Marvel : उदय, अस्त आणि उदय -- भाग १

Avengers: Age of Ultron ह्या बहुचर्चित चित्रपटाने जगातील सर्व बॉक्स ऑफिस रेकॉर्ड तोडले. हा चित्रपट निर्मिती करणारी Marvel Studio ही संस्था सगळ्यांना परिचित आहे. Comic Books मधील पात्रांवर चित्रपट तयार करण्यामध्ये ही सध्या अग्रगण्य आहे. पण ही कंपनी एकेकाळी दिवाळखोरी जाहीर करणार होती असे म्हटले तर?

Marvel Comics सन १९३९ साली स्थापन झाली. तिचा पहिला वहिला मालक होता "मार्टिन गुडमन". पण Marvel ला २००५ साल येईपर्यंत कधीच स्थैर्य लाभले नाही. त्याचे कारण म्हणजे प्रत्यके गोष्टीमध्ये ते DC Comics च्या मागेच राहिले.

"ह्युमन टोर्च " आणि "नेमोर" ह्या दोन पात्रांनी मार्वेल कॉमिक्स ची सुरवात झाली. तो काळच मुळी दुसऱ्या महायुद्धाचा होता. त्यामुळे हे दोन महानायक सैन्या सोबत लढायचे. पण ते पूर्णपणे मनुष्य नव्हते. ह्युमन टोर्च हा एक Android होता. तर नेमोर हा म्युटंट असून एटलांटीस चा राजकुमार होता. त्यामुळे मार्वल ला मानवी superhero ची गरज भासत होती.

त्यामुळे १९४१ साली त्यांनी Captain America ला जन्म दिला. कॅप्टन अमेरिका हा पहिला महायोद्धा होता ज्याने कॉमिक बुक्स मध्ये हिटलरशी दोन हात केले होते.
दुसरे महायुद्ध संपले आणि कॉल्ड वॉर चालू झाले. मार्वल ने ह्या तिन्ही महानायकांना एकत्रित करून "All Winners Squad" तयार केला.
ही पात्रे थेट सैन्याशी निगडीत असल्याने ५० च्या दशकापर्यंत खूप प्रसिद्ध होती. पण जस जशी शांतता प्रस्थापित होत होती तसे ह्यांची प्रसिद्धी लोप पावू लागली.

त्याकाळी कॉमिक्स बुक्सचे वितरण "News stand Distribution" द्वारे व्हायचे. सुरवातीला "Timely" आणि नंतर "Atlas" बरोबर मार्वलचा करार होता. युद्धानंतर कॉमिक्स बुक्सचा खप खूपच कमी झाला होता. म्हणून गुडमन ने "America News Comapny" शी करार केला. पण ही भागीदारी काही काळच चालू शकली. काही कायद्यातील तरतुदींमुळे हा करार मार्वल ला मोडावा लागला.

युद्धाशी संबधित गोष्टीमध्ये वाचकांना फारसा रस नाही राहिला होता. म्हणून मार्वलने वेगवेगळ्या शैली पडताळून पाहण्यास सुरवात केली. हॉरर, क्राईम, रोमान्स, कॉमेडी, सटायर असल्या अनेक प्रकारांमध्ये ते कॉमिक्स काढू लागले. पण म्हणावे तसे यश त्याना प्राप्त होत नव्हते.

१९६१ साला नंतर खर्या अर्थाने मार्वलचे चांगले दिवस येऊ लागले. कारण त्यावेळी "Stan Lee" हा संपादक बनला होता. DC ने त्यांच्या सुपर हिरोसची "Justice League" टीम बनवली होती. त्याकाळी ही टीम प्रसिद्धीच्या उच्च स्तरावर होती. त्यांच्या यशाचे कारण म्हणजे वेगवेगळ्या स्तरांतील वेगवेगळ्या प्रकारचे महानायकांचे एकत्रीकरण. मार्वलने पण हा मार्ग स्विकारायचे ठरवले. स्टेन ली ने पहिली सुपर हिरो असलेले कुटुंब बनविले. त्यांचे नाव होते "Fantastic Four". खऱ्या जगातील सुपर हिरोंचा वावर कसा असेल ह्या गोष्टींवर स्टेन लीच भर होता. Fantastic Four च्या यशा नंतर मार्वल ने सुपर हिरोंची लाटच आणली.Hulk, Spider-Man, Thor, Ant-Man, Iron Man, the X-Men हे महानायक तर Daredevil, Punisher हे Anti Hero त्यांनी बनविले. Dr. Strange हा तर जादू तोणा, काळी जादू, चेटूक करणारा SuperHero होता. तो सुधा खूप प्रसिद्धीस आला. आणि ह्याच काळात "Avengers" नी जन्म घेतला. त्यावेळी Avengers हे Justice League पेक्षा जास्त प्रसिद्ध नव्हते पण त्यांचा फायदा मार्वलला भविष्यात नक्कीच झाला. इतका फायदा झाला की आत्ता Justice League ला त्यांच्या अस्तित्वाची चिंता भासू लागली आहे

७०च्या दशकात मार्वलने जागतिक बाजारपेठेत पाय पसरवण्यास सुरवात केली. फ्रांस, ब्रिटन ह्या देशांमधले तिथले लोकल स्वरूपाचे महानायाक त्यांनी बनविण्याचा प्रयत्न केला. Captain Britain नावाचा महानायक स्टेन ली ने बनविला. मार्वल कॉमिक्स हे त्या काळचे मसाला कॉमिक्स असयाचे. त्यांची धाटणी ही विनोदी प्रकारची असायचे. स्टेन ली हा प्रत्येक कॉमिक्स मध्ये विनोद असलेच पाहिजेत ह्यावर भर द्यायचा. त्याउलट DC बऱ्यापैकी गंभीर स्वरूपाचे होते. त्यामुळे मार्वल आवडणारा एक वर्ग तयार झाला होता.
Spider Man हा मार्वल चा १ नम्बरचा हिरो होता. पहिला teenager सुपर हिरो म्हणून तो कॉमिक्स वाचणाऱ्याला जवळचा वाटत होता. ह्याच काळात गुडमन आणि स्टेन ली दोघेही मार्वल मधून निवृत्त झाले.

Stan Lee

पण १९८० नंतर दूरदर्शनचा शिरकाव घराघरात होऊ लागला. एनिमेशन पट तयार होऊ लागले. अनेक एनिमशन टीवी मालिका तयार होऊ लागल्या. कॉमिक्स वाचणारा प्रमुख वर्ग प्राथमिक करमणुकीचे साधन म्हणून टीवी कडे पाहू लागला. जगातील सर्वच कॉमिक्स बुकना आत्ता मंदीचा सामना करावा लागत होता. आणि मार्वललाही ह्याचा फार मोठा फटका सहन करावा लागत होता. त्यांच्या वाईट पर्वास सुरवात झाली होती.