सांगलीकरांचे काही खास शब्द

वरील साताठ शब्द वगळता बाकीचे नेहमीच्या वापरातले आहेत. ;)
उद्या या शब्दासाठी बरेच्जण उद्याच्याला म्हणतात तेही सांगली मिरजेकडेच की काय?

उपमा करताना रवा आधी भाजून घेतला जात नाही. तिखटामिठाचा सांजा करताना रवा तेलावर भाजला जातो व हळद घातली जाते. या मूळ पद्धती झाल्या पण थोडे बदल प्रत्येक कुटुंबानुसार होतात. जसे, काहीजण उपमा करतानाही रवा कोरडा भाजतात. काहीजण सांजा करताना फोडणीत कांदा, सुक्या लाल मिरच्या परतून त्यात रवा भाजतात. काहीजण ओला नारळ वापरतात तर काहीजणांकडे सुके खोबरे आधणाच्या पाण्यात घातले जाते. यापैकी कशालाही नंतर नंतर उपमा, उप्पीट, सांजा, उप्पीठ म्हणत असलेले ऐकलेत. शेवटी समोर येईल ते खायचे. ;) असंख्य व्हेरिएशने आहेत.

मी पहिल्यांदा सांगलीत आलो तेव्हा काकांनी सांगितलेले आठवते, सांगलीतले, त्यातही विश्रामबागेतले लोक म्हणजे 'तिखट' हा शब्दही अगदी गोऽड, मवाळ करून म्हणतील.

त्याची प्रचितीही आली, पण कोल्हापुरापेक्षा फार काही भाषिक बदल जाणवला नाही हेही खरे. असो, विषयाकडे वळतो.

खांब = डांब
भाव न देणे = हिंगलत नाय
नातेवाईक = पाव्हणे
केंव्हापासुन = कवाच्यान्
खिळा = मोळा
डावरा = चपणं (चपणा)
आचारी = सवळंकरी
भाजीची जुडी = मोदळा
कसं काय? या प्रश्नाचे उत्तर 'तुमच्याकडं' हे फक्त कोल्लापुर/सांगलीकडेच शक्य आहे!

'पाक'च्या जमान्यात वॉलचंद कालीजात आम्ही एक वर्ष मास्तरकी केली होती इलेक्ट्रॉनिक्सला. मजा आली होती.

बर्‍याचशा शब्दांचा वरती 'बुकणा' पडलेला दिसतोच आहे. बाकी भरपूर आठवणी आहेत.....

-चतुरंग

तिकडे कोल्हाटी नावाची एक आदिवासी जमात होती बहुतेक.ती लोक बारीक सारीक कामं करायचे आणि गावाबाहेरच्या माळरानावर राहायचे.बायका ,मुले भीक मागायला येत असत तेव्हा "कोरड्यास वाढा माय" म्हणायचे.कोरड्यास म्हणजे भाकरी खाण्यासाठी लागणारी आमटी ,भाजी,चटणी वगैरे.कित्येकवेळा भीक नसायची कारण ते त्याबदल्यात काही रानातल्या वस्तू आण सांगितले की आणून देत.आंगण सारवायला शेण,मुलींना खेळायला सागरगोटे,कवठे( फळं),पिकलेली बेलफळं,बोरं,मोराची पिसं वगैरे.

अवांतराबद्दल स्वारी

सांगलीच्या संस्थानिकांचं चरित्र वगैरे काही उपलब्ध आहे का?

सदर शब्द सांगली नव्हे तर कोल्हापूर भागातील आहेत. सांगलीच्या आसपास ग्रामीण भागातही वापरले जातात.
खुद्द सांगली मात्र ब्राम्हणी संस्थान असल्याने भाषा शुद्ध वापरली जाते.

आदूबाळ, पेशव्यांकडे पटवर्धन सरदार होते त्यांच्या वंशावळीत सांगली ,जमखिंडी ,तासगाव ही वेगळी छोटी छोटी संस्थानं निर्माण झाली.
स्नेहांकिता,तुमचं म्हणणं बरोबर आहे परंतू सदर शब्दांचा या भागात बोली भाषेत वापर होतो आणि त्याचा अर्थ कळतो.
दुसरं एक लक्षात येईल की तिथे आढळणारी दैवतं-गणपती आणि दत्त या बरोबरच ज्योतिबा,शिदोबा आहेथ.

कोल्हापूर व सांगली एकमेकाच्या जवळ आसल्याने बरेच बोली भाषेतील शब्दात एकसारखे पणा आहे .त्यात इंग्रजी शब्दांचा वापर बऱ्याच वेळी केला जातो उदा: लई पॉवरबाज माणूस ,अहो ! कुठल्याही गोष्टीचा मध्य सेंटर काढा की,सॅगशनिला मंजुरी मिळाली आहे .लग्न ठरले कि लग्नांचा जथ्था कुठ काढणार . मुलाचे कपडे आम्ही काढतो. समजणार्‍यालाच समजते , नवीन माणसाना वेगळे वाटते. गेलेलो (गेलो होतो ) केलेलो (केले होतो ) हे तर शार्ट्कट नेहमीचेच ."या माध्यमातुन हि प्रगतीची प्रक्रिया चालू आहे " माध्यमातुन व प्रक्रिया हे शब्द वारंवार म्हणणारी व्यक्ती हमखास सांगली किंव्हा कोल्हापुरातील राजकीय पुढारी समजावा . एखादी कामाची मोलकरीण " मी लवकर घरी जातो,किंव्हा मी उध्द्या लवकर येतो " असे म्हणाली तर घाबरून जाऊ नका ,हि आमची नेहमीचीच बोली भाषा आहे .विशेष करुन हे सर्व शब्द ग्रामिण भागात बोलले जातात.शहरी भागात बोलले जात नाहीत.

1)खटक्यावर बोट, जाग्याला पलटी.
2)विषयच हार्ड(hard)
3)नाद खुळा
ही वरील काही वाक्ये आणि

तंबाकू=तंबाखू
चुन्ना=चुना
इट=वीट(बांधकामाची)
धोंडा=दगड
च्या=चहा
म्होरं=पुढे

माझ्या गावापासून मिरज हे ९०-९५ किमी. त्यामुळे आमच्या गावातील लोक दवाखाना वगैरे करायचा असेल तर सोलापूर ऐवजी मिरजेला जाणे कधीही जवळ म्हणतात.

धाग्यामध्ये आलेले सगळेच शब्द आमच्याकडे (सोलापूर जिल्ह्यामधील सांगलीला लागून असलेली गावे) तसेच्या तसे वापरले जातात. शिवाय काही कन्नड शब्द हि अपभ्रंश होऊन वापरले जातात. उदा: कारहुणवी == कारवणी किंवा कारूणी

'बेंदूर' हा शब्दही खास याच भागातील असावा असे वाटते. आम्ही लहान असताना कायम घरी विचारायचो कि आपल्याकडे 'पोळा' का होत नाही. उत्तर यायचे कि नदी असते तिथे पोळा होतो आणि जिथे नदी नाही तिथे 'कारवणी' किंवा 'कर्नाटकी बेंदूर'.

अजून काही आठवत असलेले शब्द:
इब्लिस कार्टे = खोडकर लेकरू (गाबड्या ही पण एक अशीच शिवी होती आणि जास्ती करून पोराटोरांनाच वापरली जायची. कधी मोठ्यांचा भांडणात या शिवीचा वापर ऐकला नाही. )
इस्माळ्या किंवा अमनधपक्या = अचानक
डाग किंवा डागाड = जमिनीच्या तुकड्यातील काही काळी माती असलेला भाग. तो डागासारखा दिसतो म्हणून
लिमलेट = लिंबू सरबत

वडाप हे जीप साठी पण वापरतात. पण सिक्स सीटर साठी टमटम किंवा डमडम हे पण वापरतात.

यांवरुन आठवले . सांगली - मिरज रोडवरचा १३ नंबरचा बस स्टॉप व तिथला लाल रंगाचा दिवा प्रसिद्ध आहे .
"शिस्तात जा" , "डबरा पाडला" असेही शब्द प्रयोग ऐकायला मिळतात . आनंदरावचा अड्डा , सरोवर या ठिकाणी गर्दी असते . गोरे , भोरे , गडकरी , कपाले यांच्याबरोबरच सांगली भडंगही प्रसिद्ध आहे .

जमलं का रे?????

अशा रितिने धाग्यानं शतक गाठल्याबद्दल दा विन्ची सरांचा छिन्नी हातोडा, पेन्टींगचा ब्रश विथ रंगपेटी आणि मोनालिसा लुव्र म्युझियम वाले यांचे १२"*७.५" चित्र देऊन तसेच सांगली- पुणे विनावाहकविनाथांबाची २ तिकटं देऊन सत्कार करण्यात येत आहे.

-हलकंघ्यातुमचाचविद्यार्थीआहेसर.

सांगली - कोल्हापुर भागामध्ये 'सकाळ', 'म. टा.' पेक्षा 'पुढारी' या वर्तमानपत्राचा खप जास्त असतो . 'पुढारी'ची रविवारची पुरवणी खुप लोकप्रिय असायची . त्यामध्ये प्रा. महादेव मोरे यांनी लिहिलेली व्यक्तीचित्रे खुप वाचनीय असत.
बाकी , मिरजेमध्ये पुर्वी एका निवडणुकीच्या प्रचाराला खुद्द युसुफसाब ( दिलिपकुमार ) येउन गेल्याचे वाचले होते.

वडाप ऐकीव अर्थ : ओढाप म्हणजे जिथे प्रवासी ओढून आणले जातात.

मी सांगलीत असताना "फाफलत" हा एक शब्द ऐकला होता.त्या शब्दाचा अर्थ आहे विनाकारण हेलपाटा. म्हणजे समजा एखादा माणूस एखाद तास प्रवास करून कोणाला भेटायला गेला आणि जे काम करायचे होते ते झाले नाही तर तो म्हणणार---"मी इतका फाफलत गेलो तरी काम झाले नाही"!!

माझी वहिनी तो शब्द वापरते. ती मुळची कोकणातली असल्यामुळे तो शब्द कोकणातला आहे की सांगलीचा हे माहित नाही.पण तो शब्द कुठलाही असला तरी तो शब्द मला खूपच आवडतो.

"संथ वाहते कृष्णामाई" या चित्रपटाचे चित्रिकरण अंकली परिसरात आणि अंकलीच्या रेल्वे पुलावर झाले होते . प्रसिद्ध लेखक प्रा. म. द. हातकणंगलेकर व गीतकार जगदिश खेबुडकर हे सुद्धा सांगलीचेच . पु. ल. देशपांडे यांनी त्यांचे एम. ए. चे शिक्षण सांगलीच्या विलिंग्डन कॉलेजमध्ये पुर्ण केले . त्यावेळेस कवी गिरीश (प्रा. वसंत कानेटकर यांचे वडील ) हे तिथे प्राचार्य होते . श्री दत्ताची भजने लिहिणारे कवी सुधांशु हे सांगलीजवळील औदुंबरचे .

ही एक अफलातून गोष्ट अाहे. फक्त क्रियापद हिंदी असंलं, की काम झालं.
‘ए जरा वो नटा बटा पटापटा! कत्ते देरसे घोळ घालने लगई!!’ असं एखादा मौलामेस्त्री अापल्या बारक्याला म्हणणार.

उत्तम शब्दसंग्रह आहे.

शिवाय, "पण" या शब्दाऐवजी "खरं" हा शब्द वापरणं ही गोष्ट नोंदवली गेलेली दिसत नाहीये.. सूक्ष्मच आहे, पण कोणालातरी जाणवेल.

ताप उतरलाय पण डोकं दुखतं आहे.

ऐवजी

ताप उतरलाय, खरं डोकं दुखायलंय..

किंवा,

(सायकलची) चेन फिरतेय पण व्हील फिरत नाही.

चेन फिरतेय खरं व्हील फिरेना झालंय..

इत्यादि..

पुढारी विषयी आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे शंकर सारडा , वि. आ. बुवा , भा. ल. महाबळ , अशोक जैन अशा मान्यवरांचे वाचनीय लेख .

मी सांगली मध्ये जन्म झाला , मला भरपूर शब्द ऊपरे वाटत आहेत...

सांगलकर ओळख परेड करुयात

मी सुयश तोरो

कोकणात मेस्त्री आणि इकडे मिस्तरी आज अकराला यायचेत.

विषय हा शब्द तिकडे खूपदा ऐकू येतो. 'तिकडं जायाचा विषयच नाही' वगैरे.

दुसरा शब्द म्हणजे 'नीट जा'. नीट म्हणजे सरळ!!

- ('नीट जा' म्हणजे 'सरळ जा' हे न कळल्याने रस्ता चुकलेला) भट

असेच काही ऐकलेले शब्द प्रयोग .

अजुन काय खळबळ ?
जॉब मायनसमधे घालवशीला
सांबाची भेळ
श्री दुर्गामाता दौड
मोहिम

भुरटं. भुरट्यागत.

मिल्या यडं झालंय.

धुरळाच पाडतंय.

बुकणाच पाडतंय.

झळ आहे ते.

बाकी शब्दांंच्या पलीकडले बोले तो:

पैप्रकाशची कानपुरी मिसळ, ग्रीनपीस ऑमलेट
कै. मार्टिन्स कॉर्नरची एस्प्रेसो कॉफी आणि चिकन क्लब सैंडविच.

सुरभिची पावभाजी.

टेक्सास ओली भेळ.

भगवानलाल कंदी पेढे.

आणि त्यापुढे..

मिरजेच्या जुन्या विहिरीतली कासवं.

कृष्णाकाठची घाटावरची दुर्गंधी.

नळाचं मचूळ पाणी.

स्टार गुटखा.

आणि बरंच काही. :-)

तसं बी गावात न्हंयत मळ्यात कुनीबी भेटलं की एकच ईचारतंय.. जेवला?

खाल्लीकडं, वरलीकडं, म्होरं, व्हाण-पायतान, कोरड्यास-आमटी/भाजी, फवं-पोहे, वांड-आगाऊ, भन-बहीण, मारतुल-स्क्रू ड्रायवर, श्याक- कटाची आमटी,