कैदाला आणि शिबी

पॉइंट ब्लँक's picture
पॉइंट ब्लँक in भटकंती
18 Apr 2015 - 1:43 pm

तेराव्या शतकात होयसाळांच्या राजवटीत एक महान शिल्पकार होवून गेले जकनाचारी. त्यांचा जन्म झाला तुमकुर जिल्ह्यातील कैदाला ह्या गावात. सोमनाथपुरा आणि बेलुरच्या सुंदर मंदिरांचे ते रचनाकार होते. ही मंदिरे बांधत असताना ते बरीच वर्षे घरी गेले नाहीत. त्यांचा मुलगा दनकाचारी. जो स्वत: एक उत्तम शिल्पकार होता त्याने आपल्या वडिलांना पाहिले नव्हते. त्याने आपल्या वडिलांचा शोध घेण्याचे ठरीवले. तो त्यांना शोधत बेलुरला येवून पोहचला. तिथे केशवाची एक मूर्ती मंदिरात स्थापन करण्यात येत होती. दनकाचार्याने त्या मूर्तीमध्ये दोष असून त्याची स्थापना करू नये असे सुचवले. ते ऐकून त्या मूर्तीचे मुख्य शिल्पकार जनकाचारी ह्यांना राग आला. ( बाप लेक अजून पर्यंत एक दुसर्याला ओळखत नव्हते) "ह्या मूर्तीत जर दोष निघाला तर मी स्वतःचा उजवा हात कापून टाकेन" अशी प्रति़ज्ञा जनकाचारी ह्यांनी केली.
त्या संपूर्ण मूर्तीवर चंदनाचा लेप देन्यात आला. काही वेळाने, नाभी वगळता बाकी सर्व ठिकाणचे चंदन वाळले. थोडी तपासणी केल्यावर त्यांना त्या ठिकाणी वाळू आणि पाणी असलेली एक छोटी पो़कळी सापडते आणि त्यात एक छोटा बेडूक.
हा दोष पाहिल्यावर जनकाचारी आपल्या हलजर्गी पणावर चिडतात आणि स्वत:चा उजवा हात तोडून टाकतात. नंतर पितपुत्राची ओळख होते.
ह्या घटनेनंतर ते दोघेही आपल्या गावी कैदाला इथे पोचतात. एक दिवस त्यांना स्वप्नात त्यांना विष्णु दर्शन देतात आणि जनकाचार्याने कैदाला इथे आपले मंदिर बांधावे अशी ईच्छा प्रकट करतात. आणि त्यानंतर कैदाला इथे चन्ना केशवा ( सुंदर विष्णु) मंदिर उभारण्यात येते. जनकाचारी आणि दनकाचारी स्वतः ती मुर्ती घडवतात. त्यानंतर ईश्वर प्रसन्न होऊन, वर स्वरूपात, जकनाचार्यांचा कापलेला हात पुनः पूर्ववत व्यवस्थित होतो.

कैदालाची विष्णुची मूर्ती ही बहुदा दक्षिण भारतातील( किंवा कदाचित पूर्ण भारतातील) सर्वात सुंदर मूर्ती आहे. भागवात पुराणातील विष्णुच्या वर्णानाप्रमाणे ही मूर्ती घडवली आहे. मूर्तीचा बाजूने विष्णुचे दाही अवतार कोरले आहेत. मूर्तीच्या एका हातात गदा आहे. पुजारी गदा आणि हाताची पाची बोटे ह्यांच्यातून एक सुई आरपार घालवून दाखावतात. वरील गोष्ट किती खरी ते माहित नाही, पण मी जर ईश्वर असतो तर ती मूर्ती पाहून नक्कीच त्यांच्या सर्व ईच्छा पूर्ण केल्या असत्या.
मंदिरात मूर्तीचा फोटो काढण्याची परवानगी मिळाली नाही म्हणून ही फोटो आंतरजालावरून साभार.
keshawa

आता मी काढलेले फोटो.
हे मंदिर प्रचंड साधं पण प्रशस्त आहे. मंदिराचे प्रवेशद्वार.
Entrance of ChannaKeshawa Temple - Kaidala

दरवाज्यावर कोरलेली अप्सरा.

DSC_1465

कमानीवर कोरलेला विष्णु
Vishnu Idol adorning Entrance of ChennaKeshawa Temple Kaidala

दुसर्या बाजूला कोरलेला कृष्ण
Krishna Idol Carved on the Entrnace of Channakeshava Temple-kaidala

मुख्य मंदिर
DSC_1374

मागून एक फोटो
DSC_1373

मंदिराचे आतले प्रवेश्द्वार
DSC_1383

आतील भाग.
Interiors of Chennakeshava Temple - Kaidala

केशवा मंदिराच्या बाजूलाच एक शंकराचे मंदिर आहे. दुर्दैवाने ते बंद असल्यामुळे बाहेर जाळीतून फोटो काढावा लागला.
DSC_1472

कैदालाहून चाळीस एक किलोमीटर अंतरावर NH4 वर शिबी (seebi) येथे नृसिहाचे मंदिर आहे. हे मंदिर जवळपास ४०० वर्षे जुने असून मंदिरात फोटो काढण्यास सक्त मनाई आहे.
मंदिराचे प्रवेश द्वार

DSC_0032

मंदिराचा आतील भाग

DSC_1476

मंदिरा बाहेर एक मोठी पुष्कर्णी आहे. त्याचे काही फोटो
DSC_1481

DSC_0006

DSC_1484

परत येताना तुमकूरजवळ एक मोठे तळं लागलं, तिथे सूर्यास्ताचे काढलेले काही फोटो
DSC_0107

DSC_0097

DSC_0088

बेंगलोर ते कैदाला ७५ किमी आहे आणि तेथून शिबी ४० किमी. ह्यातील बराचसा प्रवास बेंगलोर-पुणे हायवेवर होतो. त्यामुळे आधी कैदालाला जा, परत तुमकुरला येवून शिबी. जेवण तुमकूरला करणे उत्तम. हा प्रवास अर्ध्या दिवसात करता येतो.

प्रतिक्रिया

कवितानागेश's picture

18 Apr 2015 - 4:34 pm | कवितानागेश

छान आलेत फोटो

कविता१९७८'s picture

18 Apr 2015 - 4:36 pm | कविता१९७८

मस्त माहीती , छान फोटो

स्पंदना's picture

18 Apr 2015 - 5:07 pm | स्पंदना

सुरेख!

विअर्ड विक्स's picture

18 Apr 2015 - 5:13 pm | विअर्ड विक्स

लेख आवडला. कुठून कुठून नवी ठिकाणे शोधता तुम्ही. बंगलोर मध्ये राहूनही बुल टेम्पल न पाहिलेला :((((

मला तिरुपती बालाजीची मूर्ती फार आवडते.अत्यंत प्रेक्षणीय मूर्ती आहे.

एस's picture

18 Apr 2015 - 6:26 pm | एस

+१

पॉइंट ब्लँक's picture

20 Apr 2015 - 8:50 am | पॉइंट ब्लँक

बंगलोर मध्ये राहूनही बुल टेम्पल न पाहिलेला

वेळ काढा की राव जरा. तिथं जाण्याचं अजून एक कारण सांगतो. बुल टेंम्पल जवळ कामत हॉटेल आहे. तिथं छान महाराष्ट्रिय ( इथे त्याला "North Karnataka" म्हणतात) जेवण करायला मिळेल :)

तेराव्या शतकात होयसाळांच्या राजवटीत एक महान शिल्पकार होवून गेले जकनाचारी.

ते ऐकून त्या मूर्तीचे मुख्य शिल्पकार जनकाचारी ह्यांना राग आला.

नक्की कुठलं नाव योग्य? कारण वर दोन्ही नावं बर्‍याच वेळा आली आहेत...की दोन्हीही बरोबर आहेत?

पॉइंट ब्लँक's picture

18 Apr 2015 - 7:11 pm | पॉइंट ब्लँक

जकनाचारी हे बरोबर आहे. जनकाचारी ही लिहिण्यातील चुक आहे.

अत्रुप्त आत्मा's picture

18 Apr 2015 - 5:47 pm | अत्रुप्त आत्मा

छान फोटोज

स्पंदना's picture

19 Apr 2015 - 10:57 am | स्पंदना

शेवटच्या फोटोत झुडपाच्या फांद्यांनी सुरेख कुयरी रेखाटली आहे. अगदी हातावरच्या नाजूक मेंदी सारखी.

विअर्ड विक्स's picture

20 Apr 2015 - 11:20 am | विअर्ड विक्स

पहिल्यांदा प्रका पहिला तेव्हा दिसली नाही. नंतर दिसली. निरीक्षण उत्तम. बाकी छ्यायाचीत्राकाराचा दृष्टीकोन जाणून घ्यायला आवडेल.

पॉइंट ब्लँक's picture

20 Apr 2015 - 9:20 pm | पॉइंट ब्लँक

दृष्टिकोन वगैरे काही नाही हो. एक लो अँगल शॉट घ्यायचा प्रयत्न केला होता. ते कोयरी वगैरे तिथ काही दिसलं नव्हत. मटका लागला म्हणायचा. :) एव्हढी निरिक्षणशक्ती चांगली असती तर चित्रकार झालो असतो, उगाच कॅमेरेची बटणं दाबत बसायची वेळ आली नसती!

पॉइंट ब्लँक's picture

20 Apr 2015 - 9:13 pm | पॉइंट ब्लँक

काय निरिक्षण आहे! फोटो आजवर शंभरवेळा पाहून आजपर्यंत हे लक्षात आले नव्हते.

मुक्त विहारि's picture

19 Apr 2015 - 11:03 am | मुक्त विहारि

वाखूसा

अप्रतिम मूर्ती आणि झकास मंदिर. अशी हटके ठिकाणे अजून लोकांपर्यंत पोहोचवणे खूप आवश्यक आहे, त्याबद्दल धन्यवाद.

आता काही प्रश्नः

१. ते मुख्य मंदिराच्या आतील भागात एखाद्या चौकोनी ट्रेसदृश आकारात काळसर काय आहे?

२. शिलालेखसदृश काही कुठे दिसले का?

बाकी मूर्ती बघून खरेच डोळ्यांचे पारणे फिटले.

पॉइंट ब्लँक's picture

20 Apr 2015 - 8:47 am | पॉइंट ब्लँक

ते मुख्य मंदिराच्या आतील भागात एखाद्या चौकोनी ट्रेसदृश आकारात काळसर काय आहे?

मातीच्या पणत्या आहेत

शिलालेखसदृश काही कुठे दिसले का?

पाहिल्याचे फारसे आठवत नाही. कैदालाला भेट देवून जवळ्पास एक वर्ष होवून गेलं.

बॅटमॅन's picture

20 Apr 2015 - 11:39 am | बॅटमॅन

मातीच्या पणत्या आहेत

अच्छा, धन्यवाद.

श्रीरंग_जोशी's picture

20 Apr 2015 - 8:52 am | श्रीरंग_जोशी

अप्रतिम आहेत फोटोज.

अनुप कुलकर्णी's picture

20 Apr 2015 - 10:13 am | अनुप कुलकर्णी

नाद खुळा फोटोज! त्या पुष्करणीच्या फोटोला तोड नाही

स्पा's picture

20 Apr 2015 - 11:37 am | स्पा

खूपच सुंदर मूर्ती आहे विष्णूची

फोटो पण मस्त

सस्नेह's picture

20 Apr 2015 - 1:31 pm | सस्नेह

फोटो आणि स्थान. वास्तू-शिल्प अत्यंत देखणे आहे. बाकी दक्षिणेकडे सगळीच मंदिरे डौलदार वास्तूचा वारसा मिरवणारी आहेत.

प्रसाद प्रसाद's picture

20 Apr 2015 - 3:11 pm | प्रसाद प्रसाद

पूर्वी दूरदर्शनवर रविवारी दुपारी प्रादेशिक चित्रपट दाखवले जात (आताही दाखवले जात असतील, माहीत नाही) तर मी लहान असताना कन्नड (बहुधा) चित्रपट पहिला होता त्यात तुम्ही जो प्रसंग सांगितला आहे, देवीच्या मूर्तीच्या पोटात बेडूक सापडण्याचा तो अजूनही अगदी डोळ्यासमोर आहे. बाकीचे काही आठवत नाही, पण हा प्रसंग मात्र अगदी स्वच्छ आठवतो.

पॉइंट ब्लँक's picture

20 Apr 2015 - 3:45 pm | पॉइंट ब्लँक

"अमरशिल्पि जकनाचारी" ह्या नावाचा एक कानडी चित्रपट आहे. बहुदा तो पाहिला असेल तुम्ही :)

प्रचेतस's picture

20 Apr 2015 - 6:40 pm | प्रचेतस

सुरेख फोटो

जलपरी's picture

20 Apr 2015 - 9:36 pm | जलपरी

अप्रतीम देउळ, मुर्ती आणि फोटो.

पैसा's picture

20 Apr 2015 - 10:19 pm | पैसा

अप्रतिम फोटो, छान माहिती! भेट द्यायचे एकेक नवीन ठिकाण माहीत होत आहे! धन्यवाद!!

नेहमीप्रमाणेच सुंदर फोटो आणि माहीती!