! क्या बात है!

अतिशय सुरेख धागा.

नुसती जशी डोक्यात आली चुंबनाची कल्पना.
गोर्‍या तिच्या गालावरी, उमटल्या सा-या खुणा.

-दिलीप बिरुटे

काय नाव आहे भाउसाहेब पाटणकरांच्या गझल संग्रहाच?

जिंदादिली हे नाव आहे गझल संग्रहाच .:)
@शुचि...मस्त शेर !

विशेष माहिती पूर्ण लेख ......
भाऊ साहेबांबद्दल एवढी माहिती पहिल्यांदाच कळली...
प्रतिसादातला खालील शेर विशेष आवडला

खेळलो इश्कात सार्‍या, धुंद आम्ही खेळलो
लोळलो मस्तीत, नाही पायी कुणाच्या लोळलो
अस्मिता इश्कात सार्‍या केव्हाच नाही विसरलो
आली तशीही वेळ, तेव्हा इश्क सारा विसरलो."

फारच छान. वपुंच्या एका पुस्तकात लेख आहे भाऊसाहेबांच्या शायरीवर… मला आवडते त्यांची शायरी…

झकास धागा.
भाऊसाहेब पाटणकरांची किर्ती आणि शेरोसायरी बर्‍याच ऐकण्यात आली, पण युगंधर यांनी दिलेल्या लिंकमुळे साक्षात त्यांच्या तोंडून शायरी ऐकता आली.

मला आठवतंय त्या प्रमाणे भाऊसाहेब पाटणकर हे तसे दुर्लक्षितच होते पण वपुंनी त्यांच्यावर लेख लिहिला तेव्हा रसिक त्यांच्या प्रतिभेशी परिचित झाले.

असेच विमल लिमये यांच्या बद्दल " घर असावे घरा सारखे, नकोत नुसती नाती" ही घराघरात आणि मनामनात पोहोचलेली कविता हि विमल लिमये यांची आहे हे शोधून काढले आणि जगाला त्यांच्या प्रतिभेचा परिचय करुन दिला !

धन्यवाद !