मि मराठि शूध्धलेखन शीकावे का?

आजकाल, कोशिश, चालला गेला (चला गया वरुन चालला गेला असावे बहुधा), जेवणाचे ताट लावले, लाश, दुष्मन, चाय, चाय पिली का, आलूची भाजी, औकात,वापस, वापसी, इमारतीची शिडी (पायर्‍या ). अजून बरेच आहेत. राष्ट्रभाषा या नावाखाली हिंदीचे थैमान आहे नुसते.

मराठी शिकावे का ? हा प्रश्न आ वासून राहिला असताना सुद्दलेखन शिकावे का हा मुद्धा लक्ष देण्याजोबा नाही.

लेख वाचून पडलेला प्रश्न -

मराठीतल्या लहान इ आणि मोठा ई - यातला फरक नष्ट केला तर काय होईल? उदाहरणार्थ उद्या लोक मी-मि/ होईल-होइल आलटून पालटून लिहायला लागले तर भाषेचे कोणते नुकसान होईल? शेवटी शब्द हे रॅन्डमलीच तयार झालेले असतात - मग असे रँडम बदल त्यात घडले तर वाचकाचा रसभंग सोडून इतर काय नुकसान होईल? (शब्दाचे इन्फॉर्मेशन कन्टेन्ट तेवढेच राहील, मग बदलले काय?)

@ अनन्त्_यात्री,

फारच दुखरा विषय आहे हो हा. अगदी मराठी माध्यमातून शिकलेली मंडळी स्वतःचे नाव लिहितांना सुद्धा ज्योति, प्रगति, आंगद असे लिहितात, फार वाईट वाटते.

शाळेत मराठीच्या निबंधात मी 'आणी' असे दोनदा लिहिले त्याबद्दल शिक्षिकेने १०० दा 'आणि' लिहायला लावले होते. आजही लिहितांना / टंकतांना काही चुकले तर वाईट वाटते. इतरांना मात्र शुद्धलेखनाची चूक (चुक नाही :-) ) काढलेली अजिबात आवडत नाही - भावना पोहचण्याशी कारण असे समर्थन केले जाते. मुंबईतील एका प्रसिद्ध सुवर्ण-पेढीची प्रसिद्धी करण्यासाठी शहरभर लावलेल्या मोठाल्या होर्डिंग्सवर 'सचोटि आणि शूध्दता' वाचून फेफरे येउन पडायची गत झाली होती, पण स्वतः मराठी भाषक असलेल्या मालकांना त्याबद्दल सांगितले तर 'त्यात काय मोठेसे - लोकांना समजते बरोबर' असे उत्तर मिळाले. :-) आता कोणाला याबद्दल काही बोलत नाही, उगाच चिडतात लोकं.

भाषा फक्त भावना पोहचवण्याचे माध्यमच असेल तर चित्रलिपी आणि मूकबधिर लोक वापरतात तशी संकेत भाषा वापरण्यात काय वाईट ?

उच्चारांतूनही बोध होतो ह्रस्व दिर्घाचा. शिवाय मराठी नंतर शिकलेल्या दिसय्रा भाषिकांना ओळखता येतं. उदा०
गोष्ट(अ)। गोष्ट्

कानडीत ए आणि ओ हेसुद्धा ह्रस्व-दीर्घ आहेत.

अशुद्ध लेखनाने भाषेचे सौंदर्य ढासळते. अशुद्ध लिहून तसे लिहिण्याचे समर्थन करणे आणि मुद्दामहून फाटकेतुटके, गबाळे कपडे वापरणे हे सारखेच आहे.

अशुद्ध लेखन वाचताना अस्सल मराठी वाचकाला दाताखाली खडे आल्यासारखे वाटल्याशिवाय राहवणार नाही !

संपादन करता येत असेल तर जुने लेख पुन्हा शुद्ध करता येतील.

मिपाच्या एक्स मालकांना मनोगतचा की अजुन कोणत्यातरी मराठी संकेतस्थलाचा शुद्धलेखनाचा आग्रह मानवला नाही म्हणून ते तिथून चपला घालून बाहेर पडले आणि मिपा चालू केले.

मिसळपाववरदेखील सुरुवातीला शुद्धलेखनाचा आग्रह धरणार्‍यांना 'चपला घाला' असा संदेश मिळालेला मी या डोळ्यांनी पाहिला आहे. त्यामुळे या संकेतस्थळावर तरी असला धागा अस्थानी आहे असे वाटते.

प्रतिसाद चुकीचा वाटल्यास सगळ्यांची आगावू क्षमा मागतो. वाटल्यास संपादक प्रतिसाद उडवू शकतील.

मी काय करावे?
ना मला मराठी शुद्ध लिहता येते, ना कन्नड, ना गुजराथी, ना हरयाणवी, ना तेलगू, ना इंग्लिश.. :(

हे अनंत यात्री असे हवे का ?

मराठी शुद्धलेखन काळाची गरज आहे. मराठी लेखनात शुद्ध शब्द आणि शुद्ध लेखनाची गरज आहे, नसता एक दिवस प्रमाण लेखन काय असतं, त्याचं स्वरुप कसं होतं. अशा प्रकारचे लेखन मराठी भाषेच्या इतिहासात वाचावे लागेल. प्रमाण भाषा व बोली यांचा शास्त्रशुद्ध अभ्यास मराठी संकेतस्थळावर आवश्यक आहे. सर्वच लेखन करणारे एकसारखी भाषा लिहित नाही. भाषा बोलत नाही, तरीसुद्धा भाषाव्यवहाराच्या दृष्टीने स्थानिक भेद, प्रादेशिक भेद, हे सोडून सर्वांना समजेल अशी भाषा आणि लेखन आवश्यक आहे. '' एका विस्तृत प्रदेशात बोलली जाणारी, अनेक बोली-भेदांना व स्थानिक-भेदांना समाविष्ट करुन घेणारी, राजकारण, समाजकारण, संस्कृती व शिक्षण या क्षेत्रांमधे वापरली जाणारी आणि समाजाकडून लेखनव्यवहारासाठी स्वीकारली गेलेली भाषा म्हणजे प्रमाणभाषा म्हणता येईल'' अशा प्रमाण भाषेचा वापर मराठी संकेतस्थळावर आवश्यक आहे, आणि सदस्यांना तसे लेखन करणे बंधनकारक करावे.

वाट्सपवरचं लेखन वाचायचा कंटाळा येतो. वाईट वाटतं. कला शाखेच्या विद्यार्थ्यांचेही मराठी लेखन प्रचंड अशुद्ध असतं.
विद्यार्थ्यांची संख्या मराठी अवघड आहे या कारणामुळे रोडावली आहे. मराठी लेखनासाठी अशा कार्यशाळा आयोजित केल्या पाहिजेत. पहिलीपासून ते पदवीपर्यंत मराठी लेखन गिरवण्याचे प्रशिक्षण आणि बक्षीस योजना जाहिरी केल्या पाहिजेत. एवढे बोलून प्रमाण भाषेबद्दलचे दोन शब्द संपवतो.

-प्रा.डॉ.दिलीप बिरुटे
(मराठी भाषेचा शिक्षक- अभ्यासक )

मराठी लेखनात शुद्ध अशुद्ध असे काही नसते. मराठी भाषेचे मारेकरी जर आपणास व्हायचे नसेल तर अशा प्रकारची कोणतीही सक्ती करु नये. भाषेचं वैशिष्ट्य हे आहे की विचारांचे आदान प्रदान करणे. आज जगभरात सर्वत्रच निरनिराळे बोली बोलणारे लोक आपापले अनुभव सांगण्यासाठी सिद्ध व उत्सुक असल्याचे दिसून येते. लिहिण्याचा कोणताही अनुभव नसतांना अनेक लोकांनी असे प्रयत्न करुन उत्तम लेखन केल्याचे आपणास दिसून येते. र्‍हस्व, दीर्घ, उकार, काना मात्रा वेलांट्या यांच्या हट्टामुळे शब्दांचा अर्थ बदलतो असे असले तरी वाक्यानुसार त्या शब्दांचे अर्थ आपण समजून घेतले पाहिजे. भाषेचा शुद्ध अशुद्ध ही एक समजूत आहे या लिपिबद्ध भाषेचा स्वीकार करावा असा आग्रह धरला जातो मला वाटतं तो चूक आहे. वास्तविक समाजाच्या दैनंदिन भाषा व्यवहारात बोलींचाच प्रत्यक्ष वापरत होतांना दिसतो. पुस्तकांसाठी अशी प्रमाण भाषा एकवेळ समजून घेतली तरी शासकीय पत्रव्यवहारातील भाषा समजून घेणे अवघड होत चालली आहे. सारांश शुद्ध-अशुद्धतेच्या कल्पना नेहमीच प्रमाणभाषेला केंद्रस्थानी ठेवून मांडल्या जातात हेच मुळात चूक आहे, असे माझे मत आहे. एवढे बोलून इथे थांबतो.

अवांतर एक आठवण : मराठी संकेतस्थळावर मला सुरुवातीला लेखन करताच येत नव्हतं, त्याकाळी सालं माझ्या जाल दोस्त लोकांनी लै बदनामी केली होती. साले, सर्कीट, संजोपराव, आजानुकर्ण, आणि अजून काही लोकांना मी कध्धी, म्हणजे कध्धी माफ करणार नाही. ;)

शुद्धलेखन नियम काय बदल केले पाहिजेत, माझा एक अभ्यासपूर्ण धागा. माझा हा धागा वर कायम ठेवा राव....! :)

-दिलीप बिरुटे
(मिपाकर)

लेखनात प्रमाणभाषा पाहिजेच. एका चर्चेत एक बँक अधिकारी म्हणाले, "20 या अंकाला बोलीभाषेत वीस किंवा इस असे दोन्ही उच्चार आहेत. पण तो अंक चेकवर लिहिताना वीस असाच लिहावा. इस लिहिलेला चेक बँक वटवणार नाही"

लेखनात प्रमाण भाषा हवी पण ती नाही म्हणून लिहूच नये यासारखी घोडचूक नाही. जसे अति अशुद्ध घातक तसेच अति शुद्धतेचा आग्रह देखील घातकच आहे.

बरेच जण मराठीतून टाईप करताना हम्म असा शब्द वापरतात.वास्तविक हे इंग्लिशमधल्या Hmm चं मराठी रुपांतर आहे.

हं = हो
हम्म = हतबलता

उदा :
अहो ऐकलं का ?
हं

पाच मिनिटांनी

अहो ऐकलं का ?

हं

10 मिनिटांनी परत
मी म्हणत्ये ऐकलं का ?

वर्तमान पत्र ठेवत
हम्म
बोल काय म्हणालीस ?

ही हतबलता ज्या उच्चारातून व्यक्त होते तो लिखित स्वरुपात हम्म लिहिणे चुकीचे नाही का?
ही हतबलता अक्षरातून व्यक्त करण्यासाठी हम्म पेक्षा इतर काहीतरी शोधायला हवं!

ह्मं कसं वाटतं? (आता लगेच म्हशीची आठवण होईल काहीजणांना!)

तुम्हाला काय वाटतं? वापरुया हा नवीन शब्द??

केअशु, सहमत

वाॅट्स अप वर त्र हा शब्द बिनधास्त ञ असा लिहितात , जाम डोके आऊट होते वाचुन

मराठी भाषेच्या शुद्धतेविषयी जागरुक मंडळी पाहून आनंद वाटला.

अर्धशिक्षित लोक व्याकरण , शुध्दलेखनाला महत्व देत नसल्याने लेखनात अशुद्धता निर्माण होत रहाते (जसे रंगकाम करणारे, पाट्या बनविणारे ई) तर अनेक सुशिक्षित लोक मराठीला कमी लेखून केवळ इंग्लिश भाषेवर प्रभुत्व मिळवण्यातच धन्यता मानत असल्याने असे होते.

आपल्या परीने जमेल तितके शुध्द लिहण्याचा प्रयत्न करावा , त्यासाठी थोडा वेळ द्यावा लागला तरी चालेल. अर्थात शुद्ध लिहिता येत नाही म्हणून लिहण्याची इच्छा मारु नये. लिहित रहावे. मराठी वाचत रहावे (रोजचे वृत्तपत्र, पुस्तके). मराठीतून लिहिण्याला प्रोत्साहन देत रहावे (घरातील वाणसामानाची यादी, आपल्या गृहनिर्माण संस्थेत प्रसारित होणार्‍या सूचना, शक्य झाल्यास व्यक्तिगत स्वरुपाचे व्हॉटस अप वा लघूसंदेश). व्याकरणातील चुका टाळण्याचा आग्रह असावा पण त्या आग्रहाचा अतिरेक नको. (माझ्या या चार-सहा वाक्यांतही काही चुका असतीलच !!)

वर कुणीतरी म्हंटले आहे की इंग्लिशमध्ये चुका होणार नाहीत याबद्दल लोक दक्ष असतात वगैरे असे काहीसे.
पण तसं नाहीये... इंग्लिशमध्ये लिहिताना स्पेलचेक मुळे स्पेलिंगच्या चुका टाळल्या गेल्यात तरी बरेचदा समान उच्चार , पण वेगळे स्पेलिंग आणि अर्थ असलेले शब्द अगदी बिनधास्त घुसडलेले अनेकदा आढळतात उदा there /their , son/sun वगैरे. बाकी त्या apostrophe चा हैदोस बघून हसावे की रडावे ते कळत नाही. your आणि you're चा पण घोळ केला जातो अनेकदा.

एका स्वच्छता गुहाच्या 2 विभागावर Ladies & Gantes असे लिहिले होते!

मी उपक्रमवर लिहावयास सुरवात केली तेव्हा शाळा सोडून पन्नास वर्षे लोटली होती. शुद्धलेखन हा मोठा अडथळाच होता. त्या वेळी मला " शुद्धलेखन ठेवा खिशात " हे पुस्तक हाती लागले. श्री.अरुण फडके यांच्या ११००० शब्दांच्या ह्या कोशात व्याकरण वगैरे न देता फक्त शुद्ध शब्द दिले आहेत. जे नेहमी व्यवहारात चुकीचे लिहले जाते तेथे बरोबर/चुकीचे दोन्ही देऊन त्या प्रमाणे खुणाही दाखविल्या आहेत. एक ते शंभर आकडे कसे लिहावेत हेही दिले आहे. त्याच बरोबर मराठी साहित्य महामंडळाने पुरस्कृत केलेले १४ नियमही दिले आहेत. खिशात मावेल एवढ्या आकाराच्या ह्या पुस्तकाने माझ्यावर अनंत उपकार केले. हे पुस्तक कायमचे संगणकाच्या टेबलावरच असते. बराहवरून लिहलेले लेखन वर्डपॅडवर घेऊन तेथे तपासतो. मला असे वाटते की मी किमान ९५% चुका दुरुस्त करतो. काही रहात असणारच. जर सुदैवाने आमच्या सौभाग्यवतींनी लेख वाचला तर त्यांच्या पन्नास वर्षांच्या ’नवर्‍याच्या चुका काढण्याच्या अनुभवाने " उरलेल्या चुका त्यांच्या लक्षात झटकन येतात. ते असो. घरोघरी मातीच्या चुली
अंकुर प्रकाशन, ठाणे यांनी प्रकाशित केलेल्या पुस्तकाची (त्या वेळची) किंमत रु. ३०. माझा सल्ला हे पुस्तक आपण लिहतांना अवष्य जवळ ठेवावे.

शरद

क्षमस्व !
प्रथमच मिपा मध्ये लिहीत असल्याकारणाने चुकून रिकामी ओळ आली.
मला स्वतः ला शुद्ध मराठी टंकता येत नाही , तरी शुद्ध , दोषविरहित मराठी नेहमीच मनाला भुरळ पाडते.
जरी जगाच्या, व्यवहारिक दृष्टिकोनातून , आंग्ल भाषेला महत्व असेल , तरी जे , चांगले मराठी बोलतात, लिहतात, वा तसा आग्रह धरतात त्यांचा मला नेहमी हेवा वाटतो.

सौरा,

ञ या अक्षराचा नक्की उच्चार कसा आहे?

यासाठी स्वत:च एक प्रयोग करून पाहता येतो.

क ख ग घ ङ या क्रमाने उच्चार करतांना घशातून आवाज येतो. जिभेचा मागील भाग घशास टेकलेला असतो.

आता हाच क्रम च छ ज झ यांचा उच्चार करतांना ठेवा. क ते ङ चा जसा प्रवास आहे अगदी तसाच प्रवास च ते ञ चा आहे. मात्र जिभेचा टाळूस स्पर्श झाला पाहिजे. बघा ञ चा उच्चार आपोआप उमटेल.

आ.न.,
-गा.पै.

सौरा आणि आवडाबाई,

क ते म यांना वर्गीय व्यंजनं म्हणतात.

क ख ग घ ङ ==> कंठ्य वर्गीय व्यंजने, कारण जिभेचा घशाजवळचा भाग वर चिकटतो.
च छ ज झ ञ ==> तालव्य वर्गीय व्यंजने, कारण जिभेचा टाळूजवळचा भाग वर टाळूला चिकटतो.
ट ठ ड ढ ण ==> मूर्धन्य वर्गीय व्यंजने, कारण जिभेचा मूर्ध्नीजवळचा भाग मूर्ध्नीस चिकटतो.
त थ द ध न ==> दंत्य वर्गीय व्यंजने, कारण जिभेचा दातांना स्पर्श होतो.
प फ ब भ म ==> औष्ठ्य वर्गीय व्यंजने, कारण केवळ ओठांनी उच्चारायची असतात.

प्रत्येक वर्गातल्या पहिल्यापासून पाचव्यापर्यंतच्या जिभेची हालचाल एक सारखीच होते. पण जिभेचा स्पर्श वेगवेगळ्या ठिकाणी होतो. म्हणून यांना वर्गीय व्यंजने म्हणतात.

उरलेली सगळी व्यंजने इतर व/वा मिश्र स्वरूपाची आहेत. उदा. : व हे दंतौष्ठ्य आहे, अस श ष हे सीत्कारी आहेत.

एकंदरीत ज्याने कोणी ही वर्णमाला शोधून काढली आहे, त्याला मानवी मुखाचं सखोल ज्ञान आहे. हे उच्चार जणू मानवी डीएनेत वसलेले आहेत. सांगायचा मुद्दा काये की हे ज्ञान जर राखायचं असेल तर शुद्धलेखनास पर्याय नाही.

आ.न.,
-गा.पै.

गापै, माहितीपूर्ण प्रतिसादासाठी पुन्हा एकदा आभार.
मागच्या बाकावरून आणखी एक शंका: लृ असे आणखी एक अक्षर आहे ना? त्याचा उच्चार कसा?

Learning is not mandatory. Neither is survival.

(Kindly excuse me; transliteration continues to not work.)